Historio di Sudan

L'anciena Sudan konocesis kom Nubia, regiono kun avancita civilizuro. Arkeologial evidentaji indikas qui homi ja habitis la regiono cirkume 70.000 yari ante nun. Populo di kulturo Neolitika establisis su en sedentaria vivo-sistemo dum la 7ma yarmilo aK, e konstruktis fortifikita vilaji kun fango-briki. Li komplementis la chaso e la pesko en Nilo kun la kolekto di grani ed edukado di bovi.^[1] Dum la 5ma yarmilo aK, l'enmigri di populi qui ante vivis en Sahara adportis a la regiono Neolitika kulturi qui konocis agrokultivo.

L'Egipti esis l'unesma populo qua skribis pri la regiono di la nuna Sudan, lor nomizita "rejio Kush" da li. Li judikis la regiono kom "mizerosa". Egipti guvernis Nubia, qua kreis forta kulturala e religiala relati kun Egiptia, de 1500 aK til cirkume 1000 aK. Cirkume 750 aK, Kushita rejulo nomizita Kashta konquestis Supra Egiptia, e divenis rejulo di Thebas cirkume 740 aK. Lua sucedinto, Piankhy, submisis la regiono dil delto di Nilo, konquestis tota Egiptia e komencis la 25ma dinastio.

Balde komencis konflikti kun Asiria pri la kontrolo di teritorii en Mez-Oriento. Faraono Taharqa vinkesis da Asiriana rejulo Sennacherib. La sucedinto di Sennacherib, Esarhaddon, komandis granda invado en Egiptia en 674 aK. Lua sucedinto, Asurbanipal, sendis generalo kun mikr armeo e vinkis komplete Taharqa, qua ekpulsesis de Egiptia. Taharqa mortis en Nubia du yari pose. Thebas nulatempe rekuperis lua povo.

La sequanta dinastio en Egiptia nesucesis kontrolar la regiono Kush. Tamen, en 590 aK Egipti spoliis Napata, e kom rezulto Kushita korto movis vers sekura regiono sude de Meroë, e proxim la 6ma katarakto. Dum la sequanta yarcenti, la rejio Meroitika developis sen influo de Egiptia.

Cirkume la 6ma yarcento pos Kristo tri stati aparis kom heredinti di la rejio Meroitika: Nobatia en nordo - ube nune jacas Egiptia -, Muqurra o Makuria en la centro - kun chef-urbo en Dongola, ed Awla od Alodia en la sudo. Segun la tradiciono, en 540 un Bizancana misionero arivis en Nobatia e komencis introduktar kristanismo en la regiono, ma posible monofizita misioneri de Egiptia ja komencis facar konverti en la regiono ante. L'adopto di kristanismo riestablisis kulturala kontakto kun Mediterranea regiono. L'eklezio stimulis alfabetizuro per lua entrenita Egiptiana klerikaro.

Islamo arivis en la regiono la yaro 661, de Egiptia. En 1093, Islamala princo de Nubian origino divenis rejulo di Dunqulah.

La nordo di moderna Sudan okupesis da Egiptia en 1820, e divenis Britaniana ed Egiptiana teritorio en 1899. Sudan divenis nedependanta de Unionita Rejio e de Egiptia en 1ma di januaro 1956. Ma ante la nedependo, interna milito komencis en 1955 inter nordal e sudal Sudan. La habitanti de la sudo timis pri la dominaco di guvernerio da dukteri de la nordo. L'interna konflikto duris til 1972.

En 1983 komencis altra interna milito qua duris til 2005, en qua la nordala stati luktis kontre la sudala. En 2003 komencis la milito di Darfur, en la regiono Darfur, weste de la lando. Pos la yaro 2005 la nuna Sud-Sudan recevis autonomeso. Ca interkonsento finis la longa interna milito inter la nordo e la sudo di Sudan. Ye la 9ma di januaro 2011 eventis plebicito pri la nedependo di la sudala provinci. Ye la 9ma di julio 2011 Sud-Sudan oficale nedependanteskis de Sudan.

Ye la 11ma di aprilo 2019, Sudanana armeo revokis lora prezidanto Omar Hassan Ahmad al-Bashir de la povo, pos preske 30-yara guvernado, parto ek ol kom diktatoro. Ahmed Awad Ibn Auf asumis la povo, ed ye la sequanta dio transferis ol ad Abdel Fattah al-Burhan, qua duras en la povo til nun. Ye la 1ma di oktobro 2021, mili di Sudanani protestis en Khartun demandanta transito-guvernerio exkluzive konsistanta ek civili. Trupi armizita dispersis protesteri uzanta plorigiva gaso.^[2]

En 2020 e 2021, Sudan nedirete envolvesis en la milito di Tigray. On kalkulas ke cirkume 44 mil personi fugis de Etiopia a Sudan, pro la milito.^[3] Ye la 15ma di decembro 2020, 4 militisti Sudanana mortigesis e 27 plusa homi vundesis en la frontiero Sudan-Etiopia. Un ek la transvivintis afirmis ke Etiopiani lansis artilrio-atako kontre li. Altra soldati afirmis ke l'atakeri esis milicani Amhara. Kom respondo al ataki, Sudan komencis koncentrar soldati en la frontiero, ed ye la 19ma di decembro li rekuperis teritorii okupita da Etiopiani e dal Amhara en Al Qadarif.

Referi

↑ "Early History", Helen Chapin Metz, ed. Sudan A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1991.
↑ Sudanese protesters demand civilian rule, want army out - Publikigita da Alarabiya News. Dato di publikigo: 1ma di oktobro 2021. Idiomo: Angla.
↑ Ethiopia says military operation in Tigray region is over, hunt for Tigray leaders begins Publikigita da Reuters. Dato di publikigo: 28ma di novembro 2020. Idiomo: Angla.

Historio di Afrika

[locearlyhist-1] "Early History", Helen Chapin Metz, ed. Sudan A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1991.

[2] Sudanese protesters demand civilian rule, want army out - Publikigita da Alarabiya News. Dato di publikigo: 1ma di oktobro 2021. Idiomo: Angla.

[capture-3] Ethiopia says military operation in Tigray region is over, hunt for Tigray leaders begins Publikigita da Reuters. Dato di publikigo: 28ma di novembro 2020. Idiomo: Angla.

[1]

[2]

[3]