Kuala Lumpur
| Kuala Lumpur | ||
| ||
| Kelk imaji pri Kuala Lumpur. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Malaizia
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 3°8'8"N | |
| Longitudo: | 101°41'16"E | |
| Altitudo: | 22 m | |
| Surfaco: | 243 km² | |
| Habitanti: | 1 790 000 (2017) | |
| Denseso di habitantaro: | 6891 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+8 | |
| Urbestro: | Nor Hisham | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.dbkl.gov.my | ||
Kuala Lumpur esas federala teritorio, chef-urbo, e la maxim populoza urbo di Malaizia. Havanta 1 790 000 habitanti en 2017 (7.2 milion en lua metropolala regiono) ol esas importanta komercala urbo.
Ol esas un ek la urbi de Azia qua kreskas maxim rapide, sive ekonomiale, sive en quanto di habitanti. Ol rangizesas kom la 31ma maxim sekura urbo del mondo por rezidar, inter 60 urbi en la mondo. L'urbo developesis multe dum recenta yari, e granda cieloskraperi konstruktesis, exemple la Turmi Petronas, qui esas simbolo di Malaiziana developo. Ol anke havas vasta e moderna sistemo di publika transporto, e gastigas importanta universitati, exemple l'Universitato di Malaya, l'Universitato Tunku Abdul Rahman, e l'Internaciona Universitato Mohamedana Malaizia (Universiti Islam Antarabangsa Malaysia).
Historio
redaktar
Dum la yari 1850a, rejulo Abdullah bin Raja Jaafar engajis Chiniana laboristi por verkar en mineyi di stano. Chiniani desembarkis an la rivo dil rivero Sungay Gombak, ube ol debushas an la fluvio Klang, e cirkume 1857, kreis vilajo qua nomesis "Kuala Lumpur", signifikanta 'estuari-fango' en Malaya linguo. Balde l'urbo atraktis komercisti qui establisis su ibe por vendar vari a la ministi. L'urbo esis la maxim distanta punto de la fluvio Sungay Gombak atingebla per batelo. De ibe, nur esis posibla irar per serio di streta treki.
En 1880 Kuala Lumpur divenis chef-urbo dil stato Selangor. En 1881, incendio e pose inundado destruktis l'urbo, konstruktita kun ligno. Frank Swettenham, lore Britaniana reprezentanto en Selangor, imperis la rikonstruktado kun briki e teguli[1]. En 1896 Kuala Lumpur divenis chef-urbo di la Federita Stati di Malaizia.[2]
L'areo dil urbo expansis dum la 20ma yarcento. En 1895 ol okupis nur 0,65 km², ma augmentesis til 20 km² en 1903, til 93 km² en 1948, e til 243 km² en 1974, kande ol divenis federala teritorio. L'urbo okupesis dal Japoniani dum la duesma mondomilito de la 11ma di januaro 1942 til la 15ma di agosto 1945, kande lasta Japoniana trupi kapitulacis.
L'unesma municipal elekto eventis en 1952. Kande Malaizia nedependanteskis en 1957, Kuala Lumpur divenis chef-urbo di la lando. Ye la 1ma di februaro 1972 ol divenis urbo, e federala teritorio ye la 1ma di februaro 1974.
Dum la historio di la urbo eventis multa sedicii, exemple en 1897 e 1912, ca lasta dum la Nov-yaro Chinana. Tamen, la maxim violentoza tumultego eventis ye la 13ma di mayo 1969, inter membri de la komunitati Malaya e Chiniana. Malayi esis deskontenta pri lia socio-politikala stando, e la konflikti produktis 196 morti, segun oficala statistiko.
Ye la 14ma di mayo 1990 Kuala Lumpur celebris la 100ma aniversario di lua lokala konsilistaro. Ye la 1ma di februaro 2001, Putrajaya deklaresis federala teritorio, e sideyo di la federala guvernerio di Malaizia. La sideyo dil legifala povo di la lando restis en Kuala Lumpur, tamen la sideyo dil exekutiva povo e dil judiciala povo transferesis a Putrajaya.
Geografio
redaktar
La reliefo di Kuala Lumpur distingesas per la vasta valo Klang, inter la montaro Titiwangsa este, min granda monti norde ed adsude, e la stretajo di Malaka weste. Lua mezavalora altitudo esas 81,95 metri super la marala nivelo.
La klimato dil urbo esas tropikala pluvoza (Af segun la klimatala klasifikuro da Köppen), e la vicina monti protektas ol de forta venti. La mezavalora temperaturo en decembro esas 27,6°C, kontre ke la mezavalora temperaturo en mayo (la maxim varma monato) esas 28,8°C.
La mezavalora yarala pluvo-quanto esas 2.628 mm. La maxim pluvoza monato esas novembro, kun mezavalore 321 mm. Inundadi esas frequa, nome dum la monati di la musono.
Transporto
redaktar
L'unesma aeroportuo di Kuala Lumpur, Simpang, inauguresis en 1952, ed esis la precipua aeroportuo di la lando til 1965. Ca yaro, l'internaciona aeroportuo Subang divenis la precipua aeroportuo di la lando til 1998, kande la nova aeroportuo internaciona di Kuala Lumpur (KLIA) inauguresis en la distrikto Sepang. L'olima aeroportuo di Simpang divenis bazo por Malaiziana aer-armeo. L'aeroportuo internaciona di Kuala Lumpur recevis preske 60 milion veheri en 2018.
Multa chosei ligas Kuala Lumpur a diversa vicina urbi, e de ibe ad altra loki di Malaya peninsulo. Un ek la maxim anciena esas choseo Ampang (Malaye: Jalan Ampang, Angle: Ampang Road), konstruktita dum la yari 1880a. En kelka loki dil urbo ol esas autochoseo, kontre ke en altra loki semblas urbala avenuo, kun semafori.
De la nuna staciono JB Sentral departas treni di longa disto, de kompanio KTM Intercity, liganta Kuala Lumpur ad altra urbi de Malaya peninsulo, ed ank a Singapur e Tailando. La staciono ank esas koncentro-punto por urbala omnibusi e suburbala treni KTM Komuter.
La metroo* di Kuala Lumpur fakte konsistas ek 3 sistemi: RapidKL RAIL, KTM Komuter e KL Monorail. Poka stacioni esas subtera; la maxim multa esas surfaca od elevita. KTM Komuter havas du linei. La lineo 1 (Laluan Batu Caves–Pulau Sebang) esas longa de 135 km e havas 27 stacioni (e 3 altra rezervita); la lineo 2 (Laluan Tanjung Malim–Pelabuhan Klang) esas longa de 126 km e 33 stacioni. La transporto-sistemo di granda kapaceso (MRT) anke havas du linei. Lineo 9 (Lineo Kajang) esas longa de 51 km e havas 31 stacioni; Lineo 12 (Lineo Putrajaya) havas 36 stacioni (altra 5 provizora) e 57 km). La sistemo di Lejera Metroo* (LR3) havas tri linei: Lineo 3 (Ampang) havas 15 km e 18 stacioni; Lineo 4 (Sri Petaling) havas 29 stacioni (altra 2 provizora) e 37,6 km; e Lineo 5 (Kelaya Jaya) havas 47 km e 46,4 km. Existas anke 1 lineo di monorelo: Lineo 8, liganta KL Sentral a Titiwangsa, kun 8,6 km e 11 stacioni. Fine, 3 linei ferovoyala (6, 7 e 10) ligas staciono KL Sentral al aeroportuo. On expektas inaugurar altra lineo di Lejera Metroo (11, o Lineo Shah Alam) en 2025, kontre ke du altra linei (13 e 14) projetesas.
Existas anke linei di mikr-omnibusi (Kuala Lumpur Mini Bus) qui komencis funcionar en 1975, linei di rapida omnibusi (Rapid Bus) ed 1 lineo di BRT-omnibusi (Lineo B1, BRT Sunway).
Kelka turistal atraktivi
redaktar
Kuala Lumpur esis la 6ma maxim vizitita urbo de la mondo en 2019[3]. Ol recevas cirkume 8,9 milion turisti omnayare, qui atraktesas da la basa kusti por vizitar ol, da lokala kulturo, gastronomio e butiki. Aferala turismo (nome asembli entraprezala ed aferala ferii) kreskabas multe dum recenta yari.
La Turmo di Kuala Lumpur (Menara Kuala Lumpur) esas alta de 335 metri (421 metri kun la televiziono-turmo) e konstruktesis de 1991 til 1994. Ol esas la maxim alta vidado-punto dil urbo apertita por publika vizito.
Multa turisti e devocozi Hinduista prizas vizitar la kaverni Batu, che distrikto Gombak, an vicina stato Selangor. La nomo Batu signifikas "roko", ed ol esas un ek la maxim populara Hinduista santuarii exter India, e dedikesas a la deo Murugan. Omna yari, en januaro o februaro, festivalo Thaipusam eventas en Kuala Lumpur. Dum la festivalo, statuo pri sioro Murugan (anke nomizita Kartikeya, deo di la milito por Hinduisti) e lia spozino Valli transportesas per charioto til la kaverni Batu.
Por viziteri qui prizas komprar dum voyaji, strado Jalan Alor esas famoza pro sua restorerii, en qui viziteri povas konocar autentika dishi Malaiziana. Altra loko esas quartero Butik Bintang koncentras multa butiki qui vendas endetalo, komercala centri, kafeerii, komerceyi qui funcionas dum la nokto, drinkerii, e loki qui vendas nutrivi en stradi.
Un ek la loki maxim vizitata esas l'88-etaja turmi Petronas. De la ponto qua unionas la du turmi, an la 41ma e 42ma etaji, esas posibla havar panoramal imajo pri la urbo.
Placo Merdeka esas la historiala placo ube la nedependo di la lando proklamesis, en 1957. Ol cirkondesas da ikonatra konstrukturi, exemple l'edifico Sultano Abdul Samad, e la Turmo dil Horlojo.
- Muzeo e parki
La precipua muzeo di Kuala Lumpur esas la Nacionala Muzeo (Muzium Negara), inaugurita en 1963 che choseo Jalan Damansara. Ol jacas proxim la Botanika Gardeni Perdana. La muzeo prezervas objekti de Malaiziana historio e kulturo. Ol jacas en 3-etaja edifico konstruktita depos la duesma mondomilito, qua gastigas fotografuri, ceramikaji, mestieri, tradicionala armi, statui, charioti, ed anke burizita animali ed exempleri de la vejetantaro di la lando. Muzium Negara gastigas objekti de petr-epoko, bronz-epoko, fer-epoko, del Hinduista-Budista rejii Gangga Negara e Srivijaya, del imperio Majapahit e del sultanio Malaka. Exemple, statuo pri marala bestio Makara, e statuo pri bodhisattva (santo) Avalokiteshvara.
La 91-hektara Botanika Gardeno Perdana (Taman Botani Perdana) establisesis en 1888, kom refujeyo de la bruisi ed agiteso dil urbo. Nun, ultre planti - inkluzite orkidei e hibiski -, ol esas hemo por plu kam 200 speci di uceli e plu kam 5000 papilioni. La parko jacas alonge choseo Jalan Perdana ed esas poke distanta de metroala staciono Muzium Negara.
La zoo di Kuala Lumpur kovras 45 hektari e havas plu kam 5100 animali de 476 speci, de qui plu kam 100 esas uceli. Ol inauguresis en 1963, ed en 1986 ol ja recevis plu kam 1 milion viziteri omnayare. Inter la specimeni esas tortugi de Aldabra, pando, Aziana elefanti, Malaya tapiro, ursi, kangurui e wallabii de Australia, edc.
Aquaria KLCC esas oceanario* inaugurita en 2005. Kovranta entote 5,6 mil m², e havanta 90-metra subaqua tunelo, ol gastigas plu kam 5000 aquala animali de Malaizia e de tota mondo, inkluzite fishi ed altra animali qui habitas riveri, marshoza regioni, manglieri, e koralia rifi. L'oceanario* jacas an la sama edifico kam la Konvento-Centro di Kuala Lumpur (Pusat Konvensyen Kuala Lumpur).
La 50-hektara "KLCC-parko" (Taman KLCC) inauguresis an la duimo di 1996, por krear verda areo proxim la turmi Petronas.
- Moskei
La Moskeo Sultano Abdul Samad Jamek (Masjid Jamek Sultan Abdul Samad) jacas an strado Jalan Tun Perak, proxim la loko ube rivero Gombak debushas an fluvio Klang. Konstruktita en 1909, esas un ek la maxim anciena moskei di Kuala Lumpur, e povas recevar 1000 adoranti.
La Nacionala Moskeo di Malaizia (Masjid Negara Malaysia) inauguresis en 1965, e havas kapaceso por 15 mil personi. Olua minareto esas alta de 73 metri, e l'edifico situesas meze 53 mil m² di gardeni. Konstruktita ek betono, ol esas simbolo di moderneso di la urbo.
La Moskeo di la Federala Teritorio (Masjid Wilayah Persekutuan) esas plu recenta: ol konstruktesis inter 1998 e 2000. Ol havas du minareti e povas recevar til 17 mil personi.
Referi
redaktar- ↑ Kuala Lumpur Encyclopaedia Britannica
- ↑ The Federated Malay States (1896) - Publikigita da National History.
- ↑ Mastercard Destination Cities Index 2019 - Publikigita da MasterCard. Dato di publikigo: 4ma di septembro 2019. Idiomo: Angla.