Dublin
| Dublin | ||
| ||
| Aeral imajo pri Dublin. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Republiko Irlando
| |
Informo:
| ||
| Latitudo: | 53°20'52" N | |
| Longitudo: | 6°15'35" W | |
| Altitudo: | 20 m | |
| Surfaco: | 114,99 km² | |
| Habitanti: | 554 554[1] (2016) | |
| Denseso di habitantaro: | 4811 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+0 (UTC+1 dum la somero) | |
| Urbestro: | Tom Brabazon | |
Mapo:
| ||
| ||
Oficala retosituo:
| ||
| http://www.dublincity.ie | ||
Dublin (Gaele: Baile Átha Cliath) esas chef-urbo e maxim populoza urbo di Republiko Irlando (Eire).[2] Ol jacas an provinco Leinster, an l'estala rivo di Irlando, che estuario dil fluvio Liffey.
Dublin judikesas kom blokala urbo, ed esas historiala centro por eduko, arti, administrado, ekonomio ed industrio. Ol gastigas 4 universitati e kelka fakultati. La maxim anciena ek li esas l'Universitato di Dublin, fondita dum la 16ma yarcento. Lua unika fakultato, Trinity College, fondesis en 1592. En 2012, Dublin selektesis kom Chef-urbo Europana pri la Cienco.[3]
Historio
redaktar
La regiono di la bayo di Dublin ja habitesis de la prehistorio, segun montris la deskovro di fisho-kaptili del Mezolitiko che l'estuario dil fluvio Liffey.[4] Tamen, Dublin propre fondesis dum la 9ma yarcento, dal Vikingi. Lua nomo devenis de Kelta dubhlinn, quo signifikas "nigra lageto". Dum la 13ma yarcento, l'urbo divenis importanta komercala centro, quankam duris esar mikra. En 1348 la Nigra pesto aparis e mortigis mili di personi dum la sequanta yardeko.
En 1640, Dublin ja havis 21 000 habitanti, ma de 1649 til 1651 altra epidemio di pesto mortigis la duimo di lua habitantaro. Tamen, la habitantaro kreskis rapide pose, pro la kresko dil komerco di lano e telo kun Anglia, ed atingis 50 000 habitanti en 1700.
Dum kurta periodo en la 18ma yarcento Dublin esis la duesma maxim grand urbo di Britanian imperio, e la 5ma maxim granda di Europa. Ca epoko, lua tota habitantaro atingis 130 000 personi. La biriferio Guiness fondesis en 1759 e divenis la maxim grand employinto del urbo. Tamen, pos l'Ago di Uniono en 1800 la sideyo dil guvernerio transferesis de Dublin a London, e l'urbo subisis politikal ed ekonomiala dekado. Irlando ne havis importanta mineyi di karbono - fuelo lor uzita -, e Dublin ne esis importanta centro por konstruktado di navi, lor la duesma maxim important ekonomial agado por Unionita Rejio. Belfast kreskis plu rapide kam Dublin dum ica epoko: en 1900 lua habitantaro esis duople olta di Berlin.
Dum la revolto di 1916, dum la milito pri la nedependo di Irlando de 1919 til 1921, e pose dum l'interna milito en Irlando (1922 til 1923) l'urbo subisis severa domaji, ma pose rikonstruktesis. En 1922 Dublin divenis chef-urbo dil Libera Stato di Irlando, e pose di la Republiko Irlando, (Eire) qua enkorpigas la komtii di Irlando, ecepte la nordala sis qui regnesas de London (Nord-Irlando od Ulster).
De la duesma mondomilito til 1960, l'arkitekturo di Dublin ne modifikesis multe, e l'urbo divenis ideala loko por cinematografar. Kun la kresko di la prospereso, komencis konstruktesar moderna edifici. En 1974 multa atenti qui produktis dozeni di morti facesis uzante vehili plenigita per bombi.
Pos 1997, la peizajo modifikesis imense, kun la rapid ekonomiala kresko di la lando. La konstrukturo di edifici, lua sistemo di transporto e l'ofro di laboraji expansis multe dum la yari 1990a, epoko en qua la Republiko Irlando surnomizesis "Kelta Tigro". Pos la krizo ekonomiala di 2008, l'urbo subisis ekonomiala dekado, ma gradope rekuperis su, ed en 2017 ol ja preske atingis kompleta employado di lua laboro-povo. Malgre la kresko, Dublin e lua suburbi mankas lojado por omna ek lua habitanti.
Geografio
redaktar
Dublin kovras 115 km² apud la fluvio Liffey, qua trairas ol deweste adeste. Sude del urbo existas basa montoza regiono, kontre ke norde e weste la tereni esas plana e kovrata da kultivotereni. La fluvio Liffey dividas Dublin en du: an lua norda rivo ordinare vivabas laboristi, kontre ke an lua suda rivo vivabas richa personi e la mez-klaso. Dublin anke povas dividesar en kelka distrikti e quarteri por turistala skopi, exemple la 'Mezepokala Quartero', ube jacas la Kastelo di Dublin, la Katedralo di Kristo (konstruktita c. la yaro 1030) e la Katedralo di Santa Patricius (St. Patrick), o la quartero 'Docklands'.
Existas multa parki e verda arei en Dublin. La konsilistaro municipala administras cirkume 1500 hektari di parki, exemple la parko Phoenix, la parko Herbert, e St Stephen's Green. La parko Phoenix, kun 7,07 km², jacas cirkume 3 km de la centro del urbo an la norda rivo dil fluvio Liffey. Un ek la maxim granda urbala parko di Europa, pos la 17ma yarcento ol esas hemo por speco di sovaja daimo.
La klimato di Dublin influesas dal oceano, kun moderema vintri e someri, e la manko di extrema temperaturi. La maxima mezavalora temperaturo en januaro esas 8,8°C kontre ke la maxima mezavalora temperaturo en julio esas 20,2°C. La maxima pluvoza monato esas oktobro, kun 76 mm, kontre ke la maxima sika esas februaro, kun 46 mm; La mezavalora pluvo-quanto yarala esas 714 mm. Ofte ventas forte dum la monato agosto (somero) e, dum la vintro, nivo esas plu rara kam greluno. Dum la 20ma yarcento, l'atmosferala polutajo kreskis multe, e la guvernerio decidis proskriptar bitumoza kombustivi trans l'urbo. La proskripto adoptesis en 1990, e pos ta epoko la morteso pro pulmonala morbi diminutabas.
Transporto
redaktar
L'internaciona aeroportuo di Dublin (Irlandane: Aerfort Bhaile Átha Cliath) distas 7 km norde del urbo. Ol recevis 32,9 milion veheri en 2019, esanta la 12ma maxim uzata aeroportuo de Europa, e la maxim uzata del insulo. Ank existas l'aeroportuo Weston, min granda e distanta 15 km weste de Dublin. Ol uzesas precipue por flugo-aprentiteso.
De la portuo di Dublin departas paromi de la kompanio Irish Ferries, qui ligas l'urbo a la portuo Holyhead en Anglesey, Wals, a Cherbourg, Francia, e sezonale a Douglas, Insulo Man. La kompanio P&O Ferries mantenas lineo de Dublin a Liverpool, e la kompanio Seatruck Ferries mantenas linei a Liverpool ed a la vilajo Heysham, en Lancashire, Anglia.
La choseo M50 preske cirkondas komplete Dublin, ed interligas altra chosei, exemple l'autochoseo M1 (Irlandane: Mótarbhealach M1), qua iras til la frontiero kun Nord-Irlando, ligante l'urbo a Belfast. La 17-km-a longa autochoseo M2 ligas Dublin a lua aeroportuo, ed esas parto de la choseo N2, qua ligas Dublin a Derry, la 2ma maxim granda urbo de Nord-Irlando.
La du precipua treno-stacioni di Dublin esas Heuston e Connolly. La statala kompanio Iarnród Éireann administras 5 ferovoyala linei, qui ligas Dublin a Cork, Limerick, Galway, Waterford, Belfast, inter altra urbi, ed ank a lua suburbi, uzanta sama reli.
Pri publika transporto, til nun Dublin ne havas linei di metroo, malgre existas projeto pri la konstrukto di subtera linei. En 1872, inauguresis lua sistemo di tramveturi, qui ligis la centro dil urbo a lua suburbi per vehili kun duopla ferdeki, havinta entote 97 km di linei en sua "ora epoko". Tamen, ca sistemo extingesis en 1959, ed erste en 2004 inauguresis du moderna linei di tramveturi nomizita Luas (Irlandana vorto por "rapideso"), qui havas entote 54 stacioni e 36,5 km. Luas transportis 37,6 milion veheri en 2016.[5] La suburbala treni transportis 14,8 milion veheri en 2018, kontre ke l'espresotreni suburbala (Angle: Dublin Area Rapid Transit, abreviuro: DART) transportis 20 milion veheri dum la sama yaro.[6]
La sistemo di autobusi di Dublin havas entote 200 linei qui ligas ol a lua suburbi. Depos 2011 la veheri povas uzar "inteligenta karto", qua posibligas uzar anke la suburbala treni e la tramveturo, paganta unika tarifo sen plusa kusto.
Dublin ank adoptis la sistemo di publika bicikli qui povas lokacesar, e kreis separita voyi en avenui e stradi por la bicikleri.
Turistal atraktivi
redaktar
L'urbo havas multa historiala edifici, exemple la Kastelo di Dublin, kreita en 1204 dal rejulo John di Anglia. Dum 800 yari, ol simbolizis Angla dominaco super Irlando. Nun existas multa muzei en ol, exemple la Biblioteko Chester Beatty, e la kapelo rejala en gotika stilo.[7]
Altra exempli pri turistala loki esas:
- La magazino dil Biriferio Guinness esas la maxim famoza turistal atraktivo di la Republiko Irlando. La viziteri povas konocar la historio di la biriferio e di la familio Guinness. Lua drinkerio, nomizita Gravity Bar ofras vidado pri Dublin en 360°.[7]
- L'Universitato Trinity College fondesis en 1596 dal rejino Elizabeth la 1ma di Anglia. Ol esas la maxim prestijoza universitato di Irlando ed un ek la maxim prestijoza de la mondo. Ol restis komplete protestanta til 1793, kande komencis posibligar katoliki frequentar ol. La maxim multa edifici e statui konstruktesis dum la 18ma e 19ma yarcenti. La galerio pri arto Douglas Hyde Gallery of Modern Art jacas en ol.[8]
- La Nacionala Muzeo di Irlando, pri arkeologio, inauguresis en 1877. Exempli pri objekti montrata ibe esas la kalico di Ardagh, o la brocho di Tara, de la 12ma e la 8ma yarcenti, rispektive. Ol anke prezervas Europana objekti de la Bronz-epoko e Fer-epoko, de anciena populi (Kelti e Vikingi), e de Mezepokal Irlando.[9]
- La parko Phoenix, an la norda rivo dil fluvio Liffey, kreesis en 1662. Multa monumenti, la zoo di Dublin kun lua 700 speci di animali, la domi dil Usana ambasadisto en Dublin, e dil prezidanto di la Republiko Irlando (Áras an Uachtaráin) jacas en ol. La maxim anciena edifico dil parko esas la kastelo Ashtown, turmo konstruktita dum la 15ma yarcento e restaurita en 1989. La fuorto Magazine konstruktesis en 1734 an la sudo di la nuna parko.
Referi
redaktar- ↑ Population of each Province, County and City, 2011 - Publikigita da Central Statistics Office. URL vidita ye 9ma di aprilo 2014.
- ↑ Primate City Definition and Examples - URL vidita ye 21ma di oktobro 2009.
- ↑ ESOF Dublin - Publikigita da EuroScience. Dato di publikigo: 2012. URL vidita ye 29ma di agosto 2015.
- ↑ Late Mesolithic fish traps from the Liffey estuary, Dublin, Ireland - Publikigita da Researchgate. URL vidita ye 19ma di novembro 2018.
- ↑ 37.6 million passengers were carried in 2017 - URL vidita ye 11ma di aprilo 2017.
- ↑ DART Expansion - National Development Plan (2018-2027) - Publikigita da www.engineersireland.ie. URL vidita ye 10ma di oktobro 2019. Idiomo: Angla.
- ↑ 7,0 7,1 Dublin attractions - Publikigita da The Telegraph. Dato di publikigo: 14ma di marto 2017. URL vidita ye 31ma di januaro 2018.
- ↑ Trinity College in Dublin - Publikigita da Lonely Planet. URL vidita ye 31ma di januaro 2018.
- ↑ National Museum of Ireland - Archaeology - Publikigita da Lonely Planet. URL vidita ye 31ma di januaro 2018.