Bolivia

Plurinasional nga Estado ti Bolivia
*Estado Plurinacional de Bolivia* (Espaniol)
*Volívia* (Guarani)
*Buliwya Mamallaqta* (Quechua)
*Wuliwya Suyu* (Aimara)
Plurinasional nga Estado ti Bolivia Estado Plurinacional de Bolivia (Espaniol); Volívia (Guarani); Buliwya Mamallaqta (Quechua); Wuliwya Suyu (Aimara);
	Wagayway Eskudo
	Napili a pagsasao: La Unión es la Fuerza (Espaniol); "Pigsa ti Panagkaykaysa"
	Nailian a kanta: Himno Nacional de Bolivia (Espaniol);
Kapitolio	Sucre, La Paz
Kadakkelan a siudad	Santa Cruz de la Sierra; 17°48′S 63°10′W / 17.800°S 63.167°W
Dagiti opisial a pagsasao	37 a pagsasao Araona ; Aimara ; Ayoreo ; Baure ; Canichana ; Cavineña ; Cayuvava ; Chácobo ; Chimane ; Chiquitano ; Akindaya a Boliviano a Guaraní ; Ese Ejja ; Guaraní ; Guarayu ; Ignaciano ; Itene ; Itonama ; Kallawaya ; Leco ; Mosetén ; Movima ; Pakawara ; Pauserna ; Piro ; Puquina ; Quechua ; Reyesano ; Sirionó ; Espaniol ; Tacana ; Toromono ; Trinitario ; Uru-Chipaya ; Wichí Lhamtés Nocten ; Yaminawa ; Yuki ; Yuracaré ;
Grupgrupo ti etniko (2009)	68% Mestiso; 20% Indihenio; 5% Puraw; 2% Cholo; 1% Nangisit; 1% Dadduma; 3% Di nakeddeng;
Nagan dagiti umili	Boliviano
Gobierno	Unitario a presidensial a batay-linteg a republika
• Presidente	Evo Morales
• Bise Presidente	Álvaro García Linera
Lehislatura	Plurinasional a Lehislatibo nga Asemblia
• Akinngato a kamara	Senado
• Akinbaba a kamara	Kamara dagiti Deputado
Wayawaya manipud iti Espania
• Nairangarang	6 Agosto 1825
• Nabigbigan	21 Hulio 1847
• Agdama a batay-linteg	7 Pebrero 2009
Kalawa
• Dagup	1,098,581 km2 (424,164 sq mi) (Maika-27)
• Danum (%)	1.29
Populasion
• Karkulo idi 2015	11,410,651 (Maika-83)
• Densidad	10.4/km2 (26.9/sq mi) (Maika-221)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2017
• Dagup	$83.608-bilion (Maika-91)
• Tunggal maysa a tao	$7,552 (Maika-119)
GDP (nominal)	Karkulo idi 2017
• Dagup	$39.267-bilion (Maika-96)
• Tunggal maysa a tao	$3,546 (Maika-119)
Gini (2014)	48.4; nangato
HDI (2015)	0.674; kalalainganna · Maika-118
Kuarta	Boliviano (BOB)
Sona ti oras	UTC−4 (BOT)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+591
Kodigo ti ISO 3166	BO
TLD ti internet	.bo
	^ Bayat a ti Sucre ket ti batay-linteg a kapitolio, ti La Paz ket isu ti tugaw ti gobierno, kas kameng ti UCCI, a kas ti de facto a kapitolio. Kitaen ti dita baba.;

Nagsasabtan: 16°42′43″S 64°39′58″W / 16.712°S 64.666°W / -16.712; -64.666

Ti Bolivia (Espaniol: [boˈliβja]; Guarani: Mborivia [ᵐboˈɾiʋja]; Quechua: Buliwya [bʊlɪwja]; Aimara: Wuliwya [wʊlɪwja]), oipisial nga ammo a kas ti Plurinasional nga Estado ti Bolivia (Espaniol: Estado Plurinacional de Bolivia),^[8]^[9] ket ti napalikmutan iti daga a pagilian a mabirukan idiay akinlaud-tengnga ti Abagatan nga Amerika. Daytoy ket bineddengan iti amianan ken daya babaen ti Brasil, iti abagatan a daya babaen ti Paraguay, iti abagatan babaen ti Arhentina, iti abagatan a laud babaen ti Chile, ken iti amianan a laud babaen ti Peru. Maysa a pagkatlo iti pagilian ket kabambanatayan ti Andes.

Ti kadakkelan a siudad ken ti kangrunaan a sentro ti ekonomia ken pinansia ket ti Santa Cruz de la Sierra a mabirukan idiay Llanos Orientales iti kaaduan a nadalumpinas a rehion iti Daya ti Bolivia. Ti Bolivia ket maysa kadagiti dua a napalikmutan iti daga pagilian (ti sabali ket ti Paraguay) a mabirukan iti ruar ti Apro-Eurasia. Ti Bolivia ket heograpiko a ti kadakkelan a napalikmutan iti daga a pagilian iti Kaamerikaan, ngem agtultuloy a relatibo a bassit a pagilian kadagiti termino ti ekonomia ken militar.^[10]

Sakbay ti kolonisasion ti Espaniol, ti rehion ti Andes ket parte idi ti Imperio nga Inca, bayat a ti akin-amianan ken akindaya a tanap ket tinagtagitao idi babaen dagiti nawaya a tribu. Dagiti Espaniol a kongkistador a simmangpet manipud idiay Cuzco ken Asunción ket tinengngelda ti rehion idi maika-16 a siglo. Idi las-ud ti panawen ti kolonia ti Espaniol inadminstro idi ti Bolivia babaen ti Naarian nga Audiencia ti Charcas. Binangon ti Espania ti imperiona iti plata a naiyaon manipud kadagiti mina ti Bolivia.

Kalpasan iti immuna a panangawag iti wayawaya idi 1809, 16 a tawtawen iti gubat ti simmaruno sakbay anabangon ti republika, a nanaganan ken ni Simón Bolívar, idi 6 Agosto 1825. Manipud iti pannakawayana, ti Bolivia ket nagsagsagaba kadagiti nariri a paset ti panawen ti politika ken ekonomia, a mairaman ti pannakapukaw kadagiti kaarrubayan a teritorio kadagiti kaarrubana, a kas ti Acre ken dagiti parte ti Gran Chaco. Daytoy ket napalikmutanen ti daga manipud idi inkapet ti Chile ti terotiona iti aplaya iti Pasipiko kalpasan ti Gubat ti Pasipiko (1879–84), ngem dagiti pannakaitunos kadagiti kaarubana pagilian ket naikkan iti saan a dagus a panagserrek kadagiti taaw ti Pasipiko ken Atlantiko.

Ti populasion ti pagian ket nakarkulo iti 11 a riwriw, daytoy ket multietniko, a mairaman dagiti Amerindiano, Mestiso, Europeano, Asiano ken Aprikano. Ti Segregasion iti puli ken sosial a napataud manipud iti kolonisasion ti Espaniol ket nagtultuloy iti moderno apanawen. Ti Espaniol ket ti opsial ken ti kaaduan a naisasao a pagsasao, ngem adda met dagiti 36 nga indihenio a pagsasao nga addaan pay iti kasasaad nga opisial, a ti kaaduan a naisasao kadagitoy ket ti pagsasao a Guarani, Aimara ken ti Quechua.

Ti moderno a Bolivia ket batay-linteg nga unitario nga estado, a nabingbingay kadagiti siam a departamento. Agdumaduma ti heograpiana manipud kadagiti pantok ti Andes iti laud, aginggana kadagiti akindaya a tanap, a mabirukan iti kaunegan ti Labneng Amasona. Daytoy ket agrangrang-ay a pagilian, nga addaan iti agpakatengnga a pannakairanggo iti Pagsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaoan ken iti agpang ti kinapanglaw iti 53 a porsiento.^[11] Dagiti nangruna nga aktibidadna iti ekonomia ket mairaman ti agrikultura, panagtarikayo, panagkalap, panagmina, ken panagpataud kadagiti tagilako iti abel, kawes, dagiti napapino a metal, ken panagpapino iti lana. Ti Bolivia ket nabaknang kadagiti mineral a napangpangruna iti lata.

Dagiti nagibasaran

^ "Moneda de 10 Centavos" (iti Espaniol). Central Bank of Bolivia. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 28 Abril 2007. Naala idi 28 Enero 2014.
^ Political Constitution of the State – Article 5
^ "South America :: Bolivia". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-12-11. Naala idi 25 Marso 2017.
^ [1]. Instituto Nacional de Estadística de Bolivia.
^ ^a ^b ^c ^d "Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund.
^ "Gini index". World Bank. Naala idi 9 Nobiembre 2016.
^ "2016 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2016. Naala idi 23 Marso 2017.
^ "Bolivia (Plurinational State of)". Who.int. 11 Mayo 2010. Naala idi 30 Agosto 2010.
^ "Bolivia (Plurinational State of)". UNdata. Naala idi 30 Agosto 2010.
^ Schenoni, Luis (2017) "Subsystemic Unipolarities?" in Strategic Analysis, 41(1): 74–86 [2]
^ "Bolivia baja sus índices de pobreza en 8 años". El Deber. 30 Nobiembre 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 5 Disiembre 2011. Naala idi 30 Nobiembre 2011.

Bibliograpia

Constitute Assembly of Bolivia (2007). "Nueva Constitucion Politica del Estatdo" (PDF) (iti Espaniol). Gobierno ti Bolivia. Naiyarkibo manipud iti kasisigud (PDF) idi 3 Marso 2009. Naala idi 28 Enero 2014.
Fagan, Brian (2001). The Seventy Great Mysteries of the Ancient World: Unlocking the Secrets of Past Civilizations. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-51050-6.
Kolata, Alan (1993). The Tiwanaku: Portrait of an Andean Civilization. Wiley. ISBN 978-1-55786-183-2.
Kolata, Alan (1996). Valley of the Spirits: A Journey into the Lost Realm of the Aymara. Wiley. ISBN 978-0-471-57507-8.

Dagiti akinruar a silpo

Dagiti midia a mainaig iti Bolivia iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Bolivia manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)

Bolivia a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
Bolivia iti Curlie (iti Ingles)
Wikimedia Atlas iti Bolivia
Heograpiko a datos a mainaig iti Bolivia iti OpenStreetMap

[1] "Moneda de 10 Centavos" (iti Espaniol). Central Bank of Bolivia. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 28 Abril 2007. Naala idi 28 Enero 2014.

[languages-2] Political Constitution of the State – Article 5

[cia-3] "South America :: Bolivia". The World Factbook. Central Intelligence Agency. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-12-11. Naala idi 25 Marso 2017.

[4] [1]. Instituto Nacional de Estadística de Bolivia.

[imf-5] "Report for Selected Countries and Subjects". International Monetary Fund.

[WB1-6] "Gini index". World Bank. Naala idi 9 Nobiembre 2016.

[HDI-7] "2016 Human Development Report" (PDF). United Nations Development Programme. 2016. Naala idi 23 Marso 2017.

[ReferenceA-8] "Bolivia (Plurinational State of)". Who.int. 11 Mayo 2010. Naala idi 30 Agosto 2010.

[9] "Bolivia (Plurinational State of)". UNdata. Naala idi 30 Agosto 2010.

[10] Schenoni, Luis (2017) "Subsystemic Unipolarities?" in Strategic Analysis, 41(1): 74–86 [2]

[11] "Bolivia baja sus índices de pobreza en 8 años". El Deber. 30 Nobiembre 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 5 Disiembre 2011. Naala idi 30 Nobiembre 2011.

[8]

[9]

[1]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[10]

[11]

Plurinasional nga Estado ti Bolivia Estado Plurinacional de Bolivia (Espaniol) Volívia (Guarani) Buliwya Mamallaqta (Quechua) Wuliwya Suyu (Aimara)
Wagayway Eskudo
Napili a pagsasao: La Unión es la Fuerza (Espaniol) "Pigsa ti Panagkaykaysa"^[1]
Nailian a kanta: Himno Nacional de Bolivia (Espaniol)

Kapitolio	Sucre, La Paz ^[1]
Kadakkelan a siudad	Santa Cruz de la Sierra 17°48′S 63°10′W / 17.800°S 63.167°W / -17.800; -63.167
Dagiti opisial a pagsasao^[2]	37 a pagsasao Araona Aimara Ayoreo Baure Canichana Cavineña Cayuvava Chácobo Chimane Chiquitano Akindaya a Boliviano a Guaraní Ese Ejja Guaraní Guarayu Ignaciano Itene Itonama Kallawaya Leco Mosetén Movima Pakawara Pauserna Piro Puquina Quechua Reyesano Sirionó Espaniol Tacana Toromono Trinitario Uru-Chipaya Wichí Lhamtés Nocten Yaminawa Yuki Yuracaré
Grupgrupo ti etniko (2009^[3])	68% Mestiso 20% Indihenio 5% Puraw 2% Cholo 1% Nangisit 1% Dadduma 3% Di nakeddeng
Nagan dagiti umili	Boliviano
Gobierno	Unitario a presidensial a batay-linteg a republika

• Presidente	Evo Morales
• Bise Presidente	Álvaro García Linera

Lehislatura	Plurinasional a Lehislatibo nga Asemblia
• Akinngato a kamara	Senado
• Akinbaba a kamara	Kamara dagiti Deputado
Wayawaya manipud iti Espania

• Nairangarang	6 Agosto 1825
• Nabigbigan	21 Hulio 1847
• Agdama a batay-linteg	7 Pebrero 2009

Kalawa
• Dagup	1,098,581 km² (424,164 sq mi) (Maika-27)
• Danum (%)	1.29
Populasion
• Karkulo idi 2015	11,410,651^[4] (Maika-83)
• Densidad	10.4/km² (26.9/sq mi) (Maika-221)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2017
• Dagup	$83.608-bilion^[5] (Maika-91)
• Tunggal maysa a tao	$7,552^[5] (Maika-119)
GDP (nominal)	Karkulo idi 2017
• Dagup	$39.267-bilion^[5] (Maika-96)
• Tunggal maysa a tao	$3,546^[5] (Maika-119)
Gini (2014)	48.4^[6] nangato
HDI (2015)	0.674^[7] kalalainganna · Maika-118
Kuarta	Boliviano (BOB)
Sona ti oras	UTC−4 (BOT)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	+591
Kodigo ti ISO 3166	BO
TLD ti internet	.bo
^ Bayat a ti Sucre ket ti batay-linteg a kapitolio, ti La Paz ket isu ti tugaw ti gobierno, kas kameng ti UCCI, a kas ti de facto a kapitolio. Kitaen ti dita baba.