Asụsụ

aptitude
obere ụdị nke	asusu
Akụkụ nke	communication
mụrụ ya	linguistics, sociology of language, philosophy of language
ọdịdị ala nke isiokwu	language geography
nwere àgwà	language variety, type of language, usage, grammar
ndị n'eme ya	Q118607849
ndị ji ya eme ihe	mmádu
ihe eji ya eme	capacity for language
WikiProject na-elekọta ya	WikiProject Languages
Stack Exchange mkpado	https://philosophy.stackexchange.com/tags/language

Asụsụ bụ usoro nkwukọrịta nke ụmụ mmadụ na-eji site na okwu, mmegharị, ma ọ bụ ide ihe. Ọdịdị nke asụsụ bụ "ụtọ asụsụ" na ihe ndị dị n'efu ya bụ okwu. Asụsụ mmadụ dị iche na usoro enwetara nke nkwukọrịta anụmanụ n'ihi na ọ bụghị nanị otu usoro nnyefe (anya, ụda, wdg), mana ọ na-enweta ọtụtụ mgbanwe na ọdịbendị na oge dị iche iche ma gụnyere akụkụ dị ukwuu nke echiche ndị ahụ ma e jiri ya tụnyere usoro ndị ọzọ^[1].

A na-akpọ ọmụmụ sayensị nke asụsụ linguistics. Ọmụmụ ihe omimi nke asụsụ dịka nkà ihe ọmụma nke asụsụ, mmekọrịta dị n'etiti asụsụ na echiche, na arụmụka ndị ọzọ dịka otu okwu si akọwa ahụmịhe mmadụ laghachiri ma ọ dịkarịa ala oge Gorgias na Plato na mmepeanya Gris oge ochie. Ndị ọkà ihe ọmụma dịka Rousseau (1712-1778) kwenyere na asụsụ sitere na mmetụta uche, ebe ndị ọzọ na-eche echiche dịka Kant (1724-1804) kwenyere na asụsụ sitere na echiche ezi uche na ezi uche dị na ya. Ndị ọkà ihe ọmụma nke narị afọ nke iri abụọ dị ka Wittgenstein (1889-1951) rụrụ ụka na nkà ihe ọmụma n'onwe ya bụ ọmụmụ asụsụ. Otu n'ime ọnụ ọgụgụ kachasị mkpa n'asụsụ nke oge a bụ Ferdinand de Saussure na Noam Chomsky^[2].

A na-eche na asụsụ sitere na usoro nkwukọrịta nke ụmụ mmadụ oge mbụ mgbe ha mepụtara echiche nke mindfulness na ikike ikwupụta ọnọdụ uche dịka nkwenkwe, ebumnuche na ọchịchọ Ikike nke uche iji mepụta echiche bụ ikike ịmepụta. A na-eche mgbe ụfọdụ na mmepe a na-akpata site na mmụba nke olu nke ụbụrụ. Asụsụ na-eme n'akụkụ dị iche iche nke ụbụrụ mmadụ, karịsịa na "Broca" na "Wernicke." Ụmụ mmadụ na-amụta asụsụ mgbe ha bụ nwata na ụmụaka na-amụtakarị ịsụ asụsụ nke ọma mgbe ha dị afọ atọ. Asụsụ na omenala na-ejikọta ọnụ. Ya mere, na mgbakwunye na ọrụ nkwukọrịta ya, asụsụ nwekwara akụkụ mmekọrịta mmadụ na ibe ya, dịka igosipụta njirimara nke otu na ịkewa strata mmekọrịta mmadụ na ibe ya^[3]^[4].

Asụsụ na-agbanwe agbanwe ka oge na-aga, mgbanwe na-emekwa. Enwere ike iwughachi akụkọ ihe mere eme nke evolushọn nke asụsụ site n'iji ha tụnyere asụsụ nke oge a iji hụ njirimara nke asụsụ ala nna ha iji weta oge ndị ọzọ nke mmepe ha. A maara otu asụsụ ndị na-ekerịta ebe a na-ahụkarị dị ka ezinụlọ asụsụ. Ọ bụrụ na a chọpụtara na asụsụ enweghị mmekọrịta kpọmkwem ma ọ bụ nke na-enweghị isi na asụsụ ndị ọzọ, a na-ewere ya dị ka asụsụ dịpụrụ adịpụ. E nwere ọtụtụ asụsụ na-adịghị categorized n'ihi na ọ dịghị njikọ e gosiri. O nwere ike ọ gaghị enwe asụsụ adịgboroja n'ụwa. Ndị na-eme nchọpụta na-eme atụmatụ na pasent 50 ruo 90 nke asụsụ ndị a na-asụ ná mmalite narị afọ nke 21 nwere ike ịnwụ site na 2100^[5]^[6]^[7].

Linguistics

Linguistics agbanweela ka ọ bụrụ ịdọ aka ná ntị kemgbe e webatara asụsụ ndị a kapịrị ọnụ na India ihe karịrị afọ 2000 gara aga. Asụsụ bụ ịdọ aka ná ntị nke na-emeso akụkụ niile nke asụsụ site na echiche echiche niile.

Linguistics mbido

Ọmụmụ ihe gọọmentị nke asụsụ ahụ malitere site na Panini na India. Panini bụ onye grammarian BC nke narị afọ nke 5 nke dere iwu 3959 nke morphology maka Sanskrit. Otú ọ dị, ndị edemede Sumerian mụrụ ọdịiche ụtọ asụsụ dị n'etiti asụsụ Sumerian na Akkadian dị ka 1900 BC. Mgbe e mesịrị, ọdịnala nke nchọpụta ụtọ asụsụ gbasara n'ọdịbendị oge ochie niile.

Na narị afọ nke 17 AD, ndị grammarians Port-Royal gbasoro echiche ahụ bụ na ụtọ asụsụ nke asụsụ niile gbanyere mkpọrọgwụ n'echiche zuru ụwa ọnụ, na ụtọ asụsụ ahụ zuru ụwa ọnụ. Na narị afọ nke 18, ọkà mmụta ihe ọmụma Britain na ọkachamara na Ndia oge ochie William Jones jiri usoro atụnyere na nke mbụ ma tọọ ntọala nke asụsụ tụnyere. Ná mmalite nke narị afọ nke iri abụọ, Ferdinand de Saussure kọwara asụsụ dị ka usoro ihe ndị kwụ ọtọ nke e ji emegiderịta onwe ha mara.

Linguistics ọhụrụ

Noam Chomsky

Na 1960s, Noam Chomsky tụpụtara echiche nke mmepụta asụsụ. Dịka ozizi a si kwuo, ụdị asụsụ kachasị mkpa bụ usoro iwu syntactic nke zuru ụwa ọnụ nye ụmụ mmadụ niile ma mepụta ntọala nke asụsụ mmadụ niile. A na-akpọ usoro iwu a "Universal Grammar". N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, ụtọ asụsụ nke asụsụ ọ bụla dị mkpa naanị ruo n'ókè anyị nwere ike iwepụta iwu ndị bụ isi na ya.

Ezinụlọ ndị na-asụ asụsụ nke ụwa

Enwere ike ịkọwa asụsụ ụwa n'ime ezinụlọ ndị e dere n'asụsụ ndị metụtara ya. Ndị ọkà mmụta asụsụ na-achọpụta ọtụtụ narị ezinụlọ asụsụ, ọ bụ ezie na enwere ike ijikọta ụfọdụ n'ime ezinụlọ ndị buru ibu ka a na-enweta ihe akaebe ndị ọzọ ma na-eme nchọpụta miri emi. Ka ọ dị ugbu a, e nwekwara ọtụtụ asụsụ dịpụrụ adịpụ ma ọ bụ nke a na-edeghị ede: ndị a bụ asụsụ ndị a na-egosipụtaghị njikọ na asụsụ ụwa ọ bụla ọzọ. Otu n'ime ndị a bụ asụsụ Basque a na-asụ na Europe, asụsụ Pueblo new Mexico, asụsụ Purépecha nke Mexico, asụsụ Ainu nke Japan, asụsụ Burushaski nke Pakistan, na ọtụtụ ndị ọzọ.

Ezinụlọ asụsụ a na-asụkarị n'ụwa bụ ezinụlọ asụsụ Indo-European, nke 46% nke ndị bi n'ụwa na-asụ. A na-etinyekwa asụsụ ndị bụ isi nke ụwa dịka Bekee, Spanish, German, Russian na Hindi n'ezinụlọ a nke asụsụ. Ezinụlọ asụsụ Indo-European mepụtara nke mbụ n'oge Oge Mbugharị Eurasia (c. 400-800 AD) wee site na mgbasawanye nke European colonial, nke wetara asụsụ Indo-European n'ọnọdụ kachasị na America na ọtụtụ mba ndị ọzọ, ma na ndọrọ ndọrọ ọchịchị ma n'ihe gbasara uto. A na-asụ Sino-Tibetan site na pasent 20 nke ndị bi n'ụwa ma bụrụ ebe obibi nke ọtụtụ asụsụ East Asia dịka Hakka, Mandarin na Cantonese na ọtụtụ narị obere asụsụ ndị ọzọ.

E nwere ọtụtụ ezinụlọ asụsụ n'Afrika, nke kasị ukwuu n'ime ha bụ ezinụlọ asụsụ Niger-Congo. Ezinụlọ ahụ gụnyere asụsụ ndị dị ka asụsụ Swahili, asụsụ Xhosa, asụsụ Yoruba, na asụsụ Igbo. 6.9% nke ndị bi n'ụwa na-asụ asụsụ Niger-Congo. Ọnụ ọgụgụ ndị mmadụ na-asụ asụsụ Afro-Asiatic, gụnyere asụsụ ndị Juu bụ́ isi dị ka asụsụ Arabic, asụsụ Hibru, na ọzara dị ka asụsụ Berber na asụsụ Hausa.

Njikọ ndị dị n'èzí

[1] [2] [3]

↑ Nicholas Evans & Stephen Levinson (2009) 'The Myth of Language Universals: Language Diversity and Its Importance for Cognitive Science'. Behavioral and Brain Sciences 32, 429–492.
↑ (2016) "The History of the Normative Opposition of 'Language versus Dialect': From Its Graeco-Latin Origin to Central Europe's Ethnolinguistic Nation-States". Colloquia Humanistica 5 (5): 189–198. DOI:10.11649/ch.2016.011.
↑ Templeeti:Harvcoltxt
↑ Templeeti:Harvcoltxt
↑ Templeeti:Harvcoltxt: "Statistics Templeeti:Webarchive"
↑ Templeeti:Harvcoltxt
↑ Graddol, D. (2004-02-27). "The Future of Language". Science 303 (5662): 1329–1331. DOI:10.1126/science.1096546. ISSN 0036-8075. PMID 14988552.

[Evans-1] Nicholas Evans & Stephen Levinson (2009) 'The Myth of Language Universals: Language Diversity and Its Importance for Cognitive Science'. Behavioral and Brain Sciences 32, 429–492.

[2] (2016) "The History of the Normative Opposition of 'Language versus Dialect': From Its Graeco-Latin Origin to Central Europe's Ethnolinguistic Nation-States". Colloquia Humanistica 5 (5): 189–198. DOI:10.11649/ch.2016.011.

[3] Templeeti:Harvcoltxt

[Hauser_2002-4] Templeeti:Harvcoltxt

[Moseley-5] Templeeti:Harvcoltxt: "Statistics Templeeti:Webarchive"

[Handbook-6] Templeeti:Harvcoltxt

[7] Graddol, D. (2004-02-27). "The Future of Language". Science 303 (5662): 1329–1331. DOI:10.1126/science.1096546. ISSN 0036-8075. PMID 14988552.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]