Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī

Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī
	Ti selio a naipablaak idi Septiembre 6, 1983 idiay Kappon ti Sobiet, a nagipalpalagip ti (karkulo) maika-1200 a kasangay ni al-Khwārizmī.
Nayanak	c. 780
Natay	c. 850
Panawen	Mediebal a panawen(Islamiko a Nabalitokan a Panawen)
Nakaam-ammuan	Dagiti treatado iti alhebra ken Indiano a numero=
	[urnosen iti Wikidata]

Ni Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī^{[nota 1]} (Arabiko: عَبْدَالله مُحَمَّد بِن مُوسَى اَلْخْوَارِزْمِي‎), a nasapsapa a naisurat a kas ti Algoritmi wenno Algaurizin, (c. 780, Khwārizm^[1]^[2]^[3] – c. 850) ket maysa idi a Persiano^[4]^[1]^[5] matematiko, astronomo ken heograpo idi las-ud ti Abasi nga Imperio, maysa nga eskolar idiay Kamara ti Kasaririt idiay Baghdad. Ti balikas nga al-Khwarizmi ket maibaliaks iti klasiko nga Arabiko a kas ti Al-Khwarithmi isu a kastoy ti Latin a pannakaisuratna.

Idi maikasangapulo ket dua a siglo, dagiti Latin a panakaipatarus ti obrana iti Indiano a numnumero ket nanagipayammo ti desimal a sistema a pannakaipuesto ti numero idiay Lumaud a lubong.^[3] His Kompendios a Libro iti Panagkalkulo babaen ti Panagleppas ken ken Panagbalanse ket nagipakita ti immuna asistematiko a panangipalpalawag ti naipaatiddog ken dagiti kuadratiko nga ekuasion iti Arabiko. Iti Renasimiento a Europa, isu ket naipanpanunotan a ti kasisigud nga inbentor ti alhebra, urayno ammotayon a ti obrana ket naibatay kadagiti duog a nga Indiano wenno Griego a taudan.^[6] Isu ket nanagbalbaliw ti Heograpia ni Ptolomeo ken nagsursurat iti astronomia ken astrolohia.

Adda dagiti balikas a mangipakita ti kinapangruna dagiti parawad ni al-Khwarizmi iti matematika. Ti "alhebra" ket naala manipud ti al-jabr, maysa kadagiti dua a tignay nga inusarna a mangsolbar kadagiti kuadratiko nga ekuasion. Ti Algorismo ken algoritmo ket nagataud ti Algoritmi, ti Latin a porma ti naganna.^[7] Ti naganna ket isu pay ti taudan ti (Espaniol) guarismo^[8] ken ti (Portuges) algarismo, a kayatna a saoen ket digit.

Biag

Isuna ket naipasngay iti maysa a Persiano^[4]^[1]^[5] a pamilia, ken ti nakaipasngayann ket naited a kas idiay Chorasmia^[9] babaen ni Ibn al-Nadim.

Bassit laeng dagiti salaysay ti biag ni al-Khwārizmī nga addaan kadagiti natalgedan. Ti nagann ket mabalin a mangtudo nga isu ket nanipud idiay Khwarezm (Khiva), ken idiay pay Kalatakan a Khorasan, a nagsakup ti dumaya a paset ti Kalatakan nga Iran, nga itan ket ti Probinsia ti Xorazm idiay Uzbekistan. Ni Abu Rayhan Biruni ket tinawtawaganna ti tattao iti Khwarizm ti "maysa a sanga ti Persiano a kayo".^[10]

Ni Al-Tabari ket nangited ti naganna a kas ni Muhammad ibn Musa al-Khwārizmī al-Majousi al-Katarbali (محمد بن موسى الخوارزميّ المجوسـيّ القطربّـليّ). Ti epiteto nga al-Qutrubbulli ket mabalin a mangibaga nga isu ket embes a nagtaud manipud idiay Qutrubbul (Qatrabbul),^[11] ti maysa a vitikultura a distrito idiay asideg ti Baghdad. Nupay kasta, ni Rashed^[12] ket nagisingasing:

Awan ti kasnekan a ti maysa ket nasken nga gabalin nga eksperto iti paset ti panawen wenno ti maysa a pilologo tapno makita ti maikadua a dakamat ni al-Tabari a nasken a mabasa iti “Muhammad ibn Mūsa al-Khwārizm ken al-Majūsi al-Qutrubbulli,” ken adda dagiti dua a tao (al-Khwārizmī and al-Majūsi al-Qutrubbulli) a baetan ti agtagikua ti letra a wa [Arabiko ti ‘و’ para iti artikulo ti ‘ken’] ket naikkaten iti nasapsapa a kopia. Daytoy ket saan koman a nasken a naibagbaga no dagiti serie ti biddut a maipanggep ti personalidad ni al-Khwārizmī, sgpaminsan pay nga uray dagiti taudan dagiti pannakaammona, ket saan pay a naar-aramid. Iti kinaudi, ni G. J. Toomer ... nga adda iti ampapaok a konpidensia ket nagaramid ti intero a pantasia iti biddut a saan a masuppiat iti kaikarian a pannkaliwliwa ti agbasbasa.

Ti kapanggepan ti relihion ni al-Khwārizmī, ket insursutrat ni Toomer:

Ti sabali pay nga epiteto a naited kaniana babaen ni al-Ṭabarī, "al-Majūsī," ket mabalin a mangibagbaga nga isu ket maysa a nagraraenm ti duog a relihion ti Zoroastriano. Daytoy ket mabalin koma idi para iti maysa atao a ti nagtaudanna ket Irani, ngem ti pio a pangyuna iti Alhebra ni al-Khwārizmī ket mangipakpakita nga isu ket maysa nga ortodokso a Muslim, isunga ti epiteto ni al-Ṭabarī ket mabalin a tikaibuksilanna ket nasaysayaat ngem dagiti simmarsaruno kaniana, ken mabalin nga isu idi agtutubo, ket maysa idi kadagiti Zoroastriano.^[4]

Ti Kitāb al-Fihrist ni Ibn al-Nadīm ket mangiraman ti ababa a biograpia kenni al-Khwārizmī, a maikadua iti listaan dagiti libro a sinuratna. Ni Al-Khwārizmī ket nalpasna ti kaaduan d=kadagiti obrana iti paset ti panawen idi 813 ken 833. Kalpasan ti Islamiko a panagrukma iti Persia, ti Baghdad ket nagbalin nga isu ti sentro ti sientipiko a panagadadal ken panagtagilako, ken adu kadagiti aglaklako ken dagiti sientista manipud ti adayo a kas ti Tsina ken India tinagbanbaniaga iti daytoy a siudad, a kas ti inararamid di ni Al-Khwārizmī. Isu ket nagtrabtrabaho idiay Baghdad a kas maysa nga eskolar iti Balay ti Saririt a binagon babaen ti Kalipa a ni al-Maʾmūn, nga idiay ti nagadalanna kadagiti siensia ken dagiti matematika, a mairaman ti pannkaipatarus dagiti sientipiko a manuskrito iti [Pagsasao a Griego|Griego]] ken Sanskrito.

Ni D. M. Dunlop ket nangisingsingasing a mabalin a ni Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī ket isu met laeng idi ti tao a kas ni Muḥammad ibn Mūsā ibn Shākir, ti kalakayan kadagiti tallo nga annak a lallalki ti Banū Mūsā.^[13]

Dagiti paammo

^ Adda dagiti pannakaallilaw iti literatura no ti napno a nagan ni al-Khwārizmī ket Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī wenno Abū Jaʿfar Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī. Ni Ibn Khaldun ket nangisursuart iti ensiklopediko nga obrana: "Ti immuna a nangsurat iti daytoy a sanga (alhebra) idi ket ni Abu ʿAbdallah al-Khowarizmi, kalpasan daytoy ket sinaruno ni Abu Kamil Shojaʿ ibn Aslam." (MacGuckin de Slane). (Rosen 1831, pp. xi–xiii) ket nangibagbaga a ni "[Abu Abdallah Mohammed ben Musa] ket nagtaeng ken nagsursuarat babaen ti kalipato ti Al Mamun, ken isunga mailasin manipud ti Abu Jafar Mohammed ben Musa, nga isu met ket maysa amatematiko ken astronomo, a rimammag-ay babaen ti Kalipato a ni Al Motaded (a nagturay idi A.H. 279-289, A.D. 892-902)." Iti pangyuna ti nangruna a komentariona iti Latin a pnanagipatarus ni Robert Chester iti al-Khwārizmī's Alhebra, Ni L.C. Karpinski ket nanagisursurat a ni Abū Jaʿfar Muḥammad ibn Mūsā ket mangibagbaga ti kalakayan nga annak a lallaki ni Banū Mūsā. i Karpinski ket nangisursurat iti panagrepasona iti (Ruska 1917) nga idi (Ruska 1918): "Ni Ruska ditoy ket nagkamali a nangisasao ti mannurat a kas ni Abū Gaʿfar M. b. M., embes a ni Abū Abdallah M. b. M."

Dagiti nagibasaran

^ ^a ^b ^c Hogendijk, Jan P. (1998). "al-Khwarzimi". Pythagoras. 38 (2): 4–5. ISSN 0033–4766. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-03-19. Naala idi 2012-11-08. {{cite journal}}: Kitaen ti pateg ti |issn= (tulong)
^ Berggren 1986
^ ^a ^b Struik 1987, p. 93
^ ^a ^b ^c Toomer 1990
^ ^a ^b Oaks, Jeffrey A. "Isukadi idi ni al-Khwarizmi ket nangipakpakat nga alhebraista?". Unibersidad ti Indianapolis. Naala idi 2008-05-30.
^ Rosen 1831, p. v–vi; Toomer 1990
^ Daffa 1977
^ Knuth, Donald (1979). Dagiti algoritmo iti Moderno a Matematika ken Siensia ti Kompiuter (PDF). Springer-Verlag. ISBN 0-387-11157-3. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2006-11-07. Naala idi 2012-11-08.
^ Cristopher Moore kenStephan Mertens, Ti Katutubo ti Panagbilang, (Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan, 2011), 36.
^ Abu Rahyan Biruni, "Athar al-Baqqiya 'an al-Qurun al-Xaliyyah" (Tugot dagiti napalapas: ti kronolohia dagiti taga-ugma a pagilian), Tehran, Miras-e-Maktub, 2001. Orihinal nga insasao ti Arabiko iti: "و أما أهل خوارزم، و إن کانوا غصنا ً من دوحة الفُرس" (pg. 56)
^ "Ti Irak Kalpasan ti Muslim a Panagrukma", babaen ni Michael G. Morony, ISBN 1-59333-315-3 (ti 2005 pasksimile ti orihinla a libro ti 1984 ), p. 145 ^{[permanente a natay a silpo]}
^ Rashed, Roshdi (1988). "Konsepto ti Alhebra ni al-Khwārizmī". Iti Zurayq, Qusṭanṭīn; Atiyeh, George Nicholas; Oweiss, Ibrahim M. (dagiti ed.). Arabo a Sibilisasion: Dagiti Karit ken Sungbat: Dagiti Panagadal a Pammadayaw kenni Constantine K. Zurayk. SUNY Press. p. 108. ISBN 0-88706-698-4.
^ Dunlop

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti inadaw a sasao a mainaig ken ni Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī iti Wikiquote (iti Ingles)
Dagiti midia a mainaig ken ni Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī iti Wikimedia Commons

[1] Adda dagiti pannakaallilaw iti literatura no ti napno a nagan ni al-Khwārizmī ket Abū ʿAbdallāh Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī wenno Abū Jaʿfar Muḥammad ibn Mūsā al-Khwārizmī. Ni Ibn Khaldun ket nangisursuart iti ensiklopediko nga obrana: "Ti immuna a nangsurat iti daytoy a sanga (alhebra) idi ket ni Abu ʿAbdallah al-Khowarizmi, kalpasan daytoy ket sinaruno ni Abu Kamil Shojaʿ ibn Aslam." (MacGuckin de Slane). (Rosen 1831, pp. xi–xiii) ket nangibagbaga a ni "[Abu Abdallah Mohammed ben Musa] ket nagtaeng ken nagsursuarat babaen ti kalipato ti Al Mamun, ken isunga mailasin manipud ti Abu Jafar Mohammed ben Musa, nga isu met ket maysa amatematiko ken astronomo, a rimammag-ay babaen ti Kalipato a ni Al Motaded (a nagturay idi A.H. 279-289, A.D. 892-902)." Iti pangyuna ti nangruna a komentariona iti Latin a pnanagipatarus ni Robert Chester iti al-Khwārizmī's Alhebra, Ni L.C. Karpinski ket nanagisursurat a ni Abū Jaʿfar Muḥammad ibn Mūsā ket mangibagbaga ti kalakayan nga annak a lallaki ni Banū Mūsā. i Karpinski ket nangisursurat iti panagrepasona iti (Ruska 1917) nga idi (Ruska 1918): "Ni Ruska ditoy ket nagkamali a nangisasao ti mannurat a kas ni Abū Gaʿfar M. b. M., embes a ni Abū Abdallah M. b. M."

[Hogendijk-2] Hogendijk, Jan P. (1998). "al-Khwarzimi". Pythagoras. 38 (2): 4–5. ISSN 0033–4766. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-03-19. Naala idi 2012-11-08. {{cite journal}}: Kitaen ti pateg ti |issn= (tulong)

[3] Berggren 1986

[Struik_93-4] Struik 1987, p. 93

[toomer-5] Toomer 1990

[Oaks-6] Oaks, Jeffrey A. "Isukadi idi ni al-Khwarizmi ket nangipakpakat nga alhebraista?". Unibersidad ti Indianapolis. Naala idi 2008-05-30.

[7] Rosen 1831, p. v–vi; Toomer 1990

[8] Daffa 1977

[9] Knuth, Donald (1979). Dagiti algoritmo iti Moderno a Matematika ken Siensia ti Kompiuter (PDF). Springer-Verlag. ISBN 0-387-11157-3. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 2006-11-07. Naala idi 2012-11-08.

[10] Cristopher Moore kenStephan Mertens, Ti Katutubo ti Panagbilang, (Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan, 2011), 36.

[11] Abu Rahyan Biruni, "Athar al-Baqqiya 'an al-Qurun al-Xaliyyah" (Tugot dagiti napalapas: ti kronolohia dagiti taga-ugma a pagilian), Tehran, Miras-e-Maktub, 2001. Orihinal nga insasao ti Arabiko iti: "و أما أهل خوارزم، و إن کانوا غصنا ً من دوحة الفُرس" (pg. 56)

[12] "Ti Irak Kalpasan ti Muslim a Panagrukma", babaen ni Michael G. Morony, ISBN 1-59333-315-3 (ti 2005 pasksimile ti orihinla a libro ti 1984 ), p. 145 ^{[permanente a natay a silpo]}

[13] Rashed, Roshdi (1988). "Konsepto ti Alhebra ni al-Khwārizmī". Iti Zurayq, Qusṭanṭīn; Atiyeh, George Nicholas; Oweiss, Ibrahim M. (dagiti ed.). Arabo a Sibilisasion: Dagiti Karit ken Sungbat: Dagiti Panagadal a Pammadayaw kenni Constantine K. Zurayk. SUNY Press. p. 108. ISBN 0-88706-698-4.

[14] Dunlop

[nota 1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]