Eswatini
| Eswatini | ||
| Umbuso weSwatini Kingdom of Eswatini | ||
|
| |
| Standardo di Eswatini | Blazono di Eswatini | |
| Nacionala himno: | ||
| Nkulunkulu Mnikati wetibusiso temaSwati | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Mbabane | |
| · Habitanti: | 94 874 (2010) | |
| · Rejala e legifala chefurbo: | Lobamba | |
| Precipua urbo: | Mbabane | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Angla, linguo SiSwati | |
| Tipo: | Monarkio | |
| · Rejo: | Mswati la 3ma | |
| · Chefministro: | Russell Dlamini | |
Surfaco: (157ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 17 364 km² | |
| · Aquo: | 0,9 % | |
Habitanti: (154ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 1 130 043[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 68,2 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Lilangeni | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | SZ
| |
SWZ
| ||
748
| ||
| Reto-domeno: | .sz | |
Eswatini, oficale Rejio Eswatini, esas mikra lando en sudal Afrika, cirkondata da Mozambik este, e Sudafrika, norde, weste e sude. La nomo di la lando originis de la 19ma-yarcenta rejulo Mswati la 2ma, qua expansis ed unionigis la nuna rejio.
La lando nomesis pro la populo Swazi, di etnio bantua, e por rejulo Mswati la 2ma. Swazi esis olima chefo, e lua nomo signifikas 'la vergo'.
Bazala fakti pri Eswatini.
Historio
redaktar| Precipua artiklo: Historio di Eswatini |
La nuna Eswatini habitesis de la prehistorio. Arkeologiala restaji montras ke homala grupi ja habitis ibe 200 mil yari ante nun. En multa loki de la lando trovesas pikturi de 27 mil yari ante nun. L'unesma habitanti esis chaseri-kolekteri de etnio Khoisan.
Pos diversa konflikti kun populi qui vivis en la regiono di nuna Maputo, Mozambik, le Ngwane (altra nomo por la populo Swazi) establisis su en la regiono konocita kom Zululando en 1750. Pro le Ngwane esir min povoza kam la populo zuluo, li translojis su adnorde dum la yari 1810a e 1820ma. Sub la regno di Sobhuza la 1ma la populo Swazi establisis su en la regiono di nuna Eswatini.
Kontakti kun Britaniani komencis dum la 19ma yarcento. En 1881 Britaniani subskribis pakto qua agnoskis la nedependo di Eswatini. Tamen, dum la rejio di Mswati la 2ma, l'unesma blanki - Buri, de Transvaal - establisis su en la teritorio di la lando. En 1902 Britaniani eniris la teritorio di la rejio e proklamis lua dominaco e resortiso super Eswatini, komence kom parto di Transvaal. En 1906 Britaniani separis Eswatini de la kolonio Transvaal.
De 1906 til 1968, Eswatini administresis da rezidanta guberniestro, qua guvernis segun dekreti. En 1963, skribesis en London la konstituco por adoptesur pos la nedependo. La Nacionala Konsilistaro Swazi (liqoqo) opozis ca konstituco. Malgre to, ye la 9ma di septembro 1964 eventis elekti por la Legifala Konsilistaro di Swazilando. La lando nedependanteskis del Unionita Rejio ye la 6ma di septembro 1968 sub la nomo Swazilando. En 1973, lora rejulo Sobhuza la 2ma suspensis la konstituco e guvernis tra dekreti til lua morto, en 1982. Pos lua morto, la lando administresis tra regenteso. Lora rejino Dzeliwe Shongwe guvernis kom regento til 1984, kande el revokesis e remplasesis dal rejino Ntfombi Tfwala.[2] Mswati la 3ma, filiulo de Ntfombi, kronizesis rejulo ye la 25ma di aprilo 1986.[3]
Ye la 19ma di aprilo 2018, rejulo Mswati la 3ma anuncis ke la rejio rinomizesus Eswatini, por celebrar la 50ma aniversario di la nedependo di la lando.
Politiko
redaktar
Eswatini esas absoluta diarkio*, en qua ambe la rejulo (Ngwenyama) e la matro-rejino (Ndlovukati) guvernas kun diferanta povi. La matro-rejino (Ndlovukati) esas la spiritala chefo di la lando, kontre ke la rejulo (Ngwenyama) esas chefo di stato e chefo di guvernerio e la "komplemento" di la Ndlovukati.[4] Mswati la 3ma. La chefa ministro, nun Ambrose Dlamini, nur esas la chefo dil ministraro.
La parlamento havas 2 chambri: Senato, kun 30 membri, e Domo di Asemblitaro (House of Assembly), kun 65 membri.
Judiciala povo esas duala. En 2006 la konstituco establisis judiciala modelo segun Ocidentala influo. Ol konsistas ek 4 judiciistala korti, un supra korto ed un apelo-korto, qui esas nedependanta de rejala kontrolo. La judiciisti indikesas dal rejulo, ed ordinare esas ekmigranti de Sudafrika.
Kande la lando nedependanteskis ye la 6ma di septembro 1968, ol adoptis konstituco kun influo Britaniana. En la 12ma di aprilo 1973, lora rejulo Sobhuza la 2ma nuligis ol tra dekreto, ed asumis omna povi exekutiva, legifala e judiciala. En 2005, la lando adoptis lua nuna konstituco.
Geografio
redaktar
Quankam lua mikra surfaco - nur 17 364 km² - Eswatini havas quar geografiala regioni. L'altitudo influas en la klimato e la peizajo.
Alonge la frontiero kun Mozambik jacas Lubombo, kateno di monti kun mezvalora altitudo di 600 metri. La valo di tri fluvii brechizas ta kateno: Ngwavuma, Usutu e Mbuluzi. En ta regiono di vali konocita kom Lowveld la precipua ekonomiala agado esas l'edukado di bovaro. An la westala frontiero kun Sudafrika jacas montoza regiono konocita kom Highveld, kun mezvalora altitudo di 1 200 metri. En ta regiono jacas la chef-urbo di la lando, Mbabane. Inter ta regiono e la valo jacas Middleveld, regiono kun mezvalora altitudo di 700 metri.
Pluvas plu freque dum la monati di somero, ofte forte. La sika sezono eventas dum la vintro. La mezvalora pluvo-quanto esas plu alta an la regiono Highveld (1000 til 2000 mm omnayare). Este, an la vala regiono Lowveld, la mezvalora pluvo-quanto yarala varias de 500 mm til 900 mm. La vejetantaro varias de pluvala foresto an la nordo til savano este e nordeste de la lando.
Ekonomio
redaktar| Precipua artiklo: Ekonomio di Eswatini |
Demografio
redaktar
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Eswatini havis 1 130 043 habitanti.[1] Cirkume 97% esas Afrikani, kun kelka mixuro di blanka Afrikani (Buri) ed Angli. L'Europani esas 3%.
L'oficala lingui di la lando esas Angla e SiSwati.[1]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas kristanismo, praktikata da 90% de la habitantaro. Mohamedani esas 2%, altri (inkluzite Baha'i, Budismo, Hinduismo, edc) esas 8%, segun statistiki de 2015[1].
La demografio di Eswatini afektesas dal epidemio di AIDS, qua produktas granda mortado. Cirkume 27,4% de la adulti portas la viruso.[1] La viv-expekto por la habitantaro esis 57,2 yari en 2018.[1]
Existas 830 publika skoli en Eswatini, inkluzante elementala e licei.[5] Ank existas 34 privata skoli agnoskata, ed altra 14 neagnoskata. Primara eduko komencas ye 6-yara evo, e l'obligiva eduko duras dum 7 yari. La sekundara eduko duras dum 5 yari. La lando havas 3 universitati: l'Universitato di Eswatini, la Nazarena Universitato di sudal Afrika, e l'Universitato Kristana di Swazilando. En Sidvwashini, sub-urbo de Mbabane, ank existas skolo-tereno dil internaciona Universitato Limkokwing pri Kreiva Teknologio.
Kulturo
redaktar
La tradicionala kulturo di Eswatini permisas poligamio por la viri. La chefulo di familio komandas tra exempli, e judikesas kom la provizanto por omna familio.
La precipua tradicionala ceremonio esas "Incwala", qua eventas ye la 4ma dio pos la plena luno maxim proxima de la 21ma di decembro. La maxim bona tradukuro por "Incwala" esas "la ceremonio dil rejeso". Ol nur eventas kande la lando havas rejulo - sen rejulo ne eventas "Incwala". La rituali kontrolesas da sacerdoti nomizita Bemanti ("populo de la aquo") o Belwandle ("populo de la maro") nam li adportas aquo de la maro o de la fluvii por plufortigar la rejulo.
La maxim konocata ceremonio di Eswatini esas 8-dia festivalo nomizita Umhlanga, dum qua mili di celiba adolecanti ed adulti, viri e mulieri, iras a rejala vilajo Ludzidzini, por dansar. La mulieri montras nuda mami, ed uzas koliari e vesti montranta ke li intencas mariajar.
La tradicionala muziko de la populo Swazi di Eswatini uzanta tradicionala instrumenti duras esar populara, ma moderna jenri, exemple rock, pop-muziko e hip hop populareskis dum recenta yari.
Futbalo esas la precipua sporto en Eswatini, e lua futbalo-federuro partoprenas FIFA. La nacionala futbalo-esquado konocesas kom Sihlangu Semnikati.[6] Yen exempli pri futbalo-klubi de la lando: Mbabane Swallows F.C., Mbabane Highlanders Football Club, Royal Leopards F.C., Umbelebele Jomo Cosmos F.C., e Eleven Men in Flight F.C..
Rugbio* e kriketo ank esas populara. La lando anke havas du bona ludeyi por ludar golfo: Royal Swazi Spa Golf Club e Nkonyeni Golf Estate.[6] La lando unesmafoye partoprenis l'Olimpiala Ludi en 1972, ma til nun la lando nulafoye ganis irga Olimpiala medalio.
Referi
redaktar- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Eswatini - The World Factbook - Publikigita da CIA. URL vidita ye 22ma di novembro 2023.
- ↑ Swazi King ready to rule - after exams Publikigita da Christian Science Monitor. Dato di publikigo: 20ma di mayo 1986.
- ↑ Mswati III, the new teenage king of Swaziland, vowed... Publikigita da UPI. Dato di publikigo: 26ma di aprilo 1986.
- ↑ Kuper, Hilda (1980 [1947]). An African Aristocracy. Rank Among the Swazi [facsimile reprint]. Africana Publishing Company for the International African Institute.
- ↑ School Lists - Publikigita da Swaziland Govt. URL vidita ye 7ma di februaro 2014.
- ↑ 6,0 6,1 Sport in Eswatini - URL vidita ye 10ma di junio 2021. Idiomo: Angla.
| Nedependanta stati en Afrika |
| Aljeria | Angola | Benin | Botswana | Burkina Faso | Burundi | Centrafrika | Chad | Demokratial Republiko Kongo | Djibuti | Egiptia | Equatorala Guinea | Eritrea | Eswatini | Etiopia | Gabon | Gambia | Ghana | Guinea | Guinea Bisau | Ivora Rivo | Kabo Verda | Kamerun | Kenia | Komori | Kongo | Lesotho | Liberia | Libia | Madagaskar | Malawi | Mali | Maroko | Maurico | Mauritania | Mozambik | Namibia | Nigeria | Nijer | Ruanda | San-Tome e Principe | Senegal | Sierra Leone | Seycheli | Somalia | Sudafrika | Sudan | Sud-Sudan | Tanzania | Tunizia | Togo | Uganda | Zambia | Zimbabwe |
| Nesuverena teritorii |
| Ceuta | Kanarii | Madeira | Melilla | Ocidental Sahara | Mayotte | Reunion | Sokotra |
| Nedependo ne agnoskata |
| Somalilando | Puntlando |