Enero
| << | Enero | >> | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Do | Lu | Ma | Mi | Hu | Bi | Sa |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | |
| 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 |
| 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 |
| 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 |
| 28 | 29 | 30 | 31 | |||
| 2024 | ||||||
Ti Enero ket ti umuna a bulan ti tawen dagiti kalendario a Huliano ken Gregoriano ken maysa kadagiti pito a bulan nga addaan iti kaatidog iti 31 nga al-aldaw. Ti umuna nga aldaw ti bulan ket ammo iti Aldaw ti Baro a Tawen. Daytoy ket, iti katimbengan, ti kalamiisan a bulan ti tawen iti kaaduan a kaunegan ti Akin-amianan a Hemisperio (nga isu daytoy ti maikadua a bulan ti panaglalam-ek) ken ti kapudotan a bulan ti tawen iti kaaduan a kaunegan ti Akin-abagatan a Hemisperio (nga isu daytoy ti maikadua a bulan ti kalgaw). Iti Akin-abagatan a hemisperio, ti Enero ket ti tiempo a kapada ti Hulio iti Akin-amianan a Hemisperio ken ti kasumbangirna met.
Ti Enero ket mangrugi iti isu met laeng nga aldaw ti lawas a kas ti Oktubre kadagiti kadawyan a tawen, ken mangrugi iti isu met laeng nga aldaw iti lawas a kas ti Abril ken Hulio kadagiti bisiesto a tawen. Iti kadawyan a tawen, ti Enero ket agpatingga iti isu met laeng nga aldaw ti lawas a kas ti Pebrero ken Oktubre iti kadawyan a tawen, ken agpatingga iti isu met laeng nga aldaw ti lawas a kas ti Hulio iti bisiesto a tawen. Kadagiti amin a tawen, ti Enero ket mangrugi ken agpatingga iti isu met laeng nga aldaw ti lawas a kas ti Mayo iti napalabas a tawen.
Pakasaritaan
urnosen
Ti Enero (iti Latin, Ianuarius) ket nainaganan kenni Jano, ti dios ti ruangan; ti nagan ket addaan kadagiti nagrugian iti Romano a mitolohia, a nagtaud manipud iti Latin a balikas ti ruangan (ianua) gapu ta ti Enero ket isu ti ruangan iti tawen.
Iti tradision, ti kasisigud a kalendario ti Romano ket buklen dagiti 10 a bulan nga agdagup kadagiti 304 nga aldaw, ken ti panaglalam-ek ket naikeddeng nga awan bulanna a paset ti panawen. Idi agarup a 713 SK, ti semi-mitiko a simmaruno kenni Romulo, Ari Numa Pompilio, ket isuda kano ti nagnayon kadagiti bulan ti Enero ken Pebrero, ken mangipalubos daytoy ti kalendario a mangipada ti alagaden a lunar a tawen (354 nga al-aldaw). Urayno ti Marso ket kasisigud idi nga isu ti umuna a bulan iti Kalendario ti Daan a Romano, ti Enero ket nagbalinen nga isu ti umuna a bulan ti kalendario ti tawen babaen ti Numa wenno ti Desenbirato idi agarup a 450 SK (aggigiddiat dagiti mannurat a Romano). Iti paggiddiatan, dagiti naisangayan a tawen a maipanggep kadagiti petsa ket nailasin babaen ti pananginagan dagiti dua a konsulado, nga isuda ket simrek iti opisina iti Mayo 1 ken Marso 15 aginggana idi 153 SK, idi nangrugida a simrek iti opisina idi Enero 1.
Dagiti nadumaduma a petsa ti rambakan ti Kristiano ket naus-usar para iti Baro a Tawen idiay Europa iti las-ud ti Tengnga a Panpanawen, ken mairaman ti Marso 25 ken Disiembre 25. Nupay kasta, dagiti mediebal a kalendario ket naiparparang pay laeng iti moda ti Romano kadagiti sangapulo ket dua a batong manipud iti Enero aginggana iti Disiembre. Idi rugi ti maika-i6 a siglo, dagiti pagilian ti Europa ket opisialda a nangrugrugi a nagus-usar manen iti Enero 1 a kas ti rugi ti Baro a Tawen ken sagpaminsan pay daytoy a makunkuna iti Estiklo ti Kapon gapu ta daytoy idi ti petsa ti Rambakan ti Kapon, ken isu ti maikapito nga aldaw kalpasan ti Disiembre 25.
Dagiti naipakasaritaan a nagan para iti Enero ket mairaman ti pannakaibaga a Romano, ti Ianuarius, ti Sahon a termino ti Wulf-monath (kaibuksilanna ket bulan ti lobo) ken ti panangikeddeng ni Karlomagno ti Wintarmanoth (panaglalam-ek / nalamiis a bulan). Iti Eslobeno, daytoy ket tradision a tinawtawagan iti prosinec. Ti nagan ket mainaig iti miho a tinapay ken ti tignay iti panagkiddaw ti banag ken immuna a naisurat idi 1466 iti manuskrito ti Škofja Loka.[1]
Segun kenni Theodor Mommsen (Ti Pakasaritaan ti Roma, tomo 4, Ti Rebolusion, ISBN 1-4353-4597-5, panid 4), ti Enero 1 ket nagbalin nga isu ti umuna nga aldaw ti tawen idi 600 AUC iti Kalendario a Romano (153 SK), gapu kadagiti didigra iti Gubat ti Lusitana. Ti Lusitana a hepe a tinawtawagan ti Punicus ket rinautna ti teritorio ti Romano, inabakna dagiti dua a Romano nga emperador, ken pinatayna met dagiti tropada. Dagiti Romano ket nangibanagda a nangipatulod ti konsulado idiay Espania tapno maipardas ti panagkiddawda iti tulong, "pinagbalinda pay nga inserrek ti opisina dagiti baro a konsulado kadagiti dua a bulan sakbay ti nainkalintegan a panawen" (maika-15 ti Marso).
Dagiti piesta ti Enero
urnosen
- Nailian a bulan ti Panagyaman
- Baro a Tawen – Enero 1
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ Stabej, Jože (1966). "Ob petstoletnici škofjeloškega zapisa slovenskih imen za mesece" [Iti maika-500 nga Anibersario ti Škofja Lokal a Rehistro iti Eslobeno a Nagnagan ti Bulbulan]. Loški razgledi (iti Eslobeno). Muzejsko društvo Škofja Loka [Museo ti Kagimongan ti Škofja Loka]. 13. ISSN 0459-8210.
Dagiti akinruar a silpo
urnosen
Dagiti midia a mainaig iti Enero iti Wikimedia Commons
Dagiti inadaw a sasao a mainaig iti Enero iti Wikiquote (iti Ingles)
Pakaammo ti panagbiahe idiay Enero manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)