Historio di Polonia

La nuna teritorio di Polonia habitabas da homala speci de adminime 600 mil yari ante nun. Quale en altra regioni, diversa kulturi existis ibe dum petroepoko, bronz-epoko e fer-epoko. Dum neolitiko aparis tale nomizita "kulturo di lineala terakotajo". Li enmigris de la valo di Danubio cirkume 5500 yari aK, e praktikis agrokultivo.

Kastelo Wavel, en Kraków. Polona reji rezidis ibe de 1038 til 1596, kande la chef-urbo dil rejio transferesis a Warszawa.

Polonia inter 966 e 1030.

Bronz-epoko komencis en Polonia cirkume 2400 til 2300 aK, e fer-epoko komencis cirkume 750 til 700 yari aK. Cirkume 400 aK, Kelta populi de tale nomizita "kulturo La Tène" koloniigis la regiono, e pose Germana tribui.

Segin kelka arkeologiala restaji, Slava tribui habitabas la nuna Polonia de nur 1500 yari. Tamen, recenta genetikala studii determinis ke la nuna habitantaro di Polonia inkluzas decendanti de Neolitika tribui qui habitis ibe. Dum la komenco di la 10ma yarcento, le "Polani" (nomo di Slava tribuo qua signifikas "populo dil agro") kreis kolonieti en plana regioni cirkum Giecz, Poznań, Gniezno ed Ostrów Lednicki, qui gradope divenis vilaji qui evolucionis til formacar la bazo di futura stato. En 966, Slava rejo Miezko la 1ma, qua komencis guvernar kelkatempe ante 963, impozis katolikismo a tota regiono, pos lua mariajo kun princino Doubravka de Bohemia. Ilu fondis dinastio Piast, qua guvernis la lando til 1385.

Ante la morto di Bolesław la 3ma, ilu establisis per testamento ke la rejio dividesus inter sua filii. To fakte eventis, depos lua morto ye la 30ma di agosto 1138, kande Rejio Polonia dividesis en mikra dukii. La dukii ne havis suficanta povo, exemple, por luktar kontre Mongola invado en 1240. Rejio Polonia itere unigesis erste en 1320, kun Władysław la 1ma. Ilua filiulo Kazimierz la 3ma fondis l'universitato Jagielloński, nun anke konocata kom universitato di Kraków, la maxim anciena universitato di Polonia

En 1370, Kazimierz la 3ma mortis sen filiuli - ilu nur havis filiini - e la dinastio Piast extingesis. Ante mortar, Kazimierz la 3ma selektis ilua fratinala nevulo Lajos la 1ma di Hungaria kom ilua heredinto. Lajos, de rejala dinastio Anjou, divenis rejulo di Polonia de 1370 til lua morto en 1382, e sucedesis da ilua filiino Jadwiga, qua regnis til elua morto ye la 17ma di julio 1399.

Dinastio Jagiełło (Jogaila)

La dinastio Jagiełło di Polona reji komencis en 1399, kande Władysław la 2ma divenis unika regnanto pos la morto di sua spozino. Il origine havis la nomo Jagiełło, ed esabis Granda Duko di Lituania depos 1377. Ilu mariajis kun Jagwida, qua divenabis rejo di Polonia en 1384, lor evante dek yari. Władysław e Jagwida esis kun-regnanti en Polonia til elua morto en 1399.

La dinastio finis kun la morto di Zygmunt 2ma August, ye la 7ma di julio 1572, en Knyszyn (proxim Białystok) ube il mantenis granda kavalo-edukerio. Il esis tri-foye mariajata ma havis nula heredanti. La sequanta reji di Polonia elektesis.

Polonia-Lituania en 1635.

Dum la 16ma yarcento, Polonia e Lituania formacis unika stato. La Parlamento (Sejm) esis simbolo di la uniono. Ol esis un ek la maxim granda e povoza stati en la nordo di Europa, havanta surfaco di 1,2 milion km² en lua kulmino. Tamen, diversa militi kontre Rusia, Otoman imperio e Suedia febligis la stato.

Partigo di Polonia

Dum la 18ma yarcento, Rusa imperio, Prusia ed Austrian imperio gradope partigis ed okupis Polona teritorio. L'estala regiono okupesis da Rusa imperio. Poloni ne aceptis pacoze ta partigo, e rebeleskis kontre ol en multa okazioni, exemple en 1794, kande Tadeusz Kościuszko, qua kunlaboris kun George Washington pri la nedependo di Usa, komandis sedicio kontre Rusa okupeso.

En 1807 Napoléon la 1ma rikreis Polona stato, la Dukio di Warszawa, ma pos la Kongreso di Wien 1815 Polonia itere partigesis. Este, quankam mantenis kelka autonomio e liberala konstituco por tale nomizita "Kongresa Polonia", Rusia gradope supresis Polona kulturo. Nur en Galicia - kontrolita da Austrian imperio - ed en la libera urbo Kraków kreesis medii por Polona kulturo prosperar.

La 20ma e la 21ma yarcenti

Polonia nedependanteskis de Rusia erste ye la 11ma di novembro 1918, kande l'Unesma mondomilito finis. La lando divenis republiko inspirita da la 3ma Republiko Franca.

Marshalo Józef Piłsudski.

En mayo 1926, marshalo Józef Piłsudski kaptis la povo per stato-stroko. Piłsudski esis l'unesma chefo di stato di moderna Polonia, e guvernis dumvive til 12ma di mayo 1935.

Ye la 1ma di septembro 1939 Naziista Germania invadis westala Polonia. Sovietia invadis l'esto di la lando ye la 17ma di septembro dil sam yaro. Warszawa kapitulacis ye la 26ma di septembro. La lando perdis granda parto di lua habitantaro dum la duesma mondomilito.

Dum la konfero di Yalta, Westala Federiti aceptis l'ideo di Stalin pri formaco di provizora komunista guvernerio en Moskva, qua ignoris la guvernerio-en-exilo formacita en London. Multa Poloni judikesas to kom trahizo kontre Polonia dal Westala Federiti. Pos la milito, Sovietia impozis komunista rejimo a Polonia. Quankam difuzita objecioni, la nova guvernerio di Polonia aceptis l'anexado dil esto di Polonia a Sovietia, inkluzinte urbi Wilno (nuna Vilnius, chef-urbo di Lituania) e Lwów (nuna Lviv, en Ukraina). Kompense, Polonia recevis parto de estala teritorii de Germania.

Lech Wałęsa kun George e Barbara Bush, 1989.

Polonia restis komunista stato de 1945 til 31ma di decembro 1989, kande Tadeusz Mazowiecki divenis l'unesma ne-komunista chefministro pos 1945. En novembro 1990, la habitanti elektis Lech Wałęsa, ex-sindikatano, kom prezidanto di la lando por 5-yara periodo. L'unesma parlamental elekti eventis en 1991.

En novembro 1995 eventis la 2ma libera prezidantal elekto di la lando. Aleksander Kwaśniewski vinkis Lech Wałęsa per kurta difero: 51,7% kontre 48,3%. En 1997 la nuna konstituco di Polonia efikeskis.

Polonia membreskis NATO en 1999 ed Europana Uniono ye la 1ma di mayo 2004. En 1995 la lando atingis la sama ekonomiala kresko de la periodo ante la fino di komunismo.