գայլ
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [ɡɑjl]
վանկեր՝ գայլ
գայլ1
խմբագրելՍտուգաբանություն
խմբագրելԲնիկ հնդեվրոպական՝ * ulkuio- «գայլ» հիմքից. հմմտ. հին հնդկերեն vrka, հունարեն λύκος, լատիներեն lupus, գոթերեն wulfo, հին սլավոներեն vlькъ:
Գոյական
- շների ընտանիքին պատկանող գիշատիչ գազան ◆ Սրընթաց պախրա՞, թե՞ գայլ գիշատիչ Շեշտակի անցավ փարախի մոտով։ Հովհաննես Թումանյան
- (փխբ․) գազանաբարո՝ անկուշտ՝ հափշտակող մարդ ◆ Բայդ դո՛ւ, անսի՛րտ գայլ գիշատող, խցած են քո ականջները, - Դու չես լսում սիրտ պատառող աղիողորմ այս ձայներ։ Հովհաննես Հովհաննիսյան
- գործերի մեջ շատ փորձառու, մեծ փորձ ունեցող անձ ◆ Գերմանական հետախուզության գայլը լխկել էր դարմանով լցված մեշոկի նման։ Սերո Խանզադյան
Ածական
- (փխբ․) քաջ, քաջասիրտ, անվախ ◆ Այսպես անպարտելի կռվում էր, մի նոր Գայլ Վահանի նման, այս «Լոռու ձորերի աստվածը» յուր առյուծ ընկերներով։ Հովհաննես Թումանյան
Հոմանիշներ
խմբագրելԱրտահայտություններ
խմբագրել- գայլ դառնալ՝ կտրել
- կատաղել, զայրագնել
- անտանելի՝ սարսափելի դառնալ
- անկուշտ, անհագուրդ դառնալ
- գայլի ախորժակ – անհագուրդ ախորժակ, չափազանց շատ ուտելու փափագ՝ ցանկություն ◆ Երվանդը տեղից չի շարժվում և ամենայն հանգստությամբ շարունակում է իրեն միշտ անդավաճան գայլի ախորժակով վայելել սեղանը։ (Ավետիք Իսահակյան)
- գայլի աչք – երկյուղալի, ահ ներշնչող բան ◆ Վազ առակի պես՝ գայլի աչքերն էին աղվեսին վարպետ շինել։ (Պերճ Պռոշյան)
- գայլի աչք ցույց տալ – երկյուղ ներշնչել
- գայլի ավետարան՝ շարական – անօգուտ խրատ
- գայլի գլխին ավետարան կարդալ, գայլի ավետարան կարդալ – անուղղելի կամ իրասածի մարդուն խրատներ տալ, ապարդյուն կերպով մեկին մի բանում համոզելու ձգտել ◆ Մի շաբաթ էր գայլի ավետարան էր կարդում, որ էն ձմեռն իր տաք սենյակից, իր հյուրասեր հարկի տակից չհեռանամ, գլուխս վտանգի տակ չդնեմ։ (Պերճ Պռոշյան)
- գայլի բերանն ընկած գառ – անճարակ, խեղճացած, անօգնական դարձած մարդ ◆ Մեռավ Մհերն, ու Սասունը մնաց անտեր-անպաշտպան, Գայլի բերան ընկած գառ ենք, չունենք տեր ու տիրական։ (Մկրտիչ Խերանյան)
- գայլի բերան ընկնել – մեծ փորձանքի հանդիպել
- գայլի հարսանիք (բրբ․) – գելցկնուկ, գելցռթել, գիլու հարսանիք, արևմաղ, արևացող, կոթաշաղ, անձրև (բարակ)
- գայլի սիրտ ուտել – անվախ՝ աներկյուղ լինել՝ դառնալ ◆ Գայլի սիրտ պիտի կերած լինես, որ արևով մտնես էն ձորը։ (Ակսել Բակունց)
- գայլի թիս (բսբ․) – գայլի փստուկ, գայլասունկ, գայլափուք, գիլիփստուկ, փքասունկ, սատանիսունկ
- գայլի տոն – գայլիք
- գայլու ականջ (բսբ․) – կնքաբույս, կույսարմատ, սև լոշտակ
- գայլի ճրագու քսել – գայթակղել
- գայլի խոտ ուտել – կատաղել
- հին գայլ
- շատ փորձված, խորամանկ մարդ ◆ Անդոկ իշխանը Շապուհին ուրիշ կերպ չէր կոչում, բայց եթե «հին գայլ»: Ստեփան Զորյան
- փորձված հափշտակիչ, կեղեքիչ մարդ
- գայլը ամպ օր կուզի, գողը մութ գիշեր (առած) – ասվում է այն մարդկանց մասին, որոնք սպասում են հարմար ժամի՝ իրենց շահադիտական նպատակները իրագործելու համար
- գառան մորթի հագած գայլ – բարեպաշտ ձևացող խարդախ՝ չարամիտ մարդ ◆ Կոմունիստական կառավարությունն է, որը կռիվ է հայտարարել բոլոր կեղեքիչներին, բոլոր հողատեր և փողատեր աղաներին, ժողովրդի բոլոր կեղծ ու սուտ բարեկամներին, բոլոր գառան մորթի հագած գայլերին: (Վահան Տերյան)
- գայլ ու գառ միասին արածել – խաղաղ, համերաշխ, հաշտ լինել ◆ Այնքան միաբան, այնքան սիրով էին, որ՝ նչպես կասեն՝ գառն ու գայլը միասին էին արածում: (Ղազարոս Աղայան)
- գայլի հոտառություն – սուր հոտառություն
- գայլի վիզ – գայլի վզի նման անդյուրաթեք՝ անշարժ վիզ ◆ Զեհթաբին աչքի մեկը փակելով նախ նայեց Վսուղիին, ապա գայլի անդյուրաթեք, կարճ վիզը հազիվ շարժելով՝ առաստաղից կախած էլեկտրական լամպին։ (Գարեգին Սևունց)
- գայլի հետ ուտել, տիրոջ հետ շիվան անել – վնաս հասցնել, հետո էլ ցավակցել ◆ Ո՜ւ, օձը բնից կհանի։ Սրան են ասել՝ գայլի հետ կուտի, տիրոջ հետ շիվան կանի: (Գարեգին Սևունց)
- երկոտանի գայլ – հափշտակիչ մարդ
| Ի արտաքին հոլովում | ||
| Եզակի թիվ | Հոգնակի թիվ | |
| Ուղղ. | գայլ(ը) | գայլեր(ը) |
| Սեռ. | գայլի | գայլերի |
| Տր. | գայլի(ն) | գայլերի(ն) |
| Հայց. | գայլ(ը) | գայլեր(ը) |
| Բաց. | գայլից | գայլերից |
| Գործ. | գայլով | գայլերով |
| Ներգ. | գայլում | գայլերում |
Թարգմանություններ
խմբագրելԹարգմանություն
|
|
գայլ2
խմբագրելԳոյական
- (հին) գազանների բերանը կապող հատուկ հարմարանք (երկաթից, պարանից, փայտից և այլն)
Հոմանիշներ
խմբագրել- բերանակապ, գելոց, գելարան, բագ, բերանոց, երախճան, ցռկակապ (շան), կոճեք (երիվարի)
գայլ3
խմբագրելԳոյական
- գայլախոտ, գայլխոտ
Աղբյուրներ
խմբագրել- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։