Jeanne d'Arc
Jeanne d'Arc (c. 6ma januaro 1412 - 30ma mayo 1431), anke konocita kom "La Damzelo di Orléans" (france: La Pucelle d'Orléans), egardesas kom heroino di Francia pro elua rolo dum la Lancastriana fazo di la Cent-Yara Milito e kanonizesis kom Katolika santo.
Jeanne d'Arc naskis a Jacques d'Arc ed Isabelle Romée, rurana familio, en Domrémy en nord-esta Francia. Jeanne dicis ke el recevis vizioni dil Arkianjelo Michael, Santa Margareta, e Santa Katarina di Alexandria, qui instruktis elu suportar Charles VII e riganar Francia de angla dominaco tarde dum la Cent-Yara Milito. La senkrona rejo Charles VII sendis Jeanne a la Siejo di Orléans kom parto di alejo-misiono. El ganis famo kande la siejo finis pos nur non dii. Plura plusa rapida vinki duktis a la kronizo di Charles VII en Reims. Ta longe-vartita evento levis la franca spirito e posibligis la finala franca vinko.
Ye 23ma mayo 1430, el kaptesis en Compiègne da la Burgundiana partiso, aliancita kun Anglia. El pose transdonesis al angli e procesesis da la por-angla Episkopo di Beauvais. Pierre Cauchon ye diversa akuzi. Pos ke Cauchon deklaris el kulpoza, el brulesis ye fosto ye 30ma mayo 1431, mortinta evinta cirkume dek-e-non yari.
En 1456, inquizitorala korto yurizita da Papo Callixtus III examenis la proceso, refutis l'akuzi kontre elu, deklaris elu inocenta, e deklaris elu martiro. Dum la 16ma yarcento el divenis simbolo di la Katolika Ligo, ed en 1803 el deklaresis nacionala simbolo di Francia per decido da Napoleon Bonaparte. El beatifikesis en 1909 e kanonizesis en 1920. Jeanne d'Arc esas un ek la non sekundara patron-santi di Francia, kun Santa Denis, Santa Martin di Tours, Santa Louis, Santa Michael, Santa Rémi, Santa Petronila, Santa Radegunda e Santa Thérèse di Lisieux.
Jeanne d'Arc restas populara figuro en literaturo, pikto, skulturo, ed altra kulturala verki depos la tempo di elua morto, e multa famoza skribisti, filmifisti e kompozisti kreis verki pri elu. Kultural reprezenti di elu duras en filmi, teatro, televiziono, video-ludi, muziko, e plei til hodie.
Biografio
redaktarJeanne esis la filiino di Jacques d'Arc ed Isabelle Romée en Domrémy, vilajo lore en la franca parto dil dukio Bar. Elua genitori proprietis cirkume 20 hektari de tero, ed elua patro kompletigis sua farmo-laboro kom vilajo-oficisto, kolektinta imposti e kom chefo di la lokala guardo. Li habitis izolita parto di estala Francia qua restis fidela a la franca krono malgre cirkondesar da por-Burgundia landi. Plura lokala inkursi eventis dum elua puereso, ed unfoye elua vilajo brulesis. Jeanne esis iliterata ed on kredas ke el diktis sua letri a skribisti, ed el signatis sua letri per helpo de altri.
Dum elua proceso, Jeanne asertis ke el evis cirkume dek-e-non yari, to quo implikas ke el kredis ke el naskis c. 1412. El pose atestis ke el experiencis sua unesma viziono en 1425 evinta 13, en la gardeno di elua patro, vizioni di figuri qui segun elu esis Santa Michael, Santa Katarina, e Santa Margareta, qui imperis elu forpulsar la angli e duktar la Dauphin a Reims por lua kronizo. El dicis ke el ploris kande li livis, nam li esis tante bela.
Evinta 16, el pregis parento Durand Lassois duktar el al proxima urbo Vaucouleurs, ube el peticionis la garnizon-komandero, Robert de Baudricourt, por armizita eskorto por duktar elu a la Franca Rejala Korto en Chinon. La sarkasma respondo da Baudricourt ne senkurajigis elu. El retrovenis sequanta-januare e ganis suporto de du soldati di Baudricourt: Jean de Metz e Bertrand de Poulengy. Segun Jean de Metz, el dicis ad ilu: "Me mustas akompanar la Rejo ...esos nula helpo (por la rejio) se ne de me. Quankam me preferus durar filifar lano che mea matro ... tamen me mustas irar e mustas agar ico, nam mea Sinioro volas lo."
Suportita da Metz e Poulengy, el grantesis duesma renkontro, ube el facis predico pri militala inversesko ye la Batalio di Rouvray proxim Orléans, plura dii ante ke kurieri arivis e raportis lo. Segun la Journal du Siége d’Orléans, qua montras Jeanne kom miraklatra figuro, Jeanne saveskis pri la batalio per "gracio deala" dum gardar sua mutoni en Lorraine ed uzis ta deala revelo por persuadar Baudricort duktar el a Dauphin.
Robert de Baudricourt grantis Jeanne eskorto por vizitar Chinon pos ke novaji de Orleans konfirmis elua aserto pri la vinkeso. El voyajis tra enemikala Burgundiana teritorio travestiita kom vira soldato, ago qua pose duktis ad akuzi di "trans-vestizo" kontre el, malgre ke elua eskorto egardis ol kom normala presorgo. Du membri di elua eskorto dicis ke li e la homi di Vaucouleurs provizis elu per ta vesti, e sugestis ol ad elu.
Elua unesma renkontro kun Charles eventis che la Rejala Korto en Chinon en 1429, kande el evis 17 ed il 26. Pos arivir che la Korto el forte impresis Charles dum privata konfero kun il. Dum ta tempo la bo-matro di Charles, Yolande di Aragon projetis financizar alejo-expediciono ad Orléans. Jeanne demandis permiso voyajar kun l'armeo e portar protektiva kuraso, provizita da la Rejala guvernerio. El dependis ye donacita kozi por elua kuraso, kavalo, espado, banero, ed altra kozi uzita da elua partio. Historiisto Stephen W. Richey explikas elua atrakteso a la rejala korto per remarkigar ke ii forsan egardis el kom l'unika espero-fonto por rejimo proxim krulo.
Pos yari de un humiliganta vinkeso pos altra, la militala e civila dukteri di Francia esis senkuraja e nekredinda. Kande la Dauphin Charles grantis urjanata demando da Jeanne equipesar por milito e duktar lua armeo, lua decido fondesis sur savo ke omna ortodoxa, racionala posibleso ja probesis e failis. Nur rejimo en la finala fazi di desespero askoltus iliterata farmo-yunino qua asertis ke la voco di Deo instruktis el duktar l'armeo a vinko.
Lor elua arivo, Jeanne efektive transformis la longe-durinta Angla-Franca konflikto aden religiala milito, ago-maniero ne sen risko. La konsileri di Charles suciis ke se ortodoxeso di Jeanne ne povus establisesar sen dubito - ke el ne esis hereziano o sorcerino - l'enemiki di Charles povus facile alegar ke lua krono esis donajo de la diablo. Por preventar ta posibleso, la Dauphin imperis inquesti e teologial exameno en Poitiers por verifikar elua etikaleso. En aprilo 1429, la inquesto-komisitaro "deklaris ke el esas di nereprochebla vivo, bona Kristano, posedas la vertui di humileso, honesteso e simpleso." La teologiisti en Poitiers ne furnisis decido pri la questiono di deala inspireso; vicee, li informis la Dauphin ke "favoroza presupozo" esis facenda pri la deala naturo di elua misiono. To ne kontentigis Charles, ma li anke asertis ke il obligesis probar Jeanne. "Dubitar od abandonar el sen suspekto di maleso esus repudiar la Santa Spirito e divenar nemeritanta helpo de Deo", li deklaris. Li rekomendis ke elua aserti devas probesar per kad el povus finar la siejo di Orléans, quale ek predicabis.
El arivis ye la asiejata urbo Orléans ye 29ma aprilo 1429. Jean d'Orléans, chefo dil dukala familio di Orléans vice lua kaptita mi-fratulo, unesme exkluzis el de milito-konsili, e faliis informar el kande l'armeo atakis l'enemiko. Tamen, lua decido exkluzar el ne preventis elua prezenteso che la maxim multa konsili e batalii.
Elua militala partopreno e duktereso esas temo di debato da historiisti. Unlatere, Jeanne asertis ke el portis sua banero en batalio e nultempe ocidis homi, preferinta la banero "quaradekople" plu kam espado; e la armeo sempre direte komandesis da nobelulo, quala la Duko di Alençon exemple. Altralatere, multa ta sama nobeluli asertis ke Jeanne profunde efektigis lia decidi nam li ofte aceptis elua konsilo, kredinta ke ol esis deale inspirita. Ambakaze, historiisti konsentas ke l'armeo havis remarkinda suceso dum elua kurta servo.
Historio
redaktarLa Cent-Yara Milito komencis en 1337 kom heredo-disputo pri la franca trono, kun tempopa periodi de relativa paco. Preske omna lukto eventis en Francia, e l'uzo dal angla armeo di chevauchée-taktiki (destruktivega inkursi) devastis l'ekonomio. La franca populo ne riatingabis sua grandeso ante la Nigra Morto di la meza-14ma yarcento, e komercisti esis izolita de exterlanda merkati. Ante l'aparo di Jeanne d'Arc, Anglia preske atingabis sua skopo krear duala monarkio sub angla direkto, e la franca armeo ne atinabis granda vinko dum generaciono. En la vorti da DeVries, "La Rejio di Francia esis ne mem ombro di sua 13ma-yarcenta prototipo."
La franca rejo lor la nasko di Jeanne, Charles VI, sufris pro periodi di mento-maladeso ed esis ofte nekapabla regnar. La fratulo dil rejo Louis, Duke di Orléans, e la kuzo dil rejo Johano la Sentima, Duko di Burgundia, querelis pri la regenteso di Francia e tutelo di la rejala pueri. Ta disputo inkluzis akuzi ke Louis havis extermariaja afero kun la rejino, Isabeau di Bavaria, ed alegi ke Johano la Sentima kaptis la rejala pueri. La konflikto kulminis per la asasino di la Duko di Orléans en 1407 segun impero da la Duko di Burgundia.
La yuna Charles di Orléans sucedis sua patro kom duko e konfidesis a lua bo-patro, la Komto di Armagnac. Ta partiso konocesis kom le "Armagnac", e la opozanta partiso duktita da la Duko di Burgundia la "Burgundiana partiso". Henry V di Anglia profitis ta interna dividi kande il invadis la rejio en 1415, vinkinta dramatatre ye Agincourt ye 25ma oktobro e pose kaptis multa norda franca urbi. En 1418 Paris kaptesis da la Burgundiani, qui masakris la Komto di Armagnac e c. 2500 adheranti lu. La futura franca rejo, Charles VII, asumis la titulo Dauphin - heredonto dil trono - evinta 14, pos la morto di lua quar fratuli. Lua unesma signifikant ofical ago esis konkluzar paco-pakto kun la Duko di Burgundia en 1419. To finis dizastroze kande Armagnac-partisani asasinis Johano la Sentima dum renkontro sub protekto-garantio da Charles. La nova duko di Burgundia, Filip la Bona, blamis Charles pri la ocido ed aliancis kun Anglia. Kune li konquestis granda parti de Francia.
En 1420 la rejino di Francia, Isabeau di Bavaria, signatis la Pakto di Troyes, qua grantis sucedo dil franca trono a Henry V e lua heredonti vice elua filiulo Charles. Ta konkordo rivivigis suspekti ke la Dauphin forsan esis la nelegitima produkturo dil afero di Isabeau kun la duko di Orléans, ne la filiulo di Rejo Charles VI. Henry V e Charles VI mortis en 1422, lasinta infanto, Henry VI di Anglia, la nominala monarko di amba rejii. La fratulo di Henry V, John di Lancaster, 1ma Duko di Bedford, agis kom regento.
Kande Jeanne d'Arc komencis influar eventi en 1429, preske tota nordala Francia e parti del sudwesto esis sub Angla-Burgundiana direkto. La angli regnis Paris e Rouen e la Burgundiani regnis Reims, la tradicionala kronizo-loko por franca reji depos 816. To esis importanta konsidero nam nula pretendanto al trono di Francia oficale kronizesis. En 1428 Anglia komencis la Siejo di Orléans, un ek la poka urbi ankore fidela a Charles VII, ed importanta skopo nam esis strategiala loko alonge la fluvio Loire. En la vorti di un moderna historiisto, "De la fato di Orléans pendis ta dil tota rejio." Nulu esis optimista ke la urbo povus longe rezistar la siejo. Dum generacioni, esis predici qui promisis ke Francia salvesos da virgino de la "frontieri di Lorraine" "qua facus mirakli" e "Francia perdesos da muliero e pose restauresos da virgino". On kredis ke la duesma predico referis la rolo di Isabeau en signatar la Pakto di Troyes.