| Ch'oom
| |
| |
| Ch'i'ibalil | Chíich' |
| Phylum | ku tóop'ol |
| Classis | Ch'íich |
| Ordo | Janal kimen ba'alche |
| Láak'tsilil | Trogonidae |
Ch'oom (ich latin t'aan: Coragyps atratus), juntúul k'áaxil ch'íich', ku kuxtal tu'ux yaan ka'anal k'áax yéetel tu'ux yaan sajkab, kex tumeen jach suuk u yila'al u máan u xik'nal ka'an. Ku chukik tak 1,67 m le ken u xit' u xiik, boox u k'u'ukmel, kokro'ox yéetel sakbuts'e'en u pool, luuluch yéetel yaan u yej u koj. Sóolensóol u xaaw.
Ku jaantik kimen yéetel xtu' ba'alche', kex yaan k'iin xan ku jaantik je' wáa mejen ba'alche' wáa ch'íich' táan t u síijile'. Tu jáalik noj kaaje' jach ku bin u kaxant u yo'och tu'ux ku pu'ulul ta' míis.
Ma'atech u k'aay, chen ku kóok juumansik u kaal yéetel ku ya'ala'ale' ku ya'alik "uts, uts". Lu'ume' ku bin u tséetse'l síist' áalkab.
Ku beetik u k'u' ich sajkab, tu jobonil che' wáa tak chen lu'um, tu'ux ku tóop'sik ka'ap'éel je' láalaj ja'ab. Utia'al u tséentik u mejnile' ku xéek u yo'och tu chi'.
Ichil u úuchben áanalte'ob maaya kaaje' ya'ab tu'ux ku chíikpajal u yoochel ch'oomi'.
