Nazi nga Alemania
Ti Nazi nga Alemania, ammo pay a kas ti Maikatlo a Reich, ket isu ti sapasap a nagan ti Alemania idi daytoy ket maysa a totalitariano nga estado a tinurayan babaen ni Adolf Hitler ken ti bukodna a Nailian a Sosialista a Partido ti Agobobra nga Aleman (NSDAP). Idi 30 Enero 1933 ni Hitler ket nagbalin a ti Kanselor iti Alemania, a napardas a nagikkat kadagiti amin a kasuppiatna tapno agturay a kas ti agmaymaysa a daulo. Ti estado ket tinagilangitna ni Hitler a kas ti bukodna a Führer ("daulo"), a ngaisentro amin a bileg kaniana. Dagiti historiador ket nagiyunayunayda ti hipnotiko a pagangayan kadagiti retorikana kadagiti adu nga agbuybuya, ken ti panagkitana kadagit bassit a grupo. Nga insurat ni Kessel, "Ti panakalapunos...dagiti Aleman ket mangisasaoda ti panakaitalimeng ti 'hipnotiko' nga araraw ni Hiltler..."[2] Babaen ti "pamunganayan ti daulo", ti maibaga ti Führer ket isu ti isu ti maipategan kadagiti amin a linteg. Dagiti nangato nga opisial ket agreportada kenni Hitler ken surotenda dagiti annurotenna, ngen addaanda ti naisangsangayan nga autonomia. Ti gobierno ket saan idi a naur-urnos, nga agtitinnulong a bagi, ngem ti maysa nga urnong dagiti sangkatiponan a nagsalsalisal ti panagala ti bileg ken agpaspasayaat ti parabor para iti Führer.[3] Iti katengngaan ti Nalatak a Panagsagsagaba, ti Nazi a gobierno ket nakaipasubli ti rang-ay ken nannipatingga kadagiti kadagiti adu a saan a panangtrabtrabaho a nagus-usar ti napigsa a panaggastos ti milisia ken ti maysa nga aglalaok nga ekonomia ti nawaya nga komersio ken dagiti panakasanay ti sentro a panagplano.[4] Adu dagiti publiko a panagobobra a naararamid, a mairaman ti panagipatakder dagiti Autobahn. Ti panakaisubli ti rang-ay ket nakaited ti turayan ti panakdayeg; ti panagpasardeng kadagiti amin a kasuppiat ket nakaramid kenni Hitler a nagturay nga awan ti simupsuppiat.
Reich ti Kalatakan nga Aleman Großdeutsches Reich | |
|---|---|
| 1933–1945 | |
 Wagayway
 Kayarigan
| |
| Napili a pagsasao: Ein Volk, ein Reich, ein Führer "Maysa a Tattao, maysa a Reich, maysa a Daulo" | |
Nailian a kanta:
| |
 Ti Europe iti katurayan ti Alemana a panagpadakkel, 1941–1942
| |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Berlin |
| Sapasap a sasao | Aleman |
| Gobierno | Nazi nga agmaymaysa a partido nga estado Totalitariano diktadura |
| Presidente / Führer | |
• 1933–1934 | Paul von Hindenburg |
• 1934–1945 | Adolf Hitler[ii] |
• 1945 | Karl Dönitz |
| Kanselor | |
• 1933–1945 | Adolf Hitler |
• 1945 | Joseph Goebbels |
| Lehislatura | Reichstag[iii] |
• Estado a konsilo | Reichsrat[iii] |
| Historikal a panawen | Pannakigubatan a paset ti panawen / WWII |
| 30 Enero 1933 | |
| 27 Pebrero 1933 | |
| 12 Marso 1938 | |
| 1 Septiembre 1939 | |
| 30 Abril 1945 | |
| 8 Mayo 1945 | |
| Kalawa | |
| 1941 (Großdeutschland)[a] | 696,265 km2 (268,829 sq mi) |
| Populasion | |
• 1941 (Großdeutschland) | 90030775 |
| Kuarta | Reichsmark (ℛℳ) |
| Parte ita nga aldaw ti | |
| |
Ti panag-gura a maipapan ti puli, a naipangpangruna ti kontra semitismo, ket isu idi ti kangrunaan a gandat ti kagimongan iti Nazi nga Alemania. Ti Gestapo (nalimed a polis ti estado) ken ti SS a babaen ni Heinrich Himmler ket dinadaelda ti liberal, sosialista, ken ti komunista a kasuppiat, ken pinarukma ket pinatayda dagiti Hudio. Naipamatmati a dagiti Tattao a Hermaniko—a tinawtawagan pay a kas dagiti Nordiko a puli—ket isu dagitoy ti kapuroan a representasion ti Ario a puli, ken isu ngarud a dagitoy ket ti agturay a puli. Ti edukasion a pakaipatengngaan ti isip iti maipapan ti puli a biolohia, annuroten ti populasion, ken ti maipapan ti bagi a kasalun-at. Ti panakaikameng iti Hitler a Kinaagtutubo nga organisasion ket nagbalin a nasken a kapilitan. Ti bilang dagiti babbai a nakastrek iti kalpasan ti sekondario a panagadal ket bimmaba, ken dagiti opurtunidad ti karrerr ket napabassit. A natawtawagan dagti karnengan ti babbai a kas ti "produkto ti Husio a kinasirib," dagiti Nazi ket nagsanayda ti tinawtawaganda a "emansipasion manipud iti emansipasion."[5] Ti panagliwliwa ken turismo ket naurnos babaen ti programa a Pigsa Babaen ti Ragsak. Ti gobierno ket nagtengtengngel kadagiti artistiko a panagiyebkas, a nagiragragpat kadagiti naisangsangayn a porma ti arte ken nagpatammay ken nagiparit kadagti dadduma. Dagiti Nazi ket nagirugida ti di nadayeg a Entartete Kunst (Dehenerado nga arte) a panagibabuya idi 1937.[6] Ti ministro ti propaganda a ni Joseph Goebbels ket nagisumamay a nagusar kadagiti pelikuka, dagiti dakel a gimongan, ken ti makahipnotismo a panagbitla ni Hitler tapno matengngel ti pamanunotan ti publiko.[7] Ti Kalgaw nga Olimpiada ti 1936 ket nanagipabuya ti Maikatlo a Reich iti sangalubongan nga entablado.
Paammo
urnosen- ^ Idi 1939, sakbay a ti Alemania ket nakagun-od ti panagtengngel kadagiti dua a naudi a rehion a tinengtengngelna idi sakbayan ti Tulag ti Versailles—Alsace-Lorraine, Danzig, ken ti paset ti Laud a Prusia a lokal a naamammoan a kas ti "Polako a Koridor"—ti kalawana ket 633,786 kuadrado kilometro (244,706 sq mi). Kitaen ti Statistisches Jahrbuch 2006.
Dagiti nagibasaran
urnosen- ^ Gesetz über das Staatsoberhaupt des Deutschen Reichs, 1 Agosto 1934:
"§ 1 Ti opisina ti Reichspräsident ket naitipon iti Reichskanzler. Isunga dagiti dati a karbengan ti Reichspräsident ket naipan iti Führer ken Reichskanzler ni Adolf Hitler. Isu ket aginagan kadagiti deputadona." - ^ Neil J. Kressel (2002). Masa a Gura: Ti Sangalubongan nga Itatakder ti Panagpatay ti Puli Ken Aligaget. Basic Books. p. 121.[permanente a natay a silpo]
- ^ Anthony McElligott; Tim Kirk; Ian Kershaw (2003). Ti Panagobobra para iti Führer: Dagiti salaysay a pammadayaw kenni Apo Ian Kershaw. Manchester U.P. p. 6.
- ^ Robert O. Paxton; Julie Hessler (2011). Ti Europa iti Maika Duapulo a Siglo. Cengage. p. 286.
- ^ Guntram H. Herb (2008). Pagpagilian ken Nationalismo: Ti Sangalubongan a Panagrepaso ti Pakasaritaan. ABC-CLIO. p. 454.
- ^ Stephen J. Lee (1996). Weimar ken Nazi nga Alemania. Heinemann. p. 56.
- ^ Peter Watson (2002). Moderno nga Isip: Ti maysa a Nasiriba Pakasaritaan ti Maika-20 a Siglo. HarperCollins. p. 328.