Muhamad
| Muhamad | ||
| ||
| Okupeso: | Fondinto dil Islamo | |
| Naskodato: | 569, 20 di aprilo 571 | |
| Nasko-loko: | Meka | |
| Mortodato: | 8 di junio 632, 633 | |
| Morto-loko: | Medina | |
Muhamad od anke Mohamed (Arabiana linguo: محمد ) esas la fondero e profeto dil Islamo (الإسلام). Segun l'Islamani, Mohamed esas la lasta profeto sendita da Deo por guidar la homaro per la mesajo di Islamo. Lu ne refuzis altra undea religii existanta, to esas, la Juda e la Kristana, ma intencis kompletigar e perfektigar oli segun la guidanta vorti da Deo, l'unika Deo, Allah ( الل); ta vorti transsendesis de Allah a Mohamed dal anjelo Gabriel (Yibril, جبريل). Segun Mohamed l'unesma vizito di l'anjelo Gabriel eventis ye 610, evante Mohamed quaradek yari. Ta vizito esis impero por ke Mohamed memorez la versi sendita da Deo, versi olqui skribe esas Korano ( Al-Qur'ān, القران ). Anjelo Gabriel savigis da Mohamed ke Deo selektis lu kom lua lasta profeto.
Mohamed, Araba di la tribuo Quraysh, naskis en Makkah en 570, e mortis ye l'okesma di junio 632 en Madinah. Ta du urbi esas en la regiono Hejaz di Araba peninsulo, en nuna Saudi-Arabia. Lua familio ne esis povra, ma desfortunoze lua patro, Abdullah, mortis ante la nasko di Mohamed ed Amina, matro di Mohamed, mortis evante ilu sis yari. Mohamed do flegesis da lua avulo Abd al-Muttalib til ke la yuna Mohamed evis ok yari. Lor la morto di lua avulo, Mohamed flegesis da lua onklo Abu Talib, chefo di la tribuo Quraysh, la maxim povoza di Makkah.
Dum l'epoko di la nasko di Mohamed, Makkah esis importanta urbo de la vidopunto di la komerco pro ke en olu esis plura templi kontenanta idoli olqui atraktis granda nombro de pilgrimanti. Dum la tempo-periodo di la pilgrimado la milito inter la tribui esis interdikta do tale la voyaji esis plu sekura. Mohamed voyajis kun lua onklo a Siria ed ad altra landi dum lua adolecanteso, en ta voyaji Mohamed konocis la kustumi dil habitanti di altra regioni e landi.
Mohamed divenis komercisto. Kliento di lu esis Khadijah, richa vidvino quaradek yari evanta, elqua propozis mariajo en 595 a Mohamed, duadek e kin yari evanta. Khadijah genitis kin filii: la filiulo Qasim qua mortis evanta nur du yari, e la quar filiini Zainab, Ruqayyah, Umm Kulthum e Fatimah. Segun l'Islamani Sunniista la kin filii genitesis da Mohamed ma segun l'Islamani Shiaista nur Fatimah genitesis da Mohamed, e l'altra filiini genitesis da l'antea spozulo di Khadijah.
Mohamed esis meditema, e kustumale dum la nokto lu meditis en groto (Hira) proxim Makkah. En 610, dum meditado en la groto lu vizionis l'anjelo Gabriel. Khadijah e lua kristana kuzo Waraqah ibn Nawfal esis l'unesma personi qui kreis ke Mohamed esis profeto. Balde samopinionis Ali ibn Abi Talib, ed Abu Bakr, maxim prizata amiko di Mohamed.
Til lua morto, Mohamed recevis frequa revelaji. En 613 Mohamed predikeskis la revelaji. La maxim granda parto di la personi ignoris la prediko di Mohamed, mem plura personi mokis lu, ma mikra grupo kredis ilua mesajo e divenis lua adheranti.
Gradope la nombro di adheranti plugrandeskis, e lo esis minaco por la chefi di la lokala tribui. La richeso di ta tribui esis dependanta de la Kaaba, sakra lojeyo di l'idoli di l' Arabi do maxim importanta de la vido-punto religiala. Se la tribui-chefi obedius la prediko di Mohamed, to esas, repulsar la idoli, lore nula plusa pilgrimanti venus a Makkah, do desaparus la komerco e kompreneble la richeso. La repulso a la plurdeismo esis tre ofensiva a la propra tribuo di Mohamed, la tribuo Quraysh, olqua responsis protektar la Kaaba; Mohamed e lua adheranti persekuteskis. Ye 619 mortis la spozino di Mohamed ed ilua onklo Abu Talib. Ta yaro esas konocata per la expresuro "yaro di la tristeso".
En 620 Mohamed voyajis dum du dii, ta voyajo konocesas per la vorti Isra e Miraj. Isra esas Araba vorto por la mirakloza voyajo de Makkah ad Ierusalem. Miraj esas la duesma parto di la voyajo, en ta parto Mohamed acensis a la Cielo olquan lu trairis. Anke lu trairis la Inferno ed inter-komunikis kun altra preiranta profeti: Abraham, Mozes ed Iesu. Sur la loko di l'acenso di Mohamed a la Cielo, segun l'Islamo, nun stacas la Moskeo di la Monto di la Templo en l'urbo Ierusalem.
La mikra grupo Islamana habitanta Makkah desfacile vivis pro la repulso da la ne Islamani. Segun la Mohamed-biografisti, la profeto esis en danjero di morto pro atenti, do en la yaro 622 Mohamed decidis ekmigrar Makkah por esar habitanto di Madinah, granda oaziso kun importanta agrokultivo. En Madinah esis altra Mohamed-adheranti. Ta ekmigro de Makkah a Madinah ( Hijra, هجرة ) demontris ke lua ligili familiala e tribuala esis sensignifika kompare lua obligesi a la Islamo. La yaro di ta ekmigro esas la unesma yaro di la Islamo-ero.
En Madinah Mohamed mediacis en la disputi inter la Arabi Aws e Khazraj. Mohamed sucesis desaparigar la disputi danke Islamanigar li ed interdiktar la sangifiva interdisputi inter Islamani. Ma anke ula tribui Juda habitis Madinah. La Judi ne agnoskis lu kom profeto, do de ta instanto la Islamani ne plus pregas ye la direciono ( al-qibla, القبلة ) di l'anciena templo en Ierusalem ma ye olta di la Kaaba en Makkah.
La ne Islamani habitanta teritorii konquestita ne ekpulsesis e li povis praktikar lia religii senrestrikte po tributo. Tatempe l'Islamani esis plu tolerema kam la Ortodoxa Kristani, qui esis enemika ad altra religii.
Balde Makkah e Madinah enemikeskis. En Makkah omna proprietaji di Islamani konfiskesis dum ke en Madinah Mohamed sucesis federigar vicina tribui. La Mohamedani atakeskis karavani qui iris a Makkah. En la monato marto 624, Mohamed e triacent militeri atakis karavano, ma la komercisti di la karavano sucesis repulsar la atako, e kom reprezalo kontre la Islamani la komercisti sendis armeo por invaradar Madinah. La 15ma di marto 624 en Badr, triacent Mohamedani vinkis mil militisti Makkah-ani. Ta esis l'unesma vinko militistala da la Islamani.
Por la Mohamedani la vinko en Badr esis dea ratifiko pri la legitimeso di la profeto Mohamed. Lor ta vinko la Juda tribuo di Banu Qainuqa ekpulsesis de Madinah, di qua omna habitanti adheris la kredo Islamana. Mohamed divenis fakte urbestro.
Pos la morto di lua spozino, Mohamed mariajis Aisha, filiino di lua amiko Abu Bakr, ilqua esos la chefo di la Islamani pos la morto di la profeto. En Madinah Mohamed anke mariajis Hafsah, filiino di Umar (futura sucedanto di Abu Bakr). Fatimah, Mohamed-filiino, mariajis Ali, kuzulo di Mohamed. Segun la Sunniista Islamani, altra filiino di Mohamed, Umm Kulthum, mariajis Uthman. Ta viri esos la sucedanti di Mohamed o "Kalifa" ( Jalif, خليف ). Por la Sunniista ta Kalifa-i, bofamiliani di Mohamed, esas "le guidita" (Rashidun, الخلفاء الرشيدون).
En 625 Makkah-ana chefo, Abu Sufyan, iris a Madinah kun triamil militeri. En la batalio kontre la Madinah-ani nula bando vinkis. En aprilo 627 Abu Sufyan itere atakis Madinah, ma previzore la Madinah-ani exkavis tranchei cirkum lia urbo e tale li povis sucesoze repulsar la atako. Pos la batalio la Islamani militis kontre la tribuo Juda di Banu Qurayza qua helpis l'atakinti Makkah-ani. Lor vinkir la Judi, l'Islamani senkapigis la kaptita viri. Pos la vinko di la "trancheo-milito", la Mohamedani igis plu extensa lia influo danke volunta adhero a l'Islamo o per invadar e konquestar tribui ed urbi.
En 628 la forteso di Mohamed esis suficanta por retroirar a Makkah kom pilgrimanto. En la monato marto lu iris a Makkah kun mil e sisacent adheranti. En la vicina vilajo Al-Hudaybiyah la Islamani e la Makkah-ani konkordis ne plus intermilitar e permisar l'Islamani enirar Makkah ye la sequanta yaro. Ma la konkordo ruptesis da la chefi di la Makkah-habitanti en 630. Lore Mohamed, kun dekamil militisti, konquestis makkah, di qua habitanti ne repulsis l'eniro di la Islamani. Mohamed amnestiis omna Makkah-habitanti, e multa ek li adheris la kredo Islamana. Mohamed destruktigis la idoli di la Kaaba, do de ta instanto la pilgrimanti iris a Makkah por vizitar la Kaaba, sakra loko di l'Islamo.
Lor la konquesto di Makkah e la vinko a l'enemika tribui Hunayn, omna Arabia esis submisita da Mohamed, qua decidis guvernar Arabia ne direte ma per konkordo kun la diferanta tribui Araba.
Pos kurta maladeso, sisadek e tri yari evanta Mohamed mortis ye la okesma di junio 632 en l'urbo Madinah.
Segun la Shiaista Islamani, Mohamed nominis lua bofiliulo Ali kom sucedanto en prediko eventinta en Ghadir Khumm. Ma Abu Bakr e Umar ne agnoskis lo, do Abu Bakr proklamis su Kalifa. La Sunniista islamani tote kontree asertas ke Abu Bakr elektesis por la ofico di Kalifa da la chefi Islamana pro ke lu esis la preferata sucedanto, segun opiniono di Mohamed. Irgakaze Abu Bakr divenis la nova chefo di la Islamo. Dum lua kurta regnado lu militis kontre rebela tribui.
Fatimah, ed elua filii, transvivis Mohamed. La spozulo di Fatimah, Ali, ed ilua decendanti esas la autentika chefi di la Islamo, segun la Shiaisti, ma tote ne samopinionas la Sunniisti.
Ante lua morto, Mohamed establisis la Islamo kom povo sociala, politikala e religiala, ed unionigis Arabia. Ula yardeki pos la morto di Mohamed, lua decendanti konquestis Persia, Egiptia, Palestina, Siria, Armenia e preske omna norda parto di Afrika. Inter 711 e 716 komencas okyarcenta periodo Islamana en la Iberia peninsulo (la nuna frata landi Hispania e Portugal). En 732, cent yari pos la morto di Mohamed, la invadanta trupi Araba haltigesis en la batalio di Poitiers, Francia. La Islamo arivis a la nordo di India ye la 10ma yarcento, e gradope ad altra regioni di Afrika e di la sud-esto di Azia.
Nunatempe esas plu kam mil milion personi adheranta l'Islamo, lo igas l'Islamo esar la duesma religio di la mondo, nur la Kristanismo havas plusa adheranti.
| Ica pagino uzas kontenajo de la revuo ADAVANE numero 12, publikigita sub la Creative Commons Licence 2.0. |