Igbukpọ osisi

igbukpọ osisi

removal, Mbelata nke ihe onwunwe, process

obere ụdị nke	Mmetutara mmadu na gburu gburu ebe obibi
ihu nke	forest, Mmepe ala, Ikpọkpọsị osisi na mgbanwe ihu igwe
ndị sotere	Ịkpụcha, Ịrụghachi Ọhịa
ihe kpatara ya	agricultural expansion, logging, igwu ala, mmetụta nke okpomoku zuru ụwa ọnụ na mgbanwe ihu igwe
mụrụ ya	Sayensị gburugburu ebe obibi
has contributing factor	ịta nri, ime obodo
megidere nke	Ịrụghachi Ọhịa

Ikpochapụ oke ohia ma ọ bụ ikpochapụ oke ọhịa bụ iwepụ oke ọhịa ma ọ bụ nkwụ osisi sitere n'ala nke na agbanwezi ka ọ ghara iji ọhịa eme ihe. Ikpochapụ osisi nwere ike ịgụnye ịtụgharị ala ọhịa gaa n'ugbo, ebe a na azụ anụ, ma ọ bụ iji obodo mepere emepe. Ogbugbu a dị n'ime oke ọhịa ebe okpomọkụ. Ihe dị ka pasent 31 nke ala ụwa bụ oke ọhịa kpuchie ugbu a. Nke a bụ otu ụzọ n'ụzọ atọ na erughị oke ọhịa tupu mgbasawanye nke ọrụ ugbo, na ọkara nke ọnwụ ahụ mere na narị afọ gara aga. N'agbata nde hectare 15 ruo nde 18 nke oke ọhịa, ógbè buru ibu nke Bangladesh, na emebi kwa afọ. Ná nkezi, a na egbutu osisi 2,400 kwa nkeji.

Ikpọkpọsị osisi na New Zealand.

Foto Satellite nke igbukpọsị osisi na-aga n'ihu na ọwụwa anyanwụ Bolivia. Gburugburu ụwa, 10% nke mpaghara ala ịkpa furu efu n'etiti 1990 na 2015.

Index nke odida obodo na egosi mgbanwe anthropogenic nke ọhịa fọdụrụ.[1]

Igbukpọsị osisi kwa afọ

Mgbanwe kwa afọ na mpaghara ọhịa

Òtù Na ahụ Maka Nri na Ọrụ Ugbo nke Mba Ndị Dị n'Otu na akọwa igbukpọ osisi dị ka ntụgharị nke ọhịa gaa na ala ndị ọzọ (n'agbanyeghị ma ọ bụ mmadụ kpatara ya). "Ikpochapụ oke ọhịa" na "mgbanwe net nke ọhịa" abụghị otu: nke ikpeazụ bụ nchikota nke mfu ọhịa niile (ịkpọtu ọhịa) na uru niile nke ọhịa (mgbasa nke ọhịa) na oge enyere. Ngbanwe netwọk, ya mere, nwere ike ịbụ ihe dị mma ma ọ bụ nke na adịghị mma, dabere ma uru ọ nwetara karịrị mfu, ma ọ bụ ọzọ.

Mwepụ nke osisi na enweghị oke ọhịa ebutela mmebi nke ebe obibi, mfu nke ụdị ndụ dị iche iche, na kpọrọ nkụ. Ikpochapụ oke ọhịa na ebute mbibi, mgbanwe na ọnọdụ ihu igwe, ọzara, na nchụpụ nke ndị mmadụ, dị ka a na ahụ na ọnọdụ dị ugbu a na n'oge gara aga site na ndekọ fosil. Ikpochapụ osisi na ebelatakwa biosequestration nke ikuku carbon dioxide, na abawanye usoro nzaghachi na adịghị mma na enye aka na okpomoku zuru ụwa ọnụ. Okpomọkụ zuru ụwa ọnụ na etinyekwa nrụgide dị ukwuu n'obodo ndị na achọ nchekwa nri site na ikpochapụ oke ọhịa maka ọrụ ugbo na ibelata ala a na akụ ihe n'ozuzu ya. Mpaghara ndị e gbuturu egbutu na ebutekarị mmetụta gburugburu ebe obibi ndị ọzọ dị egwu dị ka ajọ mbuze na mkpọda n'ime ala tọgbọrọ chakoo.

Nkwụsi ike nke usoro nri mmadụ na ikike ha ime mgbanwe maka mgbanwe n'ọdịnihu jikọtara ya na ihe dị iche iche dị iche iche gụnyere osisi shrub na eme ka akọrọ na ụdị osisi ndị na enyere aka ịlụso ọzara ọgụ, ụmụ ahụhụ na ebi n'oké ọhịa, ụsụ na ụdị nnụnụ na emetọ ihe ọkụkụ, osisi nwere nnukwu mgbọrọgwụ mgbọrọgwụ. na gburugburu ugwu nke na egbochi mbuze ala, na ụdị mangrove nke na enye ike imegide idei mmiri na mpaghara mmiri. Site na mgbanwe ihu igwe na eme ka ihe ize ndụ dị na usoro nri dịkwuo njọ, ọrụ nke oke ohia na ejide na ịchekwa carbon na ibelata mgbanwe ihu igwe dị mkpa maka mpaghara ọrụ ugbo.

Akụkọ nso nso a (1970 gawa)

Ikpochapụ oke ọhịa Amazon na steeti Maranhão nke Brazil, 2016

FAO na eme atụmatụ na oke oke ohia zuru ụwa ọnụ agbadala 0.9%, na mkpuchi osisi 4.2% n'etiti 1990 na 2020.[11] Mkpụrụ osisi carbon nke ọhịa dị na Europe (gụnyere Russia) mụbara site na 158.7 ruo 172.4 Gt n'etiti 1990 na 2020. Na North America, oke carbon carbon sitere na 136.6 ruo 140 Gt n'otu oge ahụ. Agbanyeghị, ngwaahịa carbon gbadara site na 94.3 ruo 80.9 Gt na Africa, 45.8 ruo 41.5 Gt na South na Southeast Asia jikọtara, 33.4 ruo 33.1 Gt na Oceania, 5 ruo 4.1 Gt na Central America, yana site na 161.8 ruo 144.8 Gt na South America. 12] IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) na ekwu na enweghị nkwekọrịta gbasara ma oke ọhịa zuru ụwa ọnụ ọ na ebelata ma ọ bụ na ọ bụghị, na ehota nyocha na egosi na mkpuchi osisi abawanyela 7.1% n'etiti 1982 na 2016.[lower-alpha 1] IPCC dekwara: "Ọ bụ ezie na ebuka carbon biomass nke dị n'elu ala na eche na ọ ga ebelata na okpomọkụ, ha na abawanye n'ụwa nile n'ihi ụbara ebuka dị na oke ọhịa na oke ọhịa.[13

Mgbasawanye ọrụ ugbo na aga n'ihu na abụ isi ihe na ebute igbutu osisi na nkewa oke ọhịa yana mfu nke ụdị dị iche iche nke ọhịa. Azụmahịa buru ibu (karịsịa ịhịa anụ na ịkụ mkpụrụ soya na nkwụ mmanụ) ruru pasenti 40 nke igbukpọ osisi n'oge okpomọkụ n'etiti 2000 na 2010, na ọrụ ugbo na eri nri mpaghara maka pasent 33 ọzọ. A na egbutu osisi maka ihe eji ewu ụlọ, osisi ma ọ bụ na ere ya dị ka mmanụ ọkụ (mgbe ụfọdụ n'ụdị unyi ma ọ bụ osisi), ebe a na eji ala a kpochapụrụ dị ka ebe ịta nri maka anụ ụlọ na ihe ubi. Ọnụ ọgụgụ ka ukwuu nke ọrụ ugbo na akpata igbukpọsị osisi bụ ego ụtụ isi gọọmentị na akwado. Ileghara uru a na ekwu, nlekọta oke ọhịa, na enweghị iwu gburugburu ebe obibi bụ ụfọdụ n'ime ihe ndị na ebute igbutu oke ọhịa. Ikpọkpọsị osisi n'ọtụtụ mba ma nke sitere n'okike ma nke mmadụ kpatara bụ okwu na aga n'ihu. N'agbata 2000 na 2012, 2.3 million square kilometa (890,000 sq mi) nke ọhịa gburugburu ụwa ka ebibiri. Mkpọkpọsị osisi na mbibi nke oke ọhịa na aga n'ihu n'ọ̀tụ̀tụ̀ dị egwu, bụ́ nke na enye aka n'ụzọ dị ukwuu na efunahụ ihe ndị dị ndụ na aga n'ihu

A ga ebelata oke ala ubi a chọrọ n'ụwa niile site na ụzọ atọ ma ọ bụrụ na ndị mmadụ niile nakweere nri anaghị eri anụ.

Igbukpọsị osisi dị oke egwu n'ime oke ohia okpomọkụ na nke dị n'okpuru ọnọdụ akụ na ụba na apụta. Ihe karịrị ọkara nke ụdị anụ ọhịa na nke ala dị n'ụwa na ebi n'oké ọhịa. N'ihi igbutu osisi, naanị 6.2 million square kilomita (2.4 million square miles) fọdụrụ na nde square kilomita 16 (nde square kilomita) nke ọhịa mmiri ozuzo nke kpuchiri ụwa mbụ. A na ekpochapụ mpaghara oke egwuregwu bọọlụ n'oké ọhịa Amazon kwa nkeji, yana nde acres 136 (nde hectare 55) nke ọhịa mmiri ozuzo na ekpochapụ maka ọrụ ugbo n'ozuzu ya. Ihe karịrị nde hectare 3.6 nke ọhịa na amaghị nwoke na ekpo ọkụ furu efu na 2018. Nri na mmepụta anụ ehi bụ isi ihe na akpata igbutu osisi na Amazon, na gburugburu 80% nke ala niile gbanwere na eji azụ ehi. 91% nke ala Amazon nke e gbuturu osisi kemgbe 1970 agbanweela ka ọ bụrụ ịzụ ehi. A na eme atụmatụ na atụfu ụgbụ osisi n'ụwa niile ihe ruru ijeri iri. Dị ka Global Forest Resources Assessment si kwuo 2020 nkezi ala zuru ụwa ọnụ kwa afọ na ekpochapụ ọhịa n'ime afọ iri nke 2015-2020 bụ hectare 10 na nkezi ụgbụ mpaghara ọhịa kwa afọ na afọ 2000-2010 bụ hectare 4.7. Ụwa furu efu nde hekta 178 nke ọhịa kemgbe 1990, nke bụ mpaghara dịka Libya

Dabere na ọmụmụ 2020 e bipụtara na Scientific Reports, ọ bụrụ na igbutu osisi na aga n'ihu na ọnụego ugbu a, ọ nwere ike ịkpalite mkpokọta ma ọ bụ ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ mkpochapụ nke mmadụ n'ime afọ 20 ruo 40 na esote. Ha kwubiri na "site n'echiche ndekọ ọnụ ọgụgụ ... ihe gbasara nke puru omume na mmepeanya anyị na adị ndụ n'onwe ya bụ ihe na erughị 10% n'ọnọdụ kacha nwee nchekwube." Iji zere ọdịda a, ụmụ mmadụ kwesịrị ịgafe site na mmepeanya nke akụ na ụba na achịkwa na "omenala ọha mmadụ" nke "na enye mmasị na gburugburu ebe obibi karịa mmasị onye ọ bụla nke akụkụ ya, ma n'ikpeazụ dabere na mmasị ọha mmadụ."

N’afọ 2014, ihe dị ka mba 40 bịanyere aka n’akwụkwọ nke New York Declaration on Forest, bụ́ nkwa afọ ofufo ibelata igbutu osisi n’afọ 2020 ma kwụsị ya n’afọ 2030. Otú ọ dị, nkwekọrịta ahụ ejighị iwu kwadoro, yana ụfọdụ mba ndị bụ́ isi, dị ka Brazil, China, na Russia , abanyeghị na ya. N'ihi nke a, mbọ ahụ dara, na igbutu osisi mụbara site na 2014 ruo 2020. Na Nọvemba 2021, mba 141 (nke nwere ihe dịka 85% nke oke ọhịa ebe okpomọkụ ụwa na 90% nke mkpuchi osisi zuru ụwa ọnụ) kwetara na COP26 ihu igwe na Glasgow. Nkwuwapụta nke ndị isi Glasgow maka oke ọhịa na iji ala eme ihe, nkwa ịkwụsị na ịtụgharị igbutu osisi n'afọ 2030. Nkwekọrịta ahụ so ihe dị ka ijeri $19.2 na nkwa ego metụtara. Nkwekọrịta Glasgow 2021 ka mma na nkwupụta New York ugbu a gụnyere Brazil na ọtụtụ mba ndị ọzọ na abịanyeghị aka na nkwekọrịta 2014. Ụfọdụ mba ndị bụ isi nwere ọnụ ọgụgụ dị elu nke igbutu osisi (gụnyere Malaysia, Cambodia, Laos, Paraguay, na Myanmar) abịanyeghị aka na nkwupụta Glasgow. Dị ka nkwekọrịta mbụ ahụ, abanyela nkwuwapụta ndị ndu Glasgow na mpụga UN Framework Convention on Climate Convention ma yabụ na ọ bụghị iwu kwadoro. Na Nọvemba 2021, onye isi EU depụtara usoro iwu chọrọ ka ụlọ ọrụ gosipụta na ngwa ahịa ugbo, anụ ehi, osisi, mmanụ nkwụ, soy, kọfị na koko nke ezubere maka ndị na eri EU nde 450 enweghị njikọ na igbutu osisi. Na Septemba 2022, ndị omeiwu EU kwadoro ma wusie atụmatụ ahụ ike site n'aka ndị isi EU jiri votu 453 gaa na 57.

Ihe kpatara ya

Ndị na ahụ maka igbutu osisi na mmebi ohia site na mpaghara, 2000–2010, sitere na mbipụta FAO State of the World's Forests 2020. Oke ọhịa, ụdị ndụ dị iche iche na ndị mmadụ Na nkenke.

Ndị na anya igbutu osisi n'ebe okpomọkụ

Oge ikpeazụ nke sawnwood sitere na oke ọhịa peat na Indragiri Hulu, Sumatra, Indonesia. Ikpochapụ osisi maka ịkụ nkwụ mmanụ.

Dị ka ndị odeakwụkwọ nke United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) si kwuo, nnukwu ihe na akpata igbukpọsị osisi bụ ọrụ ugbo. Ọrụ ugbo bụ ihe na akpata 48% nke igbutu osisi; ọrụ ugbo na azụ ahịa bụ 32%; Ịkụ osisi na ahụ maka 14%, na mkpochapụ osisi mmanụ na eme 5%.

Ndị ọkachamara ekwenyeghị na igbutu osisi n'ụlọ ọrụ ọ̀ bụ ihe dị mkpa na akpata igbukpọsị osisi n'ụwa nile. Ụfọdụ na ekwu na ndị ogbenye na enwekarị ike ikpocha ọhịa n'ihi na ha enweghị ụzọ ọzọ, ndị ọzọ na ndị ogbenye enweghị ike ịkwụ ụgwọ maka ihe na ọrụ dị mkpa iji kpochapụ ọhịa.

Ihe ndị ọzọ na akpata igbukpọsị osisi n'oge a nwere ike ịgụnye nrụrụ aka nke ụlọ ọrụ gọọmentị, nkesa na ezighi ezi nke akụ na ụba na ike, mmụba ọnụ ọgụgụ mmadụ na oke mmadụ, na ime obodo. A kọwawo mmetụta mmụba nke ọnụ ọgụgụ mmadụ nwere na igbutu osisi. Otu nnyocha chọpụtara na ọnụ ọgụgụ ndị mmadụ na abawanye n'ihi ọnụ ọgụgụ ọmụmụ dị elu bụ isi ihe na akpata igbutu osisi n'ebe okpomọkụ na naanị 8% nke ikpe. N'afọ 2000, Òtù Na ahụ Maka Nri na Ọrụ Ugbo nke Mba Ndị Dị n'Otu (FAO) chọpụtara na "ọrụ nke mgbanwe ndị mmadụ na mpaghara mpaghara nwere ike ịdịgasị iche site na nke siri ike ruo na nke a na adịghị ahụ anya", na igbutu osisi nwere ike ịmalite site na "nchikota nke nrụgide ndị bi na nke akụ na ụba, mmekọrịta ọha na eze na nke na ada ada. ọnọdụ teknụzụ".

A na elekarị ijikọ ụwa ọnụ anya dị ka isi ihe ọzọ na akpata igbukpọsị osisi, ọ bụ ezie na e nwere ọnọdụ ndị mmetụta nke ijikọ ụwa ọnụ (mpụta ọhụrụ nke ọrụ, isi ego, ngwa ahịa, na echiche) kwalitere mgbake n'ime ime ọhịa.

Ihe ọzọ na akpata igbukpọsị osisi bụ mgbanwe ihu igwe. 23% nke mfu mkpuchi osisi sitere na ọkụ ọhịa na mgbanwe ihu igwe na abawanye ugboro na ike ha. Okpomọkụ na arị elu na ebute oke ọkụ n'ọhịa ọkachasị n'ime oke ọhịa Boreal. Otu mmetụta nwere ike ime bụ mgbanwe nke nhazi ọhịa. Ịkwụsị oke ọhịa nwekwara ike ime ka ọkụ na esiwanye ọkụ site na usoro dị ka igbutu osisi.

Ngwuputa ọla edo na ezighi ezi na Madre de Dios, Peru.

Achọpụtakwa nbibi nke ihe ndị dị ndụ n'oké ọhịa site na mkpali akụ na ụba nke na eme ka ntụgharị ọhịa yie ka ọ bara uru karịa ichekwa ọhịa. Ọtụtụ ọrụ dị mkpa nke ọhịa enweghị ahịa, ya mere, enweghị uru akụ na ụba nke pụtara ngwa ngwa nye ndị nwe ọhịa ahụ ma ọ bụ obodo ndị na adabere n'oké ọhịa maka ọdịmma ha. Site n'echiche nke mba ndị na emepe emepe, uru dị n'oké ọhịa dị ka ikuku carbon ma ọ bụ ihe dị iche iche dị iche iche na aga n'ihu na mba ndị mepere emepe na aga n'ihu na enweghị ụgwọ zuru oke maka ọrụ ndị a. Mba ndị na emepe emepe na eche na ụfọdụ mba ndị mepere emepe, dị ka United States of America, na egbutu ọhịa ha ọtụtụ narị afọ gara aga ma rite uru n'ụzọ akụ na ụba site na igbutu osisi a, nakwa na ọ bụ omume ihu abụọ ịgọnarị mba ndị na emepe emepe otu ohere ahụ, ya bụ na ndị ogbenye kwesịrị ekwesị. ọ dịghị mkpa ka ọ bụrụ ọnụ ahịa nke nchekwa mgbe ndị ọgaranya kere nsogbu ahụ.

Ụfọdụ ndị na akọwa nkọwa achọpụtawo mgbanwe ndị na akwọ ụgbọala na egbutu osisi n'ime afọ 30 gara aga. Ebe ọ bụ na ọrụ iri nri na ọrụ mmepe nke gọọmentị na akwado dịka mbugharị na mba ndị dị ka Indonesia na ịchịisi na Latin America, India, Java, na ihe ndị ọzọ, na ebute igbutu osisi n'oge ngwụcha narị afọ nke 19 na ọkara mbụ nke narị afọ nke 20. N'afọ 1990, ihe ka ọtụtụ n'ime igbutu osisi kpatara, gụnyere ụlọ ọrụ mmepụta ihe, ịzụ ehi buru ibu, na ọrụ ugbo buru ibu. Kemgbe afọ 2001, igbukpọsị ihe ndị e ji emepụta ihe na akpata, bụ́ nke yikarịrị ka ọ ga adịgide adịgide, akpatawo ihe dị ka otu ụzọ n'ụzọ anọ nke ọgba aghara ọhịa nile, mfu a agbasawokwa na South America na Ndịda Ebe Ọwụwa Anyanwụ Eshia.

Mkpa nke Ngwuputa ihe dị ka ihe na akpata igbutu osisi mụbara ngwa ngwa na mmalite narị afọ nke 21, n'etiti ndị ọzọ n'ihi ụbara ọchịchọ nke mineral. Mmetụta nke ngwuputa ihe dị ntakịrị, mana mmetụta ndị na apụtaghị ìhè dị oke mkpa karị. Enwere ike imetụta ihe karịrị otu ụzọ n'ụzọ atọ nke oke ọhịa nke ụwa, n'ọkwa ụfọdụ na n'ime afọ 2001-2021, "755,861 km2 ... ... e kpochapụrụ ọhịa site na ihe kpatara na-emetụtaghị ọrụ Ngwuputa n'akụkụ ndị ọzọ na anya ụgbọ ala (dabere na data). sitere na WWF)"

Mmetụta gburugburu ebe obibi

Igwe ikuku

 

Usoro biophysical nke oke ohia na emetụta ihu igwe.

Nnụnụ CO2 n'otu n'otu site na igbutu osisi maka mmepụta nri

Omume “slash na ọkụ” na ezighi ezi na Madagascar, 2010

Mbelata carbon carbon kwa afọ site na igbutu oke ọhịa.

Ikpọkpọsị osisi na aga n'ihu ma na akpụzi ihu igwe na ọdịdị ala.

Igbukpọsị osisi bụ ihe na enye aka na okpomoku zuru ụwa ọnụ, a na akpọkarịkwa ya dịka otu n'ime isi ihe na ebute mmetụta griin haus. Mgbakọ ndị e mere n'oge na adịbeghị anya na atụ aro na ikuku carbon dioxide sitere na igbutu ọhịa na mbibi nke oke ọhịa (ewezuga ikuku peat) na atụnye ihe dị ka 12% nke mkpokọta carbon dioxide anthropogenic na esi na 6% ruo 17%. Nnyocha 2022 gosiri na ikuku carbon kwa afọ sitere na igbutu osisi amụbaala okpukpu abụọ n'ime iri afọ abụọ gara aga ma na aga n'ihu na abawanye. (0.97 ±0.16 PgC  kwa afọ na 2001-2005 ruo 1.99 ±0.13 PgC  kwa afọ na 2015-2019

Dabere na nyocha, n'ebe ugwu nke 50 ° N, igbukpọ osisi buru ibu na eduga n'ozuzu net dị jụụ zuru ụwa ọnụ ebe ikpochapụ oke ọhịa na eduga na okpomọkụ dị ukwuu ọ bụghị nanị n'ihi mmetụta CO2 kamakwa n'ihi usoro biophysical ndị ọzọ (na eme ka carbon centric metrics ezughị ezu) . Ọzọkwa, ọ na atụ aro na oke ohia na ekpo ọkụ na enyere aka mee ka okpomọkụ dị n'ụwa juo ihe karịrị 1 Celsius C.

Otu nnyocha na atụ aro na oke ọhịa ndị a gbanyere mkpọrọgwụ ma na emebi emebi bụ carbon sitere na opekata mpe afọ iri ọbụlagodi mgbe ọ na agbake [nkọwa dị mkpa] n'ihi nnukwu mfu carbon sitere na ihe ala na osisi nwụrụ anwụ, na egosi oke ikuku carbon ikuku (opekata mpe na South Asia). ) "nwere ike ịdị obere karịa ka e mere atụmatụ na mbụ", na emegide na "ịweghachi oke ọhịa ndị gbagoro agbagoro na nke e mebiri emebi bụ ikuku carbon siks".

Ikpọkpọsị osisi na eme ka carbon dioxide na anọ n'ime ikuku. Ka carbon dioxide na agbakọta, ọ na emepụta oyi akwa n'ime ikuku nke na ejide radieshon sitere na anyanwụ. Radieshon na atụgharị gaa na okpomọkụ nke na akpata okpomoku zuru ụwa ọnụ, nke a maara nke ọma dị ka mmetụta griin haus. Osisi na ewepụ carbon n'ụdị carbon dioxide site na ikuku n'oge usoro photosynthesis, ma na ahapụ ụfọdụ carbon dioxide azụ n'ime ikuku n'oge iku ume nkịtị. Naanị mgbe na eto eto na arụsi ọrụ ike ka osisi ma ọ bụ ọhịa nwere ike wepụ carbon, site na ịchekwa ya na anụ ahụ osisi. Ma ire ure na ọkụ osisi na ahapụ ọtụtụ carbon a echekwara azụ n'ikuku. Ọ bụ ezie na nchịkọta osisi na adịkarị mkpa maka carbon sequestration, n'ime ọhịa ụfọdụ netwọk nke symbiotic fungi nke gbara mgbọrọgwụ osisi ahụ gburugburu nwere ike ịchekwa nnukwu carbon, na echekwa ya n'okpuru ala ọ bụrụgodị na osisi nke nyere ya anwụọ ma ree ere, ma ọ bụ egbute ma gbaa ọkụ. Ụzọ ọzọ oké ọhịa nwere ike isi na agbakọta carbon bụ ka a na egbute osisi ma mee ka ọ bụrụ ihe na adịte aka, na eji osisi ọhụrụ dochie ya. Igbukpọsị osisi nwekwara ike ime ka a tọhapụrụ ụlọ ahịa carbon ndị e debere n'ala. Ọhịa nwere ike ịbụ mmiri mmiri ma ọ bụ isi iyi dabere na ọnọdụ gburugburu ebe obibi. Oke ọhịa tozuru oke na agbanwe n'etiti ịbụ sinks net na isi iyi nke carbon dioxide (lee carbon dioxide sink na carbon okirikiri).

N'ebe ndị e gbuturu osisi, ala ahụ na ekpo ọkụ ngwa ngwa wee rute oke okpomọkụ, na eduga na mmegharị nke mpaghara na eme ka iguzobe ígwé ojii pụta ma mechaa mepụtakwuo mmiri ozuzo. Agbanyeghị, dị ka ụlọ nyocha Geophysical Fluid Dynamics Laboratory si kwuo, ụdị ndị a na enyocha azịza ndị dịpụrụ adịpụ maka igbutu oke ọhịa gosipụtara oke okpomọkụ mana ọ dị nro na abawanye site na ikuku okpomọkụ. Ihe nlereanya ahụ buru amụma <0.2 °C okpomoku maka ikuku elu na 700 mb na 500 mb. Otú ọ dị, ihe nlereanya ahụ egosighị mgbanwe dị ịrịba ama na mpaghara ndị ọzọ ma e wezụga Tropics. Ọ bụ ezie na ihe nlereanya ahụ egosighị mgbanwe dị ịrịba ama na ihu igwe na mpaghara ndị ọzọ na abụghị Tropics, nke a nwere ike ọ gaghị adị otú ahụ ebe ọ bụ na ihe nlereanya ahụ nwere mmejọ ndị ga ekwe omume na nsonaazụ ya anaghị akọwapụta nke ọma. Ikpochapụ oke ohia na emetụta oke ikuku, ikuku mmiri na eru na nnabata nke ike anyanwụ si otú a na emetụta ihu igwe mpaghara na nke ụwa n'ụzọ doro anya.

Ọkụ na Borneo na Sumatra, 2006. Ndị mmadụ na eji igbutu osisi slash na ọkụ na ekpochapụ ala maka ọrụ ugbo.

REDD

Mbelata ihe ọkụkụ sitere na igbutu ọhịa na mbibi nke ọhịa (REDD) na mba ndị ka na emepe emepe apụtala dị ka ikike ọhụrụ iji kwado amụma ihu igwe na aga n'ihu. Echiche a gụnyere n'inye ụgwọ ego maka mbelata ikuku griin haus (GHG) sitere na igbutu osisi na mbibi nke ọhịa." Enwere ike ịhụ REDD dị ka ihe ọzọ na usoro ịzụ ahịa ikuku dị ka nke ikpeazụ, ndị mmetọ ga akwụ ụgwọ maka ikike maka ikike ime ihe. na ebunye ụfọdụ ihe mmetọ (ya bụ CO2).

Echiche na ezighi ezi nke inye oxygen

Ndị nkịtị kwenyere na oke ọhịa mmiri ozuzo na atụnye ụtụ dị ukwuu nke ikuku oxygen n'ụwa, ọ bụ ezie na ndị ọkà mmụta sayensị nabatara ugbu a na oke ọhịa na enye obere ikuku oxygen na ikuku na igbutu osisi nwere nanị obere mmetụta na ọkwa ikuku oxygen. N'ezie ihe dị ka pasent 50 nke ikuku oxygen. A na emepụta oxygen n'ụwa site na algae. Otú ọ dị, ọkụ na ọkụ nke osisi ọhịa iji kpochapụ ala na ewepụta nnukwu CO2, nke na enye aka na okpomọkụ zuru ụwa ọnụ. Ndị ọkà mmụta sayensị kwukwara na igbukpọsị osisi n’ebe okpomọkụ na ewepụta 1.5 ijeri tọn carbon kwa afọ n’ime ikuku.

Mmiri mmiri

Ịkpọkpọsị osisi na emetụtakwa okirikiri mmiri. Osisi na ewepụta mmiri dị n'ime ala site na mgbọrọgwụ ha wee hapụ ya n'ikuku. Mgbe e wepụrụ akụkụ nke oké ọhịa, osisi ndị ahụ anaghị ebute mmiri a, na eme ka ihu igwe na ekpo ọkụ karị. Ikpochapụ oke ọhịa na ebelata ọdịnaya mmiri dị n'ime ala na mmiri dị n'ime ala yana mmiri ikuku. Ala kpọrọ nkụ na eduga n'iweta mmiri dị ala maka osisi iji wepụ ya. Ikpochapụ oke ohia na ebelata njikọ nke ala, nke mere na mbuze, idei mmiri na oke ala na ebute.

Mkpuchi ọhịa na ebelata na ebelata ikike ọdịdị ala iji gbochie, idodo na ibuo oke mmiri. Kama ọnyà mmiri ozuzo, bụ́ nke na adaba n'ime usoro mmiri dị n'ime ala, ebe ndị e gbuturu ọhịa na aghọ isi iyi nke mmiri na asọpụta n'elu, bụ́ nke na aga ngwa ngwa karịa mmiri ndị dị n'okpuru ala. Oke ọhịa na eweghachi ọtụtụ mmiri nke dara dị ka mmiri ozuzo na ikuku site na ntụgharị. N'ụzọ dị iche, mgbe a na egbutu mpaghara, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ mmiri ozuzo niile na efunahụ ka ọ na agbapụ. Mbufe mmiri dị n'elu ngwa ngwa nwere ike ịtụgharị gaa na idei mmiri dị egwu na idei mmiri dị n'akụkụ karịa ka a ga eme na mkpuchi ọhịa. Igbukpọsị osisi na esokwa ebute mbelata evapotranspiration, nke na ebelata ikuku ikuku nke n'ọnọdụ ụfọdụ na emetụta oke mmiri ozuzo na-agbada site n'ebe a na egbutu ọhịa, ebe ọ bụ na a naghị emegharị mmiri na agbada n'oké ọhịa, mana ọ na efunahụ ya ma na alaghachi ozugbo n'oké osimiri. Dị ka otu nnyocha si kwuo, n'ebe ugwu na ugwu ọdịda anyanwụ China e gbuturu osisi, nkezi mmiri ozuzo kwa afọ ji otu ụzọ n'ụzọ atọ belata n'etiti 1950s na 1980s.

Mkpọkpọsịsịa ọhịa nke Highland Plateau dị na Madagascar ebutela nzacha dị ukwuu na mmiri na esighị ike nke osimiri ọdịda anyanwụ.

Osisi, na osisi n'ozuzu, na emetụta okirikiri mmiri nke ukwuu:

• their can pi s intercept a proportion of preci itati n, which is then evaporated back to the atmosphere (canopy interception);
• their litter, stems and trunks slow down surface runoff;
• their roots create macropores – large conduits – in the soil that increase infiltration of water;
• they contribute to terrestrial evaporation and reduce soil moisture via transpiration;
• their litter and other organic residue change soil properties that affect the capacity of soil to store water.
• their leaves control the humidity of the atmosphere by transpiring. 99% of the water absorbed by the roots moves up to the leaves and is transpired.

N'ihi ya, ọnụnọ ma ọ bụ enweghị osisi nwere ike ịgbanwe oke mmiri dị n'elu, na ala ma ọ bụ mmiri ala, ma ọ bụ na ikuku. Nke a n'aka na agbanwe ọnụego mbuze na nnweta mmiri maka ọrụ gburugburu ebe obibi ma ọ bụ ọrụ mmadụ. Ikpọkpọsị osisi na mbara ala dị larịị na eme ka ígwé ojii guzoro na mmiri ozuzo gaa n'ebe dị elu.

Oke ọhịa ahụ nwere ike inwe mmetụta dị nta na idei mmiri n'ihe banyere nnukwu mmiri ozuzo, nke na emetụta ikike nchekwa nke ala ọhịa ma ọ bụrụ na ala dị nso ma ọ bụ dị nso na saturation.

Ohia mmiri ozuzo na emepụta ihe dị ka pasent 30 nke mmiri dị ọcha nke ụwa anyị.

Ikpochapụ oke ọhịa na akpaghasị usoro ihu igwe nkịtị na eme ka ihu igwe na ekpo ọkụ ma na ekpo ọkụ si otú ahụ na abawanye ụkọ mmiri ozuzo, ọzara, ọdịda ihe ọkụkụ, agbaze nke okpu ice, idei mmiri n'ụsọ oké osimiri na nchụpụ nke nnukwu ọchịchị ahịhịa.

Ala

Ikpọkpọsị osisi na France.

N'ihi ihe ọkụkụ dị n'elu, oke ọhịa ndị na adịghị enwe nsogbu na enwe ntakịrị ihe na ebute mbuze. Ọnụ ọgụgụ nke mbuze na apụta site na igbutu osisi, n'ihi na ọ na ebelata ọnụ ọgụgụ nke mkpuchi ihe, nke na enye nchebe pụọ na mmiri ozuzo. Ọnụego mbuze bụ ihe dịka metrik ton 2 kwa square kilomita. ] Nke a nwere ike ịbụ uru na ala ọhịa mmiri ozuzo na ekpo oke ọkụ. Ọrụ oke ọhịa n'onwe ha na amụbakwa mbuze site n'ịkwalite okporo ụzọ (ọhịa) na iji ngwa igwe arụ ọrụ.

Ikpọkpọsị osisi na mpaghara Loess Plateau nke China ọtụtụ afọ gara aga ebutela mbuze nke ala; nbibi a emeela ka ndagwurugwu meghere. Mmụba nke ala n'ime mmiri na asọpụta na eme ka Osimiri Yellow jupụta na eme ka ọ na acha odo odo.

Ọ bụghị mgbe niile ka mbibi ka ukwuu na esi na igbutu osisi pụta, dịka a hụrụ na mpaghara ndịda ọdịda anyanwụ US. N'ebe ndị a, mfu nke ahịhịa n'ihi ọnụnọ nke osisi na osisi ndị ọzọ na eduga ná mmebi karịa mgbe a na ewepụ osisi.

A na eme ka ala dị ike site na ọnụnọ osisi, bụ ndị na echekwa ala site na ijikọta mgbọrọgwụ ha na ala ala. N'ihi igbutu osisi, mkpochapụ nke osisi na eme ka ala ndị nwere nkụda mmụọ na enwekarị ike ịdaba n'ala.

Ụdị dị iche iche

Ikpọkpọsị osisi n'ọ̀tụ̀tụ̀ nke mmadụ na ebute mbelata nke ihe ndị dị ndụ dị iche iche, na n'ọ̀tụ̀tụ̀ okike zuru ụwa ọnụ a maara na ọ na akpata mbibi nke ọtụtụ ụdị. Mwepụ ma ọ bụ mbibi nke mpaghara mkpuchi ọhịa ebutela ebe obibi mebiri emebi na ebelata ihe ndị dị ndụ. Oke ohia na akwado ihe di iche iche di iche iche, na enye ebe obibi maka anụ ọhịa; Ọzọkwa, ọhịa na akwalite nchekwa nchekwa ọgwụ. Ebe biotopes ọhịa bụ isi iyi nke ọgwụ ọhụrụ (dị ka taxol), igbutu osisi nwere ike ibibi ụdị mkpụrụ ndụ ihe nketa (dị ka nguzogide ihe ọkụkụ) n'enweghị mgbagha.

Ịkụ osisi na akwadoghị na Madagascar. N'afọ 2009, a na ebupụ ihe ka ukwuu n'ime osisi rosewood enwetara n'ụzọ iwu na akwadoghị na China.

Ebe ọ bụ na oke ọhịa mmiri ozuzo bụ ihe dị iche iche dị n'ụwa na ihe dị ka 80% nke ihe ndị dị ndụ n'ụwa a maara nke ọma nwere ike ịchọta na oke ọhịa mmiri ozuzo, iwepụ ma ọ bụ mbibi nke ebe ndị dị ịrịba ama nke mkpuchi ọhịa emeela ka gburugburu ebe obibi mebiri emebi na ebelata ihe ndị dị ndụ. Nnyocha e mere na Rondônia, Brazil, egosila na igbukpọsị osisi na ewepụkwa ụmụ nje ndị na ekere òkè n’izigharị ihe ndị na edozi ahụ́, imepụta mmiri dị ọcha na iwepụ ihe ndị na emerụ emerụ.

A na eme atụmatụ na anyị na efunahụ ụdị osisi, anụmanụ na ụmụ ahụhụ 137 kwa ụbọchị n'ihi igbutu oke ọhịa, nke ruru ụdị 50,000 kwa afọ. Ndị ọzọ na ekwu na igbutu oke ọhịa n'ebe okpomọkụ na atụnye ụtụ na mkpochapụ Holocene na aga n'ihu. Ọnụego mkpochapụ amaara ama site na ọnụ ọgụgụ igbukpọ osisi dị obere, ihe dịka otu ụdị kwa afọ sitere na anụ mamma na nnụnụ, nke na ebuga ihe dị ka ụdị 23,000 kwa afọ maka ụdị niile. Ekwuwo amụma na ihe karịrị 40% nke ụdị anụmanụ na ihe ọkụkụ dị na Ndịda Ebe Ọwụwa Anyanwụ Eshia nwere ike ikpochapụ na narị afọ 21st. Amụma ndị dị otú ahụ a jụrụ ajụjụ site na 1995 data nke na egosi na n'ime mpaghara ndịda Ebe Ọwụwa Anyanwụ Eshia, ọtụtụ n'ime ọhịa mbụ ahụ agbanweela ka ọ bụrụ ihe ọkụkụ dị iche iche, ma na ụdị ndị nwere ike ịnọ n'ihe ize ndụ dị ole na ole na osisi osisi nọgidere na agbasa ma kwụsie ike. I

Ebe ebe okpomọkụ (acha akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ gbara ọchịchịrị) na oke ọhịa / ebe okpomọkụ (acha ndụ ndụ ndụ ndụ) n'oké ọhịa n'ụwa

Nghọta sayensị gbasara usoro ikpochapụ ezughi oke iji buo amụma n'ụzọ ziri ezi gbasara mmetụta igbukpọ osisi na enwe na ụdị dị iche iche. Ọtụtụ amụma gbasara mfu dị iche iche nke oke ohia sitere n'ụdị mpaghara, na eche na ka oke ọhịa na ebelata ụdị dị iche iche ga agbadata n'otu aka ahụ. Otú ọ dị, ọtụtụ ụdị dị otú ahụ egosiwo na ọ bụ ihe na ezighị ezi na nkwụsị nke ebe obibi anaghị ebute nnukwu ọnwụ nke ụdị. A maara ụdị mpaghara mpaghara ka ọ gafeta ọnụ ọgụgụ ụdị amaara na a ga eyi egwu na mpaghara ebe igbutu osisi na aga n'ihu, ma na ebu amụma nke ukwuu ọnụ ọgụgụ ụdị egwu egwu juru ebe niile.

N’afọ 2012, otu nnyocha e mere na Amazon nke Brazil na ebu amụma na n’agbanyeghị enweghị mkpochapụ ruo ugbu a, ihe dị ka pasent 90 nke mkpochapụ e buru n’amụma ga emecha mee n’ime afọ 40 na abịa.

Mmetụta ahụike

Ọnọdụ ahụike ọha

Nbibi na mfu nke ọhịa na akpaghasị nguzozi nke okike. N'ezie, igbutu osisi na ewepụ ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ụdị osisi na anụmanụ nke na ebutekwa mmụba nke ọrịa, na ikpughe ndị mmadụ na ọrịa zoonotic. Igbukpọsị osisi nwekwara ike ịmepụta ụzọ maka ụdị ndị na abụghị ụmụ amaala na eto eto dị ka ụfọdụ ụdị ejula, bụ nke e jikọtara ya na mmụba nke schistosomiasis.

Ọrịa ndị metụtara oke ọhịa gụnyere ịba, ọrịa Chagas (nke a makwaara dị ka trypanosomiasis America), trypanosomiasis nke Africa (ọrịa ihi ụra), leishmaniasis, ọrịa Lyme, HIV na Ebola. Ọtụtụ n'ime ọrịa ọhụrụ na efe efe na emetụta ụmụ mmadụ, gụnyere nje SARS CoV2 kpatara ọrịa COVID-19 dị ugbu a, bụ zoonotic na mpụta ha nwere ike jikọta ya na mfu ebe obibi n'ihi mgbanwe mpaghara ọhịa na mgbasawanye nke ndị mmadụ na mpaghara ọhịa, nke ha abụọ na abawanye ohere mmadụ na anụ ọhịa.

Igbukpọsị osisi na eme n'ụwa niile ma jikọtara ya na mmụba nke ntiwapụ nke ọrịa. Na Malaysia, ọtụtụ puku acres nke ọhịa ekpochapụla maka ugbo ezì. Nke a ebutela mmụba na zoonosis nje Nipah. Na Kenya, igbutu osisi ebutela mmụba nke ọrịa ịba nke bụzi ihe na ebute ọrịa na ọnwụ obodo. Nnyocha e mere n'afọ 2017 na American Economic Review chọpụtara na igbukpọsị ọhịa mụbara nke ukwuu ọrịa ịba na Naijiria.

Ụzọ ọzọ igbukpọsị osisi na esi emetụta ọrịa bụ ibugharị na mgbasa nke ndị na ebu ọrịa. Enwere ike ịkpọ ụzọ mmalite ọrịa a "mgbasawanye nso", nke ebe ndị ọbịa (na nke a na esi na ya pụta) gbasaa na mpaghara mpaghara ọhụrụ. Site na igbutu osisi, a na amanye ndị ọbịa na ụdị mmiri mmiri n'ebe obibi ndị agbata obi. Ndị na eso ụdị mmiri mmiri ahụ bụ nje ndị nwere ike ịchọta ndị ọbịa ọhụrụ na mpaghara ndị a na ekpughebeghị. Ka nje na ụdị ọrịa ndị a na abịaru nso na ụmụ mmadụ, ha na ebute ya ozugbo na n'ụzọ na apụtaghị ìhè.

Ihe atụ jọgburu onwe ya nke mgbasawanye nso bụ ntiwapụ nke nje Nipah nke 1998 na Malaysia. Ruo ọtụtụ afọ, igbukpọsị osisi, ụkọ mmiri ozuzo, na ọkụ ndị sochirinụ dugara n'ụzọ dị ịrịba ama n'ọdịdị ala na njupụta nke ụsụ mkpụrụ osisi, ebe nchekwa maka nje Nipah. Ikpọkpọsị osisi belatara osisi ndị na amị mkpụrụ dị n'ebe obibi ụsụ, ma na abanye n'ubi mkpụrụ osisi gbara ya gburugburu bụ nke bụkwa ebe ọtụtụ ezi anụ dị. Ụsụ, site na ịdị nso na agbasa Nipah na ezi. Ọ bụ ezie na nje ahụ butere ezì ndị ahụ, ọnụ ọgụgụ ndị na anwụ anwụ dị nnọọ ala karịa n'etiti ụmụ mmadụ, na eme ka ezì bụrụ ndị ọbịa na eme ihe ike na eduga n'ibufe nje ahụ na ụmụ mmadụ. Nke a butere ọrịa encephalitis 265 kọrọ, nke 105 kpatara ọnwụ. Ihe atụ a na enye nkuzi dị mkpa maka mmetụta igbukpọsị osisi nwere ike inwe na ahụike mmadụ.

Ihe atụ ọzọ nke mgbasawanye nso n'ihi igbutu ọhịa na mmetụta ndị ọzọ nke ebe obibi mmadụ gụnyere òké Capybara na Paraguay. Oke a bụ ọtụtụ ọrịa zoonotic na, ebe enwebeghị ntiwapụ nke mmadụ n'ihi mmegharị nke òké a n'ime mpaghara ọhụrụ, ọ na enye ihe atụ nke ka mbibi ebe obibi site na igbutu osisi na mmegharị nke ụdị ndị na esote. na eme mgbe niile.

Ozizi mepere emepe nke ọma na nke a nabatara nke ọma ugbu a bụ na mwụfu nje HIV sitere na chimpanzees bụ opekata mpe n'ihi igbutu osisi. Ọnụ ọgụgụ ndị mmadụ na arị elu mere ka a na achọ nri, na site na igbutu osisi meghere ebe ọhụrụ n'ime ọhịa ahụ, ndị dinta na egbute nnukwu anụ ọhịa primate, nke a kwenyere na ọ bụ nje HIV si malite.

Nnyocha e mere na Indonesia achọpụtala na ndị na arụ ọrụ n'èzí bụ ndị na arụ ọrụ na okpomọkụ na nke a na egbutu ọhịa kama ebe okpomọkụ na oke ọhịa nwere nsogbu ọgụgụ isi na ebe nchekwa bụ nke yiri ka ọ bụ isi ihe kpatara okpomọkụ nke osisi gaara echebe ha. Ikpochapụ osisi na ebelata oge ọrụ nchekwa maka ọtụtụ nde mmadụ nọ n'ebe okpomọkụ, ọkachasị ndị na arụ ọrụ siri ike n'èzí. A na atụ anya na ikpo ọkụ na aga n'ihu zuru ụwa ọnụ na mfu ọhịa ga eme ka mmetụta ndị a dịkwuo elu, na ebelata oge ọrụ maka ndị na adịghị ike ọbụna karịa.

Nchịkọta izugbe

  Dị ka World Economic Forum kwuru, 31% nke ọrịa na apụta na ejikọta na igbutu osisi.

Dị ka Ụlọ Ọrụ Na ahụ Maka Nchịkwa na Mgbochi Ọrịa US (CDC) si kwuo, 75% nke ọrịa na apụta na ụmụ mmadụ sitere na anụmanụ. Ọnụ ọgụgụ na arị elu nke ntiwapụ nwere ike jikọta ya na mfu ebe obibi na ụdị dị iche iche. Na nzaghachi, ndị ọkà mmụta sayensị mepụtara ọzụzụ ọhụrụ, ahụike mbara ala, nke na ekwu na ahụike nke gburugburu ebe obibi na ahụike mmadụ jikọtara ya. Na 2015, Rockefeller Foundation na The Lancet weputara echiche a dị ka Rockefeller Foundation Lancet Commission on Planetary Health.

Kemgbe afọ 1980, afọ iri ọ bụla ahụla ọnụ ọgụgụ nke ọrịa ọhụrụ na ụmụ mmadụ na abawanye okpukpu atọ. Dị ka nnukwu nnyocha nke ndị ọkà mmụta sayensị America na Australia mere, mmebi nke gburugburu ebe obibi na abawanye ohere nke ntiwapụ ọhụrụ. Ọrịa butere ụmụ mmadụ n'ụzọ dị otú a n'ime afọ iri gara aga gụnyere HIV, Ebola, flu Avian, Flu ezì, na ikekwe COVID-19.

N'afọ 2016, otu United Nations Environment Programme bipụtara akụkọ UNEP Frontiers 2016. N'ime akụkọ a, a raara isi nke abụọ maka ọrịa zoonotic, ya bụ ọrịa na esi n'anụmanụ na agara mmadụ. Isiakwụkwọ a kwuru na igbutu osisi, mgbanwe ihu igwe, na ọrụ ugbo anụ ụlọ so na ihe na ebute ọrịa ndị dị otú ahụ. O kwuru na kwa ọnwa anọ, a na achọpụta ọrịa ọhụrụ n'ime mmadụ. A na ekwu na ntiwapụ nke merelarị (dị ka nke 2016) butere ọnwụ nke ndụ na mfu ego nke ijeri dollar ma ọ bụrụ na ọrịa n'ọdịnihu aghọọ ọrịa na efe efe ọ ga efu trillions dollar.

Akụkọ ahụ gosipụtara ihe kpatara ọrịa ndị na apụta, akụkụ buru ibu n'ime ha na gburugburu ebe obibi:

Cause	Part of emerging diseases caused by it (%)
Land-use change	31%
Agricultural industry changes	15%
International travel and commerce	13%
Medical industry changes	11%
War and Famine	7%
Climate and Weather	6%
Human demography and behavior	4%
Breakdown of public health	3%
Bushmeat	3%
Food industry change	2%
Other	4%

Na ibe 23 nke akụkọ ahụ, e gosipụtara ụfọdụ n'ime ọrịa ndị ọhụrụ na apụta na ihe kpatara gburugburu ebe obibi na akpata ha:

Disease	Environmental cause
Rabies	Forest activities in South America
Bat associated viruses	Deforestation and Agricultural expansion
Lyme disease	Forest fragmentation in North America
Nipah virus infection	Pig farming and intensification of fruit production in Malaysia
Japanese encephalitis virus	Irrigated rice production and pig farming in Southeast Asia
Ebola virus disease	Forest losses
Avian influenza	Intensive Poultry farming
SARS virus	contact with civet cats either in the wild or in live animal markets

HIV/AIDS

  O yikarịrị ka AIDS nwere njikọ na igbutu osisi. Nje bu ụzọ kesara n'etiti enwe na enwe na mgbe ụmụ mmadụ bịara bibie ọhịa na ọtụtụ n'ime primates, nje ahụ chọrọ onye ọbịa ọhụrụ iji dị ndụ wee wụba na ụmụ mmadụ. A kwenyere na nje a, nke gburu ihe karịrị nde mmadụ 25, sitere na iri anụ ọhịa, ya bụ nke primates, na o yikarịrị ka chimpanzees na Congo.

ịba

  Ọrịa ịba, nke gburu mmadụ 405,000 na 2018, nwere ike jikọta na igbutu osisi. Mgbe ụmụ mmadụ na agbanwe n'ụzọ dị ịrịba ama usoro gburugburu ebe obibi dị iche iche na ụdị anwụnta na ebelata na: "" Ụdị ndị na adị ndụ ma na aghọ ndị na achị, n'ihi ihe ndị a na aghọtachaghị nke ọma, ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ mgbe niile na ebufe ịba mma karịa ụdị ndị na adịwanye ukwuu na njedebe. ọhịa", Eric Chivian na Aaron Bernstein, ndị ọkachamara n'ihe banyere ahụike ọha na Harvard Medical School, dere n'akwụkwọ ha How Our Health Depends on Biodiversity.

Ụfọdụ n'ime ihe kpatara njikọ a, nke ndị ọkà mmụta sayensị chọtara n'ime afọ ndị ọhụrụ:

N'ihi ya, otu ụdị anwụnta ahụ na ata ugboro 278 arịa n'ebe ndị e gbuturu osisi. Dị ka otu nnyocha e mere na Brazil si kwuo, igbutu 4% nke ọhịa, butere mmụba 50% na ọrịa ịba. N'otu mpaghara dị na Peru ọnụ ọgụgụ ndị ikpe kwa afọ si na 600 ruo 120,000 ka ndị mmadụ malitere igbutu ọhịa.

Ọrịa coronavirus 2019

Dị ka United Nations si kwuo, Òtù Ahụ Ike Ụwa na World Wildlife Foundation na ejikọta ọrịa na efe efe nke Coronavirus na mbibi nke okike, karịsịa na igbutu osisi, ọnwụ ebe obibi n'ozuzu na ịzụ ahịa anụ ọhịa.

N'April 2020, Mmemme gburugburu ebe obibi nke United Nations bipụtara vidiyo abụọ dị mkpirikpi na akọwa njikọ dị n'etiti mbibi okike, ahia anụ ọhịa na ọrịa COVID-19 wee mepụta ngalaba na saịtị ya raara nye okwu ahụ.

Nzukọ akụ na ụba ụwa bipụtara oku itinye aka na mgbake okike na mbọ mgbake sitere na ọrịa COVID-19 na ekwu na ntiwapụ a metụtara mbibi nke ụwa.

Na Mee 2020, otu ndị ọkachamara sitere na Intergovernmental Science Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services bipụtara otu akụkọ na ekwu na ụmụ mmadụ bụ ụdị ihe kpatara ọrịa COVID-19 n'ihi na ejikọtara ya na mbibi okike yana ọrịa na efe efe ka njọ nwere ike ime ma ọ bụrụ ndi mmadu agaghi agbanwe uzo. Ọ na akpọ ka "mee ka iwu gburugburu ebe obibi sikwuo ike; nabata usoro 'Otu Health' maka ime mkpebi nke na achọpụta njikọ dị mgbagwoju anya n'etiti ahụike nke ndị mmadụ, anụmanụ, osisi, na gburugburu ebe obibi anyị; ma kwalite usoro nlekọta ahụike na mba ndị kachasị emerụ ahụ ebe. A na akpaghasị akụ na ụba na enweghị ego", nke nwere ike igbochi ọrịa na efe efe n'ọdịnihu ya mere ọ bụ maka ọdịmma mmadụ niile. E bipụtara oku a na saịtị nke World Economic Forum.

Dị ka United Nations Environment Programme si kwuo, ọrịa Coronavirus 2019 bụ zoonotic, dịka nje si na anụmanụ bufere mmadụ. Ọrịa ndị dị otú ahụ na eme ugboro ugboro n'ime iri afọ gara aga, n'ihi ọtụtụ ihe, akụkụ buru ibu n'ime ha na gburugburu ebe obibi. Otu n'ime ihe kpatara ya bụ igbutu osisi n'ihi na ọ na ebelata ohere edoro maka anụmanụ ma na emebi ihe mgbochi sitere n'okike dị n'etiti anụmanụ na ụmụ mmadụ. Ihe ọzọ kpatara ya bụ mgbanwe ihu igwe. Mgbanwe ngwa ngwa na okpomọkụ na iru mmiri na-akwado mgbasa nke ọrịa. Mmemme gburugburu ebe obibi nke United Nations kwubiri na: "Ụzọ kachasị mkpa iji chebe onwe anyị pụọ ​​na ọrịa zoonotic bụ igbochi mbibi nke okike. Ebe gburugburu ebe obibi dị mma na ụdị ndụ dị iche iche, ha na agbanwe agbanwe, na agbanwe agbanwe ma na enyere aka ịchịkwa ọrịa.

Na June 2020, ngalaba sayensị nke Greenpeace na Mahadum West nke England (UWE Bristol) bipụtara akụkọ na ekwu na ịrị elu nke ọrịa zoonotic, gụnyere coronavirus jikọtara ya na igbutu osisi n'ihi na ọ na agbanwe mmekọrịta dị n'etiti mmadụ na anụmanụ ma belata oke mmiri dị mkpa maka ịdị ọcha na ọgwụgwọ ọrịa.

Ndị ọkachamara na ekwu na igbutu osisi anthropogenic, mfu ebe obibi na mbibi nke ụdị dị iche iche nwere ike jikọta ya na ntiwapụ dị ka ọrịa COVID-19 n'ọtụtụ ụzọ:

Mgbe mgbanwe ihu igwe ma ọ bụ igbutu osisi na eme ka nje na agafe na onye ọbịa ọzọ ọ na adị ize ndụ karị. Nke a bụ n'ihi na nje virus na amụtakarị ka ha na ndị ọbịa ha na ebikọ ọnụ ma na akpa ike mgbe ha na agafere onye ọzọ.

Mmetụta akụ na ụba

Ihe onyonyo satịlaịtị na egosi igbutu osisi maka ahịhịa nkwụ na Malaysia

  Dị ka World Economic Forum si kwuo, ọkara nke GDP zuru ụwa ọnụ bụ nke siri ike ma ọ bụ na

adabere na ọdịdị. Maka dollar ọ bụla ejiri na mweghachi okike, enwere uru ma ọ dịkarịa ala dollar 9. Ọmụmaatụ nke njikọ a bụ ọrịa COVID-19, nke jikọtara ya na mbibi okike ma kpatara nnukwu mmebi akụ na ụba.

Mmebi nke ọhịa na akụkụ ndị ọzọ nke okike nwere ike ibelata ụkpụrụ ibi ndụ maka ndị ogbenye ụwa ma belata GDP zuru ụwa ọnụ site n'ihe dịka 7% site na 2050, otu akụkọ kwubiri na Nkwekọrịta Na-ahụ Maka Ọdịiche Dị iche iche (CBD) na Bonn na 2008. N'akụkọ ihe mere eme, itinye n'ọrụ nke ọhịa ngwaahịa, gụnyere osisi na mmanụ ọkụ, arụwo ọrụ dị mkpa na ọha mmadụ, ma e jiri ya tụnyere ọrụ mmiri na ala a na akọ. Taa, mba ndị mepere emepe na aga n'ihu na

eji osisi arụ ụlọ, na osisi pulp maka akwụkwọ. Na mba ndị ka a-emepe emepe, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ijeri mmadụ atọ a-adabere n'osisi maka ikpo ọkụ na isi nri.

Ụlọ ọrụ na emepụta ọhịa bụ akụkụ buru ibu nke akụ na ụba na mba ndị mepere emepe na mba ndị ka na emepe emepe. Uru akụ na ụba dị mkpirikpi nke a na enweta site na ntughari nke ọhịa gaa n'ọrụ ugbo, ma ọ bụ iji osisi eme ihe karịa, na ebutekarị mfu nke ego na adịte aka na mmepụta ihe ndụ ogologo oge. West Africa, Madagascar, Ndịda Ebe Ọwụwa Anyanwụ Eshia na ọtụtụ mpaghara ndị ọzọ enwetala obere ego n'ihi mbelata iwe ihe ubi. Ịkụ osisi na akwadoghị na-akpata ọtụtụ ijeri dollar nkemfu na akụ na ụba mba kwa afọ.

Usoro ọhụrụ iji nweta oke osisi na eme ka ọnọdụ akụ na ụba dịkwuo njọ ma na emeri ego nke ndị na earụ ọrụ n'ịkụ osisi na eji. Dị ka otu nnyocha si kwuo, "n'ọtụtụ ebe a mụrụ ya, ọrụ dị iche iche nke kpalitere igbutu osisi anaghị emepụta ihe karịrị US $ 5 maka tọn carbon ọ bụla ha wepụtara ma na-alaghachikarị ihe na erughị US $ 1". Ọnụ ahịa dị n'ahịa Europe maka nkwụsị nke ejikọtara na mbelata otu tọn na carbon bụ euro 23 (ihe dị ka US $ 35).

Ọnọdụ akụ na ụba na eto ngwa ngwa na enwekwa mmetụta na igbutu osisi. Ọtụtụ nrụgide ga esite na mba ndị na emepe emepe n'ụwa, bụ ndị nwere ọnụ ọgụgụ mmadụ na eto ngwa ngwa na uto akụ na ụba (ụlọ ọrụ) ngwa ngwa. Na 1995, uto akụ na ụba na mba ndị ka na emepe emepe ruru ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ 6%, ma e jiri ya tụnyere 2% uto maka mba ndị mepere emepe. Ka ọnụ ọgụgụ mmadụ na abawanye, ụlọ ọhụrụ, obodo, na mgbasawanye nke obodo ga eme, na eduga n'ịbawanye okporo ụzọ iji jikọta obodo ndị a. Ụzọ ime obodo na akwalite mmepe akụ na ụba mana ọ na emekwa ka igbutu osisi dị mma. Ihe dị ka 90% nke igbutu osisi mere n'ime 100 km nke okporo ụzọ n'ọtụtụ akụkụ Amazon.

European Union bụ otu n'ime ndị na ebubata ngwaahịa ndị sitere na igbutu osisi na akwadoghị.

Ozizi mgbanwe ọhịa

Mgbe ahụ, ọnụ ọgụgụ nke igbutu osisi na eme ngwa ngwa (HFHD, akwa mkpuchi oke ọhịa ọnụ ọgụgụ dị elu nke igbutu osisi), na mkpuchi nke oke ọhịa naebelata (LFHD, obere oke ọhịa ọnụ ọgụgụ dị elu nke oke ọhịa), tupu ọnụ ọgụgụ nke igbutu osisi na ebelata (LFLD, obere mkpuchi ọhịa ọnụ ọgụgụ dị ala), Mgbe nke ahụ gasịrị, mkpuchi ọhịa na adaba ma mechaa malite ịgbake. FT abụghị "iwu nke okike", na ụkpụrụ obodo na emetụta ụkpụrụ ahụ (dịka ọmụmaatụ, njupụta mmadụ, ọkwa mmepe, nhazi nke akụ na ụba), ikike akụ na ụba ụwa, na atumatu gọọmentị. Otu obodo nwere ike iru n'ogo dị ala nke mkpuchi ọhịa tupu ọ kwụsie ike, ma ọ bụ site na ezigbo atumatu nwere ike "mechie" mgbanwe nke ọhịa.

FT na egosi usoro sara mbara, yana mmụba nke ọnụego akụkọ ihe mere eme na elelị igbutu osisi BAU n'ọdịnihu maka mba dị iche iche na mmalite nke mgbanwe (HFLD), ebe ọ na echekarị oke igbutu osisi BAU maka mba ndị na esote (LFHD na LFLD) .

(i) ụzọ ụkọ oke ọhịa, ebe ụkọ oke ọhịa na akpalite ndị agha (dịka ọmụmaatụ, ọnụ ahịa dị elu nke ngwaahịa ọhịa) nke na eduga n'ịkwụsị ihe mkpuchi ọhịa; na

(ii) ụzọ mmepe akụ na ụba, ebe ohere ọrụ ọhụrụ na nke ka mma n'ugbo jikọtara ya na uto akụ na ụba (= ịba ụba GDP kwa onye ọ bụla) na ebelata uru nke ọrụ ugbo n'.

Ihe kpatara akụkọ ihe mere eme

 

Akụkọ ihe mere eme

Mkpọkpọ oke ọhịa nke Carboniferous bụ ihe mere na narị afọ atọ gara aga. Mgbanwe ihu igwe bibiri oke ọhịa mmiri ozuzo na akpata mbibi nke ọtụtụ ihe ọkụkụ na anụmanụ. Mgbanwe ahụ bịara na mberede, kpọmkwem, n'oge a, ihu igwe bịara dị jụụ na nkụ, ọnọdụ ndị na adịghị mma maka uto nke oke ọhịa na ọtụtụ ụdị dị iche iche dị n'ime ha. E kewara oke ọhịa mmiri ozuzo na akpụ akpụ 'agwaetiti' na adaba na aga n'ihu. Ebibiri ndị mmadụ dị ka sub klaasị Lissamphibia, ebe Reptilia lanarịrị ọdịda ahụ. Nnụnụ ndị dị ndụ na emeziwanye nke ọma na gburugburu ebe kpọrọ nkụ a hapụrụ wee jee ozi dị ka ihe nketa n'usoro n'usoro mgbe ọdịda ahụ gasịrị. ]

Ọtụtụ arịa Neolithic, gụnyere ọla aka, isi anyụike, chisel, na ngwa nchacha.

Ohia mmiri ozuzo kpuchiri 14% nke elu ala; ugbu a, ha na ekpuchi nanị 6% na ndị ọkachamara na eme atụmatụ na a pụrụ iri oke ọhịa ikpeazụ fọdụrụ n'ihe na erughị afọ 40. Ụfọdụ obodo mere obere igbutu ọhịa ruo iri puku kwuru iri puku afọ tupu mmalite mmepeanya. Ihe akaebe mbụ nke igbutu osisi na apụta na oge Mesolithic. Ma eleghị anya, a na eji ya mee ka ọhịa ndị mechiri emechi ghọọ ebe obibi ndị mepere emepe nke dị mma maka anụ ọhịa. Mgbe ọrụ ugbo malitere, a malitere ikpochapụ oke ọhịa, ọkụ wee bụrụ ngwá ọrụ bụ́ isi e ji ekpochasị ala ihe ọkụkụ. Na Europe enwere ntakịrị ihe akaebe siri ike tupu 7000 BC. Ndị na akpa anụ Mesolithic ji ọkụ mee oghere maka mgbada na acha uhie uhie na anụ ọhịa. Na Great Britain, a na eji hazel, brambles, grasses na nettle dochie ụdị ndị na anabata ndò dị ka osisi oak na ash na ndekọ pollen. Mwepụ nke oke ohia butere mbelata ikuku ikuku, butere nguzobe nke peat bogs. Mbelata nke pollen nke elm n'ofe Europe n'etiti 8400 na 8300 BC na 7200-7000 BC, malite na ndịda Europe ma jiri nwayọọ nwayọọ na aga n'ebe ugwu gaa Great Britain, nwere ike ịnọchite anya ikpochapụ ala site na ọkụ na mmalite nke ọrụ ugbo Neolithic.

Oge Neolithic hụrụ oke igbutu osisi maka ala ọrụ ugbo. A na eme anyụike nkume site n'ihe dị ka 3000 BC ọ bụghị nanị site na nkume nkume, kama site n'ụdị nkume siri ike dị iche iche sitere na Britain na North America. Ha gụnyere ụlọ ọrụ ax Langdale ama ama na mpaghara ọdọ mmiri Bekee, ebe a na egwupụta ihe na Penmaenmawr na North Wales na ọtụtụ ebe ndị ọzọ. A na eme ebe a na adọba ụgbọala n'akụkụ ebe a na awa nkume, a na-asachakwa ụfọdụ n'ime ya ka ọ rụchaa nke ọma. Nke a nzọụkwụ bụghị naanị ụba n'ibu ike nke anyụike, ma mee ka penetration nke osisi mfe. A ka na

eji Flint site na isi mmalite dị ka Grimes Graves mana site na ọtụtụ ogbunigwe ndị ọzọ gafee Europe.

A hụwo ihe àmà nke igbukpọsị osisi na Minoan Crete; dịka ọmụmaatụ, gburu gburu gburu gburu gburu Obí Knossos n'oge Bronze Age.

Akụkọ tupu ụlọ ọrụ

Ista Island, ebibiri ọhịa. Dị ka Jared Diamond si kwuo: "N'ime obodo ndị gara aga chere atụmanya nke igbukpọsị osisi ihu, ndị isi Easter Island na Mangareva dabara na nchegbu ha ozugbo, ma Tokugawa shoguns, Inca emperors, New Guinea Highlanders, na narị afọ nke 16 German ndị nwe ala nakweere ogologo echiche ma nwetaghachi obi ụtọ. "

Dị nnọọ ka ndị ọkà mmụta ihe ochie egosila na obodo ndị na arụ ọrụ ugbo tupu akụkọ ihe mere eme aghaghị igbutu ma ọ bụ gbaa ọhịa ọkụ tupu ha akụ ya, akwụkwọ na ihe ndị sitere n'oge mmepeanya na ekpughekarị akụkọ ihe mere eme nke igbutu osisi. Ụfọdụ n'ime ihe ndị kasị dị ịrịba ama bụ ihe ndọpụ uche nke narị afọ nke asatọ TOA Ndị Asiria na egosi na e si n'ebe ndị e meriri emeri see osisi ndị a na ese n'elu ala ruo n'isi obodo ndị na adịchaghị oké ọhịa dị ka ihe nkwata. Ihe odide ndị China oge ochie mere ka o doo anya na mpaghara ụfọdụ nke ndagwurugwu Yellow River ebibiela ọtụtụ ọhịa ha ihe karịrị afọ 2000 gara aga ma na akụ osisi dị ka ihe ọkụkụ ma ọ bụ na ebubata ha n'ebe dị anya. Na South China, ọtụtụ ala ahụ bụ nke naanị ya nwe ya ma jiri ya na

akụ osisi.

Nnyocha mpaghara atọ nke nbibi na mkpochapụ akụkọ ihe mere eme na Gris oge ochie chọpụtara na, n'ebe ọ bụla ihe akaebe zuru oke dị, akụkụ dị ukwuu nke mbuze na esote iwebata ọrụ ugbo na mpaghara dị iche iche nke Gris n'ihe dị ka afọ 500-1,000, sitere na Neolithic mechara ruo na mmalite. Afọ Ọla. Otu puku afọ na esochi etiti narị afọ iri mbụ BC hụrụ nnukwu ihe na emebi ala n'ọtụtụ ebe. Silting akụkọ ihe mere eme nke ọdụ ụgbọ mmiri n'akụkụ ndịda ụsọ oké osimiri nke Asia Minor (dịka Clarus, na ihe atụ nke Efesọs, Priene na Miletus, ebe a ga ahapụrịrị ọdụ ụgbọ mmiri n'ihi silt nke Meander debere) na Syria dị n'ụsọ oké osimiri n'ime narị afọ gara aga BC. .

Easter Island enweela ahụhụ site na mbuze ala dị ukwuu na narị afọ ndị na adịbeghị anya, nke ọrụ ugbo na igbukpọsị osisi ka njọ.[3] Jared Diamond nyere nkọwa sara mbara banyere ọdịda nke ndị Ista Island oge ochie n'akwụkwọ ya Collapse. Ọpụpụ nke osisi agwaetiti ahụ yiri ka ọ dabara na ọdịda mmepeanya ya na narị afọ nke 17 na 18. O kwuru na ọdịda ahụ bụ igbukpọsị osisi na iji akụ

Nzuzu a ma ama nke ọdụ ụgbọ mmiri maka Bruges, bụ́ nke bufere azụmahịa ọdụ ụgbọ mmiri gaa Antwerp, sokwa n'oge mmụba mụbara (na ihe àmà na egosi na a na egbukpọsị osisi) n'osimiri ndị dị n'elu. N'oge ochie Riez na elu Provence, alluvial silt si n'obere osimiri abụọ na ebuli osimiri ma gbasaa idei mmiri ahụ, bụ nke ji nwayọọ nwayọọ liri ndị Rom na alluvium ma jiri nwayọọ nwayọọ kwaga ihe owuwu ọhụrụ gaa n'ala dị elu; N'otu oge ahụ, a na emeghe ndagwurugwu isi mmiri dị n'elu Riez ka ọ bụrụ ebe ịta nri.

Ọnyà a na ahụkarị bụ na a na ewukarị obodo n'ime ọhịa, nke ga enye osisi maka ụfọdụ ụlọ ọrụ (dịka ọmụmaatụ, ihe owuwu, iwu ụgbọ mmiri, ite). Mgbe a na egbutu osisi na enweghị mịgharị nke ọma, Otú ọ dị; Ngwongwo osisi dị n'ime obodo na-esiwanye ike inweta nso iji nọgide na asọmpi, na eduga n'ịgbahapụ obodo ahụ, dị ka e mere ugboro ugboro na Asia Minor Ochie. N'ihi mkpa mmanụ ụgbọala, ogbunigwe na ígwè ọrụ na ebutekarị igbukpọ osisi na agbahapụ obodo.

Ikpochapụ oke ọhịa nke Brazil nke Atlantic c. 1820–1825p

Ebe ihe ka ọtụtụ n'ime ndị mmadụ na anọgide na arụsi ọrụ ike na (ma ọ bụ na adabereghị na) mpaghara ọrụ ugbo, nrụgide bụ isi n'ọtụtụ ebe nọgidere na ekpochapụ ala maka ịkụ ihe ubi na ehi. A na ahapụkarị akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ ohia zuru oke (ma jiri ya mee ihe, dịka ọmụmaatụ, iji nakọta nkụ, osisi na mkpụrụ osisi, ma ọ bụ ịzụ anụ ezi) maka anụ ọhịa ka ọ dịrị ndụ. Nchebe nke ndị ama ama (ndị isi na ndị ụkọchukwu dị elu) nke ohere ịchụ nta na egwuregwu na echekwakarị oke ọhịa.

Isi akụkụ na mgbasa (ma yabụ na uto na adịgide adịgide) nke ndị bi na ya bụ 'ọsụ ụzọ' ndị mọnk' (karịsịa site na iwu Benedictine na azụmahịa) na ụfọdụ ndị isi ọchịchị na ewe ndị ọrụ ugbo ka ha dozie (ma bụrụ ndị na atụ ụtụ isi) site n'inye onyinye dịtụ mma. ọnọdụ iwu na mmefu ego. Ọbụna mgbe ndị ntule chọrọ ịgba obodo ume, ndị ọbịa chọrọ eriri ọrụ ugbo gburugburu ma ọ bụ mgbe ụfọdụ n'ime mgbidi nchebe. Mgbe ọnụ ọgụgụ ndị mmadụ na ebelata ngwa ngwa site na ihe ndị dị ka Ọnwụ Ojii, ọchịchị America, ma ọ bụ agha na agbawa obi (dịka ọmụmaatụ, Genghis Khan Mongol ìgwè dị n'ebe ọwụwa anyanwụ na n'etiti Europe, Agha Afọ Iri Atọ na Germany), nke a nwere ike iduga n'ebe obibi. gbahapụrụ. E nwetaghachiri ala ahụ site n'okike, mana oke ọhịa ndị nke abụọ anaghị enwekarị ụdị ụdị ndụ dị iche iche. Mwakpo na mmeri Mongol naanị butere mbelata carbon 700 nde sitere na ikuku site n'ịkwaliteghachi oke ọhịa na amịkọrọ carbon na ala ndị mmadụ bi n'ime ya ruo ogologo oge.

Ikpọkpọsị osisi na Suriname c. 1880–1900

Site na 1100 ruo 1500 AD, igbukpọsị osisi dị ukwuu weere ọnọdụ n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Europe n'ihi mmụba nke ọnụ ọgụgụ mmadụ. Nnukwu ụlọ nke ndị nwe ụgbọ mmiri ndị Europe (n'ụsọ oké osimiri) wuru ụgbọ mmiri osisi site na narị afọ nke 15 maka ịgagharị, ịchịisi, ahia ohu, na ahia ndị ọzọ n'oké osimiri, riri ọtụtụ akụ na ọhịa wee bụrụ onye kpatara iwebata ọtụtụ ọrịa bubonic. ntiwapụ na narị afọ nke 14. Piracy sokwa mee ka a na ewebiga ihe ókè nke oke ọhịa, dị ka ọ dị na Spen. Nke a butere ndakpọ akụ na ụba nke ụlọ mgbe Columbus chọpụtara America, ebe akụ na ụba ahụ dabere na ọrụ ndị ọchịchị (ịkwakọrọ ihe, ngwuputa, ehi, ugbo, ahia, wdg).

Na Mgbanwe na Ala (1983), William Cronon nyochara ma detuo akụkọ nke narị afọ nke 17 nke ndị England na achị maka idei mmiri n'oge na New England n'oge oge ndị ọbịa ọhụrụ na ekpochasị ọhịa maka ọrụ ugbo. Ha kwenyere na e jikọtara idei mmiri na mkpochapụ ọhịa juru ebe niile n'elu mmiri.

Iji unyi nke ukwuu n'ọtụtụ ụlọ ọrụ mmepụta ihe na Europe Early Modern bụ ụdị oriri ọhụrụ nke oke ọhịa ọdịda anyanwụ; ọbụna na Stuart England, mmepụta unyi a na emepụta nke ọma eruolarị n'ọkwa dị egwu. Egburu Stuart England nke ukwuu nke na ọ dabere na ahia Baltic maka osisi ụgbọ mmiri, wee leba anya n'oké ọhịa New England ndị a na-emebeghị eme ihe iji nye ya mkpa. Onye ọ bụla n'ime ụgbọ mmiri agha Royal Navy nke Nelson na Trafalgar (1805) chọrọ osisi oak 6,000 tozuru oke maka iwu ya. Na France, Colbert kụrụ ọhịa oak iji nye ndị agha mmiri France n'ọdịnihu. Mgbe ihe ubi osisi oak tolitere n'etiti narị afọ nke 19, a naghịzi achọ mast n'ihi na mbupu agbanweela.

Nchịkọta Norman F. Cantor banyere mmetụta nke igbukpọsị osisi oge ochie na emetụtakwa nke ọma na Europe Early Modern:  

Na omenala ndị mmadụ

Omenala dị iche iche nke ebe dị iche iche n'ụwa nwere nkọwa dị iche iche nke omume nke igbutu osisi.

Omenala Meitei

 Ọnụego igbukpọ osisi dị iche iche gburugburu ụwa. N'ime akụkọ ifo Meitei na akụkọ ọdịnala Meitei nke Manipur, a na akpọ igbutu osisi dịka otu n'ime ihe mere eji eme ọdịdị nne (ma eleghị anya chi nwanyị Leimarel Sidabi) na akwa ákwá ma na eru uju maka ọnwụ nke ụmụ ya dị oké ọnụ ahịa. N'otu uri akụkọ nke asụsụ Meitei oge ochie aha ya bụ "Hijan Hirao" (Old Manipuri: "Hichan Hilao"), ekwuru na Eze Hongnem Luwang Ningthou Punsiba nke usoro ndị eze Luwang nyere ndị ikom ya iwu ka ha gbutu osisi n'ime ọhịa maka ịrụ ọrụ nka. pụta ọmarịcha eze Hiyang Hiren. Ndị ohu ya hụrụ n’otu nnukwu osisi na eto n’elu mkpọda ugwu nakwa n’akụkụ osimiri. Ha na-eme ememe omenala na omenala tupu ha ebipụ osisi n'echi ya. N'etiti abalị, nne ọdịdị malitere ịkwa ákwá na egwu na atụfu nwa ya, osisi. Akọwara nhụsianya ya dị ka ndị a:  

Oge mmepụta ihe

Ikpochapụ oke ọhịa, 1700–2004 (ofufe pasentị)

Na narị afọ nke 19, iwebata ụgbọ mmiri na eku ume na United States bụ ihe kpatara igbukpọsị osisi n'akụkụ osimiri ndị bụ́ isi, dị ka Osimiri Mississippi, na enwe mmụba ma na esiwanye ike idei mmiri otu n'ime nsonaazụ gburugburu ebe obibi. Ndị na arụ ụgbọ mmiri na esi n’akụkụ osimiri na egbutu osisi kwa ụbọchị iji mee ka injin ụgbọ mmiri na eku ọkụ. N'agbata St. Louis na confluence ya na Osimiri Ohio nke dị na ndịda, Mississippi bịara gbasaa karịa ma na emighị emi, ma gbanwee ọwa ya n'akụkụ. Mgbalị imeziwanye igodo site n'iji ndị na adọkpụ ihe na adọkpụ na ebutekarị ndị ọrụ na ekpochapụ nnukwu osisi 100 ruo 200 (61 m) n'azụ azụ site n'ụlọ akụ. Ọtụtụ obodo ndị France na achị obodo Illinois, dị ka Kaskaskia, Cahokia na St. Philippe, Illinois, bụ idei mmiri rikpuru ma gbahapụ ya na ngwụcha narị afọ nke 19, na efunarị ndekọ ọdịnala nke nkà mmụta ihe ochie ha.

Enwere ike ịhụ mkpochapụ nke oke ọhịa iji mepụta ala ubi n'ọtụtụ akụkụ ụwa, dị ka mgbanwe Central ọhịa grassland na mpaghara ndị ọzọ nke Great Plains nke United States. A na ahụ ihe ndị a kapịrị ọnụ na igbutu osisi na narị afọ nke 20 na eme n'ọtụtụ mba ndị ka na emepe emepe.

Ọnụego igbukpọsị osisi

Ikpọkpọsị osisi na Myanmar n'oge ọchịchị Briten.

Atụmatụ na adịgasị iche iche gbasara oke igbukpọsị osisi n'ebe okpomọkụ.

Ụbọchị ugbu a

Na 2019, ụwa tụfuru ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ hectare nde 12 nke mkpuchi osisi. Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ otu ụzọ n'ụzọ atọ nke mfu ahụ, hectare nde 3.8, mere n'ime oke ọhịa na ekpo ọkụ na ekpo ọkụ, mpaghara oke ọhịa tozuru oke nke dị mkpa karịsịa maka ụdị dị iche iche na nchekwa carbon. Nke ahụ bụ nha na efunahụ mpaghara ọhịa bụ isi nke nha egwuregwu bọọlụ kwa sekọnd isii.

Akụkọ ihe mere eme

Ikpochapụ oke ohia zuru ụwa ọnụ gbagoro na gburugburu 1852. Dị ka nke 1947, mbara ala nwere nde 15 ruo nde 16 km2 (5.8 nde na 6.2 nde sq mi) nke oke ọhịa ndị toro eto, mana na 2015, e mere atụmatụ na e bibiri ihe dị ka ọkara n'ime ndị a. Mkpokọta mkpuchi ala site na oke ọhịa mmiri ozuzo gbadara site na 14% ruo 6%. Ọtụtụ n'ime mfu a mere n'etiti 1960 na 1990, mgbe e bibiri 20% nke oke ọhịa niile nke okpomọkụ. N'ụzọ dị otú a, a na atụ anya ikpochapụ nke ọhịa ndị dị otú ahụ n'etiti narị afọ nke 21st.

Ọnụego mgbanwe

 

 

Ọnụego mfu mkpuchi osisi zuru ụwa ọnụ amụbaala ihe dị ka okpukpu abụọ kemgbe 2001, ruo na mfu kwa afọ na abịaru nso mpaghara nha Italy.

Nnyocha e mere n'afọ 2002 nke onyonyo satịlaịtị tụrụ aro na ọnụ ọgụgụ nke igbutu osisi na mpaghara iru mmiri (ihe dị ka nde hectare 5.8 kwa afọ) dị ihe dị ka 23% ala karịa ọnụego ndị a na ekwukarị. Akụkọ 2005 sitere n'aka Òtù Na ahụ Maka Nri na Ọrụ Ugbo nke Mba Ndị Dị n'Otu (FAO) mere atụmatụ na n'agbanyeghị na mkpokọta oke ọhịa nke ụwa nọgidere na ebelata n'ihe dị ka nde hectare 13 kwa afọ, ọnụ ọgụgụ nke igbutu osisi n'ụwa nile anọwo na eji nwayọọ nwayọọ. N’aka nke ọzọ, nnyocha e mere n’afọ 2005 nke ihe oyiyi satịlaịtị na ekpughe na igbutu ọhịa nke Amazon ji ngwa ngwa okpukpu abụọ karịa ka ndị ọkà mmụta sayensị kwuru na mbụ.

Site na 2010 ruo 2015, oke ọhịa zuru ụwa ọnụ ji 3.3 nde ha belata kwa afọ, dịka FAO siri kwuo. N'ime afọ ise a, nnukwu mfu n'ọhịa mere na okpomọkụ, ọkachasị na South America na Africa. Ọdịda nke oke ọhịa n'otu n'otu bụkwa nke kachasị ukwuu n'okpomọkụ na ebe okpomọkụ mana ọ na

eme na mpaghara ihu igwe ọ bụla (ma e wezụga na ọnọdụ ihu igwe) ka ndị mmadụ a-abawanye.

Ihe dị ka nde hekta 420 nke oke ọhịa apụọla n'ụwa niile site na igbutu osisi kemgbe 1990, mana ọnụọgụ nke mfu ọhịa adalatala nke ukwuu. N'ime afọ ise kacha nso nso a (2015-2020), ọnụ ọgụgụ nke igbutu osisi kwa afọ ka e mere atụmatụ na nde ha dị nde 10, gbadata site na nde 12 ha na 2010-2015.

 

 

N'ozuzu, 20% nke oke ohia Amazon 'gbanwere' (kpachapuru oke ohia) na 6% nke ozo 'mebiri emebi nke ukwuu', na eme ka Amazon Watch dọọ aka na ntị na Amazonia nọ n'etiti ọgba aghara.

Afrịka nwere ọnụọgụ ụgbụ a na efu kwa afọ na 2010-2020, na 3.9 nde ha, South America sochiri ya, na nde 2.6. Ọnụego mkpofu ọhịa amụbaala n'Africa n'ime afọ iri atọ ọ bụla kemgbe 1990. Ọ gbadara nke ukwuu na South America, agbanyeghị, ihe dị ka ọkara ọnụego na 2010-2020 ma e jiri ya tụnyere 2000-2010. Eshia nwere uru net kacha elu nke mpaghara ọhịa na 2010–2020, Oceania na Europe sochiri ya. Ka o sina dị, ma Europe na Eshia dekọtara ọnụ ahịa net dị ntakịrị na 2010-2020 karịa na 2000-2010. Oceania nwetara mfu ụgbụ nke mpaghara ọhịa n'ime iri afọ 1990–2000 na 2000–2010.

akatọ data FAO a-ekwu na ha anaghị ama ọdịiche dị n'etiti ụdị ọhịa, nakwa na ha a-adabere n'ụzọ dị ukwuu na akụkọ sitere na ngalaba ọhịa nke mba ndị dị n'otu n'otu, nke a-adịghị echebara ihe omume a-akwadoghị dị ka igbutu osisi iwu a-akwadoghị. N'agbanyeghị ejighị n'aka ndị a, enwere nkwekọrịta na mbibi nke oke ọhịa ka bụ nnukwu nsogbu gburugburu ebe obibi.

Ụzọ nyocha

Ụfọdụ na arụ ụka na usoro igbukpọ osisi nwere ike iso usoro Kuznets, nke ọ bụrụ na ọ bụ ezie na ọ ga eme ka ọ ghara ikpochapụ ihe ize ndụ nke mfu na enweghị atụ nke ụkpụrụ ọhịa na abụghị nke akụ na ụba (dịka ọmụmaatụ, mkpochapụ nke ụdị).

Ụfọdụ ndị na ese foto anwaala iji katọgram gosi oke igbutu osisi site na mba.

Onyonyo Satellite nke ókèala Haiti na Dominican Republic (n'aka nri) na egosi oke igbutu osisi n'akụkụ Haiti.

Mkpọkpọsị osisi na gburugburu Pakke Tiger Reserve, India

Mpaghara

Ihe ruru 90% nke oke ọhịa dị n'ụsọ oké osimiri ọdịda anyanwụ Africa apụọla kemgbe 1900. Madagascar furu efu 90% nke oke ọhịa nke ọwụwa anyanwụ.

Onyonyo Satellite nke ọnọdụ ọkụ ọhịa Amazon 2019 dị ka MODIS chọpụtara site na Ọgọst 15 ruo Ọgọst 22, 2019

Ikpọkpọsị osisi na Ecuador.

Ọtụtụ n'ime ihe fọdụrụ n'ime ọhịa mmiri ozuzo dị n'ụwa dị na Amazon basin, ebe oke ọhịa Amazon na ekpuchi ihe dịka nde kilomita anọ. Ihe dị ka 80% nke igbukpọsị ọhịa nke Amazon nwere ike ịsị na ọ bụ ịkpa ehi, ebe Brazil bụ mba kacha ebupụ anụ ehi n'ụwa. Mpaghara Amazon aghọwo otu n'ime ógbè ndị kasị ibu anụ ụlọ n'ụwa. Mpaghara nwere ọnụ ọgụgụ igbukpọ osisi kacha elu n'etiti 2000 na 2005 bụ Central America nke na efunahụ 1.3% nke ọhịa ya kwa afọ yana ebe okpomọkụ Eshia. Na Central America, ụzọ abụọ n'ụzọ atọ nke oke ọhịa ndị dị larịị ka agbanweela ka ọ bụrụ ebe ịta nri kemgbe 1950 na 40% nke oke ọhịa niile efuola n'ime afọ 40 gara aga. Brazil atụfuola 90–95% nke ọhịa Mata Atlântica ya. Mkpọtu osisi na Brazil mụbara site na 88% maka ọnwa June 2019, ma e jiri ya tụnyere afọ gara aga. Agbanyeghị, Brazil ka bibiri hectare 1.3 na 2019. Brazil bụ otu n'ime mba dị iche iche kwuputara igbutu osisi ha dị ka ihe mberede mba. Paraguay nọ na efunahụ oke ọhịa nke nwere obere iru mmiri dị na mpaghara ọdịda anyanwụ nke mba ahụ n'ogo hectare 15,000 na ọnwa abụọ a na enyochaghị usoro na 2010. N'afọ 2009, ndị omeiwu Paraguay jụrụ ime iwu nke ga akwụsị igbutu oke ọhịa kpamkpam. .

N'ihe dị ka afọ 2007, ihe na erughị 50% nke oke ọhịa Haiti ka dị.

Site na 2015 ruo 2019, ọnụ ọgụgụ nke igbutu osisi na Democratic Republic of Congo mụbara okpukpu abụọ. N'afọ 2021, igbutu oke ọhịa nke Congo rịrị elu site na 5%.

World Wildlife Fund's ecoregion project na edepụta ụdị ebe obibi n'ụwa niile, gụnyere mfu ebe obibi dị ka igbutu osisi, na egosi dịka ọmụmaatụ na ọbụna n'oké ọhịa ndị bara ụba nke akụkụ Canada dị ka ọhịa Mid Continental Canadian nke ógbè prairie ọkara nke mkpuchi ọhịa. furu efu ma ọ bụ gbanwee.

N'afọ 2011, Conservation International depụtara oke ọhịa iri kacha nọrọ n'ihe ize ndụ, nke e ji mara na ha niile funahụrụ 90% ma ọ bụ karịa nke ebe obibi mbụ ha, na nke ọ bụla nwere opekata mpe ụdị osisi 1500 (ụdị a na ahụghị ebe ọ bụla n'ụwa).

Njikwa

Na ebelata ihe ọkụkụ

A na arụkwa nnukwu ọrụ na ngwa ọrụ a ga eji naeleba anya na mba ndị ka na emepe emepe na agbasosi ebumnuche REDD ha kwekọrịtara. Ngwa ndị a, nke dabere na nleba anya n'ime ime ọhịa site na iji onyonyo satịlaịtị na ebe data ndị ọzọ, gụnyere atụmatụ Center for Global Development's FORMA (Forest Monitoring for Action) na Group on Earth Observations' Forest Carbon Tracking Portal. E mesikwara ụkpụrụ nduzi usoro maka nlekota oke ọhịa na COP-15. Òtù gburugburu ebe obibi Avoided Deforestation Partners na eduga mgbasa ozi maka mmepe nke REDD site na ego sitere n'aka gọọmentị U.S. N'afọ 2014, Òtù Na ahụ Maka Nri na Ọrụ Ugbo nke United Nations na ndị mmekọ malitere Open Foris ngwá ọrụ ngwanrọ na emeghe na enyere mba dị iche iche aka n'ịchịkọta, na emepụta na ikesa ozi gbasara ọnọdụ akụ nke ọhịa. Ngwá ọrụ ndị a na akwado usoro ndụ ihe ndekọ ego, site na ntule mkpa, imewe, atụmatụ, nchịkọta na njikwa data ubi, nyocha atụmatụ, na mgbasa ozi. Agụnyere ngwaọrụ nhazi ihe onyonyo dịpụrụ adịpụ, yana ngwa maka mkpesa mba ụwa maka ibelata ihe ọkụkụ sitere na igbutu osisi na mbibi nke oke ọhịa (REDD) na MRV (Measurement, Reporting and Verification) na FAO's Global Forest Resource Assessments

In evaluating implications of overall emissions reductions, countries of greatest concern are those categorized as High Forest Cover with High Rates of Deforestation (HFHD) and Low Forest Cover with High Rates of Deforestation (LFHD). Afghanistan, Benin, Botswana, Burma, Burundi, Cameroon, Chad, Ecuador, El Salvador, Ethiopia, Ghana, Guatemala, Guinea, Haiti, Honduras, Indonesia, Liberia, Malawi, Mali, Mauritania, Mongolia, Namibia, Nepal, Nicaragua, Niger, Nigeria, Pakistan, Paraguay, the Philippines, Senegal, Sierra Leone, Sri Lanka, Sudan, Togo, Uganda, United Republic of Tanzania, and Zimbabwe are listed as having Low Forest Cover with High Rates of Deforestation (LFHD). Brazil, Cambodia, Democratic People's Republic of Korea, Equatorial Guinea, Malaysia, Solomon Islands, Timor-Leste, Venezuela, and Zambia are listed as having High Forest Cover with High Rates of Deforestation (HFHD).

Na 2021, ihe karịrị 100 ndị isi ụwa, na anọchite anya mba nwere ihe karịrị 85% nke oke ọhịa ụwa, kpebisiri ike ịkwụsị ma weghachi igbutu osisi na mbibi ala site na 2030.

Na Bolivia, igbukpọ osisi n'osimiri dị elu akpatala nsogbu gburugburu ebe obibi, gụnyere mbuze ala na mbelata ogo mmiri. Oru ngo ohuru iji nwalee na idozi ọnọdụ a gụnyere ndị nwe ala na mpaghara elu nke ndị ọrụ mmiri na akwụ ụgwọ maka ichekwa oke ọhịa. Ndị nwe ala na enweta US$20 iji chekwaa osisi ndị ahụ, zere imerụ anụ ụlọ, ma kwalite ụdị ndụ dị iche ica. Ha na anatakwa US$30, bụ́ ndị na azụta aṅụ, iji kwụọ ụgwọ maka nchekwa maka hectare abụọ nke ọhịa na eji mmiri eme ihe ruo afọ ise. Ego a na enweta na mmanụ aṅụ kwa hectare nke ọhịa bụ US$5 kwa afọ, ya mere n'ime afọ ise, onye nwe ala erela US $ 50 mmanụ aṅụ. Ọrụ a bụ Fundación Natura Bolivia na Rare Conservation na eduzi, yana nkwado sitere na Climate & Development Knowledge Network.

Amụma mba ụwa, mba na nke mba

Echiche ezughị ezu nke usoro nke ngwakọta amụma usoro maka ọchịchị igbutu osisi efu. Enweghị itinye aka na usoro metụtara mmepụta anụ site na atumatu nwere ike ịbụ isi ihe na akpata igbukpọsị oke ọhịa.

  Atumatu maka nchedo oke ohia gunyere mmemme ozi na nkuzi, usoro aku na uba iji mee ka nkwughachi ego ha nwetara site na ihe omume enyere ikike na usoro iji mee ka “oru ohia na ndi na ahu maka oke ohia”. Achọpụtara na ịda ogbenye na ụgwọ ọrụ ugbo bụ isi ihe na ebute igbutu osisi. Ndị na eme mkpebi ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'ime ụlọ na nke mba ọzọ nwere ike ịmepụta ma mejuputa atumatu ndị nsonaazụ ya na ahụ na ọrụ akụ na ụba na oke ohia dabara na uru sayensị nyere ha maka ọrụ gburugburu ebe obibi, mbelata mgbanwe ihu igwe na ebumnuche ndị ọzọ.

Amụma ndị dị otú ahụ nwere ike iji ma hazie mmepe nke ụzọ ọrụ aka na nke akụ na ụba gụnyere maka obere mmepụta anụ ehi, ire ahịa na oriri (nke a enwekwa nnukwu uru maka mbelata mgbanwe ihu igwe), ọkwa dị elu nke ọrụ akụ na ụba ndị ọzọ akọwapụtara na mpaghara ndị dị otú ahụ ( dị ka ịkwagharị ọhịa, nchebe ọhịa, ọrụ ugbo a adịgide adịgide maka klas ụfọdụ nke ngwaahịa nri na ọrụ quaternary n'ozuzu), ihe ọmụma ngwaahịa chọrọ, omue na ngwaah a certifications na eco tarifu, yana nlekota na traceability achọrọ. Ịmepụta imepụta na mmanye nke atumatu ndị dị otú ahụ nwere ike, dịka ọmụmaatụ, wepụta oge zuru ụwa ọnụ nke igbutu anụ ehi metụtara. Site na usoro ọchịchị polycentric dị mgbagwoju anya, ebumnuche dị ka mbelata mgbanwe ihu igwe zuru oke dịka e kpebiri na eg. Enwere ike nweta nkwekọrịta Paris na nkwụsị nke igbutu osisi site na 2030 dị ka e kpebiri na 2021 United Nations Climate Change Conference. Otu nnyocha egosila na mba ndị a akpata ego dị elu kwesịrị ibelata mbubata ngwaahịa ndị metụtara oke ohia ma nyere aka na mmepe akụ na ụba metụtara oke ọhịa. Amụma gọọmentị a agbasi mbọ ike na amụma oke ọhịa nke mba ụwa "ịgagharị[na] na nhazigharị[ime] ahia oke ọhịa zuru ụwa ọnụ” dịkwa mkpa.

N'afọ 2022, ndị omeiwu Europe kwadoro iwu na achọ ịkwụsị mbubata jikọtara ya na igbutu osisi. Ụgwọ ahụ nwere ike ime ka Brazil, dịka ọmụmaatụ, kwụsị igbutu osisi maka mmepụta ugbo wee malite "ịbawanye mmepụta na ala ugbo dị ugbu a". Ndị European Council nakweere iwu a na mgbanwe ụfọdụ na Mee 2023 ma na atụ anya na ọ ga abanye n'ike ọtụtụ izu ka e mesịrị. Ụgwọ ahụ chọrọ ụlọ ọrụ ndị chọrọ ibubata ụdị ngwaahịa ụfọdụ na European Union iji gosi na mmepụta nke ngwaahịa ndị ahụ adịghị ejikọta na mpaghara ndị a kpochapụrụ n'ọhịa mgbe 31 nke Disemba 2020. Ọ machibidokwara ibubata ngwaahịa jikọtara na mmetọ ikike mmadụ. Ndepụta ngwaahịa gụnyere: mmanụ nkwụ, ehi, osisi, kọfị, koko, roba na soy. A na agụnyekwa ụfọdụ ihe mmepụta nke ngwaahịa ndị ahụ: chọkọleti, arịa ụlọ, akwụkwọ e biri ebi na ọtụtụ ihe sitere na mmanụ nkwụ.

Ikike ala

A na arụ ụka na ịnyefe ikike ala n'aka ụmụ amaala na arụ ọrụ nke ọma iji chekwaa oke ọhịa.

Obodo ụmụ amaala abụwo ụzọ n'ihu megide igbutu osisi. A na arụ ụka na ịnyefe ikike maka ala site n'aka ọha na eze nye ndị bi na ya bụ atụmatụ dị ọnụ ahịa iji chekwaa oke ọhịa. Nke a gụnyere nchekwa nke ikike ndị a nwere n'iwu ndị dị adị, dị ka Iwu ikike oke ọhịa nke India. A na ekwu na ịnyefe ikike ndị dị otú ahụ na China, ikekwe nhazigharị ala kachasị ukwuu n'oge a, ka a na ekwu na ọ na abawanye oke ọhịa. Na Brazil, mpaghara oke ọhịa enyere ndị otu ụmụ amaala nwere obere mkpochapụ karịa ogige ntụrụndụ mba.

Nkwekọrịta obodo na oke ọhịa Congo nwere obere igbutu osisi dịka a na agba ndị obodo ume ijikwa ala ahụ nke ọma, ọbụna na ebelata ịda ogbenye.

Ọrụ ugbo

A na emepụta ụzọ ọhụrụ iji na arụ ọrụ ugbo nke ọma, dị ka ihe ọkụkụ na amịpụta mkpụrụ dị elu, ụlọ griin haus, ọrụ ugbo kwụ ọtọ, ubi ụlọ kwụụrụ onwe ya, na hydroponics. Ụzọ ndị a na adaberekarị na ntinye kemịkalụ iji nọgide na enwe mkpụrụ dị mkpa. N'ọrụ ugbo cyclic, a na ata ehi n'ala ugbo nke na ezu ike ma na emegharị ahụ. Ọrụ ugbo nke cyclic na abawanye n'ezie ọmụmụ nke ala. Ịrụ ọrụ ugbo kpụ ọkụ n'ọnụ nwekwara ike ibelata nri ala na edozi ahụ site na iri nri mineral dị mkpa maka uto ihe ọkụkụ n'ọsọ ọsọ. Ụzọ kachasị mma, Otú ọ dị, bụ echiche nke oke ọhịa nri na permaculture, nke nwere usoro agroforestl nke ejiri nlezianya mee ka ọ dị ka ọhịa ọhịa, na emesi ike na ụdị osisi na anụmanụ nke mmasị maka nri, osisi na ihe ndị ọzọ. Sistemu ndị a nwere ntụkwasị obi dị ala na mmanụ ọkụ na agrochemicals, na ejigide onwe ya nke ukwuu, na arụpụta nke ọma, yana mmetụta dị mma siri ike na mma ala na mmiri, na ụdị dị iche iche.

Ọzọkwa, n'ihi mmetụta gburugburu ebe obibi nke mmepụta anụ na mmepụta iri ara ehi, a na enyocha mmepụta nke analogues anụ na mmiri ara ehi (fermentation, protein cell, ...). Nke a nwere ike ma ọ bụ ọ gaghị emetụta akụ na ụba nke ịkpa ehi (yana mmepụta soy na mbupụ, dịka akụkụ ya ka a na eji dị ka nri anụ ụlọ).

Nyochaa igbutu osisi

Ndị ọrụ sitere na IBAMA, ndị uwe ojii gburugburu Brazil, na achọ ọrụ igbutu iwu na akwadoghị na mpaghara ụmụ amaala na oke ọhịa Amazon, 2018

Enwere ọtụtụ ụzọ dabara adaba na nke a pụrụ ịdabere na ya maka ibelata na nyochaa igbutu osisi. Otu ụzọ bụ "nkọwa anya nke foto ikuku ma ọ bụ ihe onyonyo satịlaịtị na arụsi ọrụ ike mana ọ chọghị ọzụzụ dị elu na nhazi onyonyo kọmputa ma ọ bụ akụrụngwa mgbakọ na mwepụ buru ibu". Usoro ọzọ na agụnye nyocha ebe na ekpo ọkụ (ya bụ, ebe mgbanwe ngwa ngwa) na eji echiche ọkachamara ma ọ bụ data satịlaịtị mkpebi siri ike iji chọpụta ebe maka nyocha dijitalụ zuru ezu na ihe oyiyi satịlaịtị dị elu. A na enyochakarị igbutu ọhịa site n'ịgụta ọnụọgụgụ ebe a na egbutu osisi, nke a tụrụ n'oge ugbu a. Site n'echiche gburugburu ebe obibi, ịkọwa mmebi na ihe ga-esi na ya pụta bụ ọrụ dị mkpa karị, ebe mbọ nchekwa na elekwasị anya na nchebe ala ọhịa na mmepe nke ụzọ ndị ọzọ iji zere igbutu osisi. A na eji ọnụ ọgụgụ igbutu osisi na mkpokọta mpaghara egbutusịla ihe n'ọtụtụ ebe maka nyochaa igbutu osisi n'ọtụtụ mpaghara, gụnyere nyocha nke igbutu osisi Amazon nke Brazil sitere na INPE. Ihe nlele satịlaịtị zuru ụwa ọnụ dị, ihe atụ nke nyocha sayensị mgbanwe ala nke mkpuchi ala ka oge na aga.

Onyonyo Satellite aghọwo ihe dị mkpa n'inweta data na ọkwa nke igbutu osisi na mkpọgharị osisi. Dị ka ihe atụ, ejirila data satịlaịtị Landsat mee map igbukpọsị osisi dị ka akụkụ nke NASA's Landsat Pathfinder Humid Tropical Deforestation Project. Ihe oru ngo a weputara maapụ igbutu osisi maka Amazon Basin, Central Africa, na Southeast Asia maka oge ato n'ime 1970s, 1980s, na 1990s.

Agbalịrị mbọ iji kwụsị ma ọ bụ igbukpọsị osisi nwayọ nwayọ kemgbe ọtụtụ narị afọ n'ihi na ọ dịla anya amatala na igbutu osisi nwere ike imebi gburugburu ebe obibi zuru oke n'ọnọdụ ụfọdụ iji mee ka ọha mmadụ daa. Na Tonga, ndị ọchịchị kacha elu mepụtara amụma ndị e mere iji gbochie esemokwu n'etiti uru na adịru nwa oge site n'ịgbanwe ọhịa gaa n'ubi na nsogbu ogologo oge ga akpata oke ọhịa, ebe n'ime narị afọ nke 17 na 18 na Tokugawa, Japan, ndị shōguns mepụtara usoro dị mgbagwoju anya. nke atụmatụ ogologo oge iji kwụsị na ọbụna gbanwee igbutu osisi nke narị afọ ndị bu ụzọ site n'iji ihe ndị ọzọ na emepụta osisi dochie osisi na iji ala nke a na akọ ugbo kemgbe ọtụtụ narị afọ dochie osisi nke ọma. Na narị afọ nke 16 na Germany, ndị nwe ala zụlitekwara silviculture iji merie nsogbu nke igbukpọ osisi. Agbanyeghị, amụma ndị a na abụkarị naanị na gburugburu ebe nwere ezigbo mmiri ozuzo, enweghị oge ọkọchị na obere ala (site na ugwu mgbawa ma ọ bụ glaciation). Nke a bụ n'ihi na n'ala ndị agadi na ndị na adịghị eme nri, osisi na eto nwayọọ nwayọọ ka silviculture bụrụ nke akụ na ụba, ebe n'ebe ndị nwere oge ọkọchị siri ike, a na enwekarị ihe ize ndụ nke ọkụ ọhịa na ebibi ihe ọkụkụ tupu ya etoo.

N'ebe a na eme "slash and burn", ịgbanwee gaa na "slash and char" ga egbochi igbutu osisi ngwa ngwa na mmebi nke ala na esote. Biochar si otu a kee, nke eweghachite n'ala, abụghị naanị usoro ịhe carbon sequestion na adịgide adịgide, mana ọ bụkwa ezigbo mmezi maka ala. Ejikọtara ya na biomass ọ na eweta okike nke terra preta, otu n'ime ala kachasị baa ọgaranya na mbara ala na naanị nke a maara na ọ na emegharị onwe ya.

Omume na adịgide adịgide

A na akwado bamboo ka ọ bụrụ ihe ọzọ na adigide maka igbutu osisi maka mmanụ.

Asambodo, dị ka usoro asambodo zuru ụwa ọnụ nyere dị ka Mmemme maka nkwado nke asambodo ọhịa na Council Stewardship Council, na enye aka n'ịlụso igbutu osisi site n'ịmepụta ọchịchọ ahịa maka osisi sitere n'oké ọhịa a na achịkwa nke ọma. Dị ka Òtù Na ahụ Maka Nri na Ọrụ Ugbo nke Mba Ndị Dị n'Otu (FAO) si kwuo, "Ọnọdụ dị mkpa maka nnabata nke nlekọta ọhịa na adịgide adịgide bụ ọchịchọ maka ngwaahịa ndị a na emepụta na adịgide adịgide na njikere ndị ahịa na akwụ ụgwọ maka ọnụ ahịa dị elu dị elu. Asambodo na anọchite anya mgbanwe site na nhazi usoro. na abịaru nso n'ịzụ ahịa iji kwalite njikwa oke ọhịa na adigide Site n'ịkwalite àgwà dị mma nke ngwaahịa ọhịa sitere na oke ọhịa a na achịkwa nke ọma, asambodo na elekwasị anya n'akụkụ mkpa nke nchekwa gburugburu ebe obibi." Rainforest Rescue na arụ ụka na ụkpụrụ nke otu dị ka FSC nwere njikọ chiri anya na mmasị ụlọ ọrụ osisi na ya mere anaghị ekwe nkwa nlekọta ọhịa na gburugburu ebe obibi. N'ezie, usoro nleba anya ezughị oke ma edepụtala ụdị aghụghọ dị iche iche n'ụwa nile.

Ụfọdụ mba emeela ihe iji nyere aka mụbaa ọnụ ọgụgụ osisi n'ụwa. Na 1981, China kere National Tree Planting Day Forest na oke ọhịa eruola ugbu a 16.55% nke ala China, dị ka naanị 12% afọ iri abụọ gara aga.

Iji mmanụ si na achara kama ịka osisi na ebute ọkụ dị ọcha, ebe ọ bụ na achara na eto ngwa ngwa karịa osisi, a na ebelata igbukpọ osisi n'ihi na enwere ike imeju ngwa ngwa.

Mkpugharị ọhịa

N'ọtụtụ akụkụ nke ụwa, karịsịa na mba ndị dị n'Ebe Ọwụwa Anyanwụ Eshia, ịkụgharị ọhịa na ịkụ osisi na amụba ebe nke ala ọhịa. Ọnụ ọgụgụ nke ọhịa amụbaala n'ime 22 n'ime mba 50 kasị oké ọhịa n'ụwa. Eshia n'ozuzu nwetara otu nde hectare nke ọhịa n'etiti 2000 na 2005. Oke ọhịa dị na El Salvador gbasaa karịa 20% n'etiti 1992 na 2001. Dabere na usoro ndị a, otu nnyocha na arụ ọrụ na oke ọhịa zuru ụwa ọnụ ga amụba site 10% mpaghara mpaghara. nha India site na 2050.

Dịka okwu FAO siri kwuo okwu a bụ "ịkwagharị ọhịa" anaghị etinye aka na mmụba na mpaghara ọhịa. Mweghari osisi pụtara iweghachi ọhịa nke e gbuturu ma ọ bụ tụfuo n'ihi ihe ndị sitere n'okike, dị ka ọkụ, oké ifufe, wdg. Ebe okwu a bụ "osisi ọhịa" pụtara iguzobe ọhịa ọhụrụ n'ala ndị na abụghị ọhịa mbụ (dịka ọrụ ugbo gbahapụrụ agbahapụ). .

Ọnụego mfu nke oke ọhịa gbadara site na nde 7.8 ha kwa afọ n'ime afọ iri 1990–2000 ruo nde 5.2 ha kwa afọ na 2000–2010 yana nde ha dị nde 4.7 kwa afọ na 2010–2020. Ọnụọgụ mbelata nke mfu igbo akwụsịla n'ime afọ iri kacha nso nso a n'ihi mbelata nke mmụba nke oke ọhịa.

Na China, bụ́ ebe e mebiwo oké ọhịa, n’oge gara aga, gọọmenti chọrọ ka nwa amaala ọ bụla dị n’agbata afọ 11 na 60 kụọ osisi atọ ma ọ bụ ise kwa afọ ma ọ bụ rụọ ọrụ hà nhata n’ọrụ ọhịa ndị ọzọ. . Gọọmenti na ekwu na ọ dịkarịa ala 1 ijeri osisi ka a na akụ na China kwa afọ kemgbe 1982. Achọkwaghị nke a taa, mana March 12 nke afọ ọ bụla na China bụ ezumike ihe ọkụkụ. Ọzọkwa, o webatara oru ngo Green Wall nke China, nke na achọ ịkwụsị mgbasawanye nke ọzara Gobi site na ịkụ osisi. Otú ọ dị, n'ihi ọnụ ọgụgụ buru ibu nke osisi na anwụ mgbe a kụrụ ya (ihe ruru 75%), ọrụ ahụ adịghị nke ọma. Enweela mmụba dị nde hectare 47 na mpaghara ọhịa na China kemgbe 1970s. Ngụkọta ọnụ ọgụgụ osisi ruru ihe dị ka ijeri 35 na 4.55% nke oke ala China mụbara na oke ọhịa. Mkpuchi ọhịa bụ 12% afọ iri abụọ gara aga ma ugbu a bụ 16.55%.

Atụmatụ dị oke egwu maka China bụ Sistemụ Mgbochi ọhịa na Mgbochi Mgbochi nke ikuku na atụpụta ya na oru ngo nke ọhịa Sahara nke a na atụpụta ya yana Greenhouse Seawater.

Na mba ndị dị n'Ebe Ọdịda Anyanwụ, ịba ụba nke ndị ahịa na achọ ngwaahịa osisi nke emepụtara ma na egbute n'ụzọ na adịgide adịgide na eme ka ndị nwe ala ọhịa na ụlọ ọrụ ọhịa na azawanye ajụjụ maka nlekọta ọhịa na omume igbu osisi.

Mmemme nnapụta mmiri ozuzo nke ụbọchị Arbor Day Foundation bụ ọrụ ebere na enyere aka igbochi igbutu osisi. Ndị ọrụ ebere ahụ na eji ego enyere aka zụta ma chekwaa ala ọhịa tupu ụlọ ọrụ osisi enwee ike ịzụta ya. Arbor Day Foundation wee chebe ala ahụ site na igbutu osisi. Nke a na egbochikwa ụzọ ndụ nke ebo ochie bi n'ala ọhịa. Otu dị ka Community Forestry International, Cool Earth, The Nature Conservancy, World Wide Fund for Nature, Conservation International, African Conservation Foundation na Greenpeace na elekwasịkwa anya n'ichekwa ebe obibi ọhịa. Greenpeace ewepụtala mawapụta oke ọhịa ndị ka naemebibeghị wee bipụta ozi a na ịntanetị. Ụlọ ọrụ World Resources n'aka nke ya emewo maapụ isiokwu dị mfe nke na egosi ọnụọgụ oke ọhịa dị ntakịrị tupu afọ mmadụ (afọ 8000 gara aga) na ọkwa dị ugbu a (belata) nke ọhịa. Maapụ ndị a na egosi oke oke ọhịa achọrọ iji rụkwaa mmebi nke ndị mmadụ kpatara.

Osisi ọhịa

Ikpọkpọsị osisi na Germany.

Iji nweta mkpa osisi nke ụwa na achọ, a na atụ aro na oke ọhịa na amịpụta mkpụrụ dị mma dị ka ndị edemede ọhịa Botkins na Sedjo si kwuo. Osisi ndị na amị 10 cubic mita kwa hectare kwa afọ ga enye osisi zuru oke maka ịzụ ahịa 5% nke oke ọhịa dị n'ụwa. N'ụzọ dị iche, oke ọhịa na emepụta ihe dị ka 1-2 cubic mita kwa hectare; ya mere, a ga-achọrọ ugboro 5–10 karịa oke ọhịa iji gboo ihe achọrọ. Forester Chad Oliver atụwo aro maka mosaic ọhịa nwere ala ọhịa na emepụta ihe dị elu nke jikọtara ya na ala nchekwa.

Oke ọhịa na ekpuchi ihe dị ka nde hekta 131, nke bụ pasent 3 nke oke ọhịa zuru ụwa ọnụ yana pasent 45 nke ngụkọta oke ọhịa a kụrụ.

N'ụwa niile, oke ọhịa ndị a kụrụ akụ gbagoro site na 4.1% ruo 7.0% nke mkpokọta oke ọhịa n'etiti 1990 na 2015. Osisi ihe ọkụkụ mejupụtara hekta 280 na 2015, mmụba nke ihe dị ka nde 40 n'ime afọ iri gara aga. N'ụwa niile, ọhịa ndị a kụrụ n'ubi nwere ihe dị ka 18% dị iche iche ma ọ bụ ụdị ewepụtara ebe ndị ọzọ bụ ụdị nke obodo a kụrụ.

Oke kachasị elu nke oke ọhịa dị na South America, ebe ụdị ọhịa a na anọchi anya pasent 99 nke mkpokọta ọhịa a kụrụ na pasent 2 nke mkpokọta ọhịa. Oke kachasị ala nke oke ọhịa dị na Europe, ebe ọ na anọchi anya pasent 6 nke ala ọhịa a kụrụ na 0.4 pasent nke mkpokọta ọhịa. N'ụwa niile, pasent 44 nke oke ọhịa a na akụ ihe mejupụtara tumadi nke ụdị ewepụtara. Enwere nnukwu ọdịiche dị n'etiti mpaghara: dịka ọmụmaatụ, oke ọhịa dị na North na Central America na enwekarị ụdị ụmụ amaala na ndị dị na South America nwere ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ụdị ndị ewepụtara.

Na South America, Oceania, na East na South Africa, ụdị ndị ewepụtara na achị oke ọhịa ndị a kụrụ: 88%, 75% na 65%, n'otu n'otu. Na North America, West na Central Asia, na Europe, oke nke ụdị ewepụtara n'ubi dị obere na 1%, 3% na 8% nke mpaghara a kụrụ n'otu n'otu.

A na ejikwa oke ọhịa na akụ ahịhịa, nke nwere otu ụdị ma ọ bụ abụọ, ndị torola agadi, a na akụ ya na oghere mgbe niile, ma guzobe ya maka ebumnuche na arụpụta ihe. A naghị ejikwa oke ọhịa ndị ọzọ a kụrụ akụ, nke nwere pasent 55 nke oke ọhịa niile a kụrụ, na ha nwere ike yie oke ọhịa mgbe ha tozuru oke. Ebumnuche nke oke ọhịa ndị ọzọ a kụrụ nwere ike ịgụnye mweghachi nke gburugburu ebe obibi na nchekwa nke ụkpụrụ ala na mmiri.

Na mba Senegal, nke dị n'ụsọ oké osimiri ọdịda anyanwụ nke Africa, otu òtù ndị ntorobịa na eduzi enyeworo aka kụọ ihe karịrị nde osisi mangrove 6. Osisi ndị ahụ ga echebe obodo nta ndị dị n'ime obodo pụọ na mbibi nke oké ifufe ma nyekwa anụ ọhịa ebe obibi. Ọrụ a malitere na 2008, ma a gwalarị gọọmentị Senegal ka ha guzobe iwu na ụkpụrụ nke ga echebe ọhịa mangrove ọhụrụ.

Tụnyere nchedo ọhịa

Ogologo oge igbutu oke ọhịa nke Amazon na nso nso a

Ndị na eme nchọpụta, gụnyere site na European Commission, chọpụtara na, n'ihe gbasara ọrụ gburugburu ebe obibi, ọ ka mma ịzere igbutu osisi karịa ikwe ka igbutu osisi na emesị megharịa, dịka nke mbụ na eduga na i.a. mmetụta a na apụghị ịgbagha agbagha n'ihe gbasara ọnwụ dị iche iche nke biodiversity na mmebi ala. Ọzọkwa, ihe gbasara nke puru omume na a ga ahapụ ikuku carbon sitere na ala dị elu n'ime oke ọhịa boreal. Enwere ike ilele ihe ọkụkụ ikuku griin haus zuru ụwa ọnụ nke mmebi nke oke ọhịa mmiri ozuzo nwere ike bụrụ nke a na eledaghị anya ruo n'ihe dị ka afọ 2019. Ọzọkwa, mmetụta nke mpụta ma ọ bụ mkpụgharị ọhịa ga adị n'ọdịniihu karịa idobe oke ọhịa ndị dị adị. Ọ na ewe ogologo oge ọtụtụ iri afọ maka uru maka okpomoku zuru ụwa ọnụ iji gosipụta otu uru ịghasa carbon sitere na osisi tozuru oke n'ime oke ọhịa yana site na ịmachi igbutu osisi. Mackey na Dooley na atụle "nchedo na mgbake nke carbon ọgaranya na ogologo ndụ gburugburu ebe obibi, karịsịa ọhịa eke" "isi ihu igwe ngwọta".

Ọnọdụ agha

Igbukpọsị osisi nwekwara ike ịkpata ụma kpachapụrụ anya nke ndị agha. Ikpocha oke ohia ghọrọ ihe na aga nke ọma na Alaeze Ukwu Russia meriri Caucasus n'etiti narị afọ nke 19. Ndị Britain (n'oge Mberede Malayan) na United States (na Agha Korea na Agha Vietnam) jiri defoliants (dị ka Agent Orange ma ọ bụ ndị ọzọ).

Enyemaka ndị agha

Ọnọdụ ndị agha ọzọ bụ iji teknụzụ ndị agha, nzukọ ndị agha na ndị agha maka ebumnuche nchekwa ọhịa. Otu mmemme nke gọọmentị Brazil ebula ụfọdụ ndị ọrụ agha steeti ahụ iji gbochie igbutu osisi Amazon.

 

Isi mmalite

 Edemede a na etinye ederede sitere na ọrụ ọdịnaya efu. Enyere ikike n'okpuru CC BY-SA 3.0 (nkwupụta ikike/ikike). Edemede ewepụtara na Ntụle Ego Global Forest Resources 2020, FAO, FAO.

 Edemede a na etinye ederede sitere na ọrụ ọdịnaya efu. Enyere ikike n'okpuru CC BY-SA 3.0 IGO (nkwupụta ikike/ikike). Ederede ewepụtara na steeti oke ọhịa nke ụwa 2020. oke ọhịa, ụdị dị iche iche na ndị mmadụ - Na nkenke, FAO & UNEP, FAO & UNEP.

References

Notes

 

• Global map of deforestation based on Landsat data
• JICA-JAXA Forest Early Warning System in the Tropics: JJ-FAST (FOREST GOVERNANCE INITIATIVE)- JICA-JAXA
• Old-growth forest zones within the remaining world forests
• EIA forest reports: Investigations into illegal logging.
• EIA in the USA Reports and info.
• Cocaine users are destroying the rainforest - at 4 square metres a gram The Guardian
• "Avoided Deforestation" Plan Gains Support – Worldwatch Institute
• OneWorld Tropical Forests Guide Archived 22 July 2011 at the Wayback Machine
• Some Background Info to Deforestation and REDD+
• General info on deforestation effects Archived 18 April 2021 at the Wayback Machine
• Deforestation and Climate Change
• Ritchie (9 February 2021). "Drivers of Deforestation". Our World in Data. 

In the media

• Watch the National Film Board of Canada documentaries Battle for the Trees & Forest in Crisis
• Video on Illegal Deforestation In Paraguay