Guatemala-urbo

Guatemala-urbo
Kelk imaji pri Guatemala-urbo.
Standardo	Blazono
Lando:	Guatemala
Informo:
Latitudo:	14°37'22" N
Longitudo:	90°31'53" W
Altitudo:	1500 m
Surfaco:	997 km²
Habitanti:	3 015 081 (2022)
Denseso di habitantaro:	4722,76 hab./km²
Horala zono:	UTC-6
Urbestro:	Ricardo Quiñónez Lemus
Mapo:
Oficala retosituo:
www.muniguate.com

Guatemala (kompleta nomo: La Nueva Guatemala de la Asunción) esas chef-urbo e maxim populoza urbo di Guatemala. Segun statistiki de 2022, ol havis 3 015 081 habitanti. Lua tota surfaco esas 997 km².

Quartero Zona 14.

L'urbo esas la politikala e kulturala centro di la lando. Ol jacas en montoza valo centre-sude de Guatemala, e havas vasta verda regioni.

Historio

Kapo skultita da le Maya, trovita en Kaminaljuyu.

L'urbo fondesis ube ante existis Maya urbo Kaminaljuyu. Kaminaljuyu komence okupesis de 1200 til 1000 aK, e duris esar habitita dum la sequanta 2.000 yari, ante abandonesar dum la klasik-epoko di Mezoamerika (600 til 900 pos Kristo). La centro dil anciena kolonieto Maya distas poke de la nuna Guatemala-urbo.

Altra tri urbi recevis la nomo "Guatemala" ante la nuna. L'unesma, nun konocata kom Antigua Guatemala (Santiago de los Caballeros) fondesis ye la 25ma di julio 1524 e subisis ataki dal indijeni dum la sequanta tri yari. La duesma, nun konocata kom Ciudad Vieja fondesis ye la 22ma di novembro 1527 dal Hispana conquistador Pedro de Alvarado proxim la volkano Volcán del Agua. Alvarado mortis ye la 4ma di julio 1541. Dum la nokto de la 10ma til 11ma di septembro 1541 l'urbo subisis granda terkrulato, qua mortigis la vidvo di Alvarado, Beatriz de la Cueva, qua administris l'urbo pos lua morto.

La triesma Santiago de los Caballeros (Antigua Guatemala) fondesis ye la 10ma di marto 1543 en la valo Panchoy, ed esis chef-urbo dil Rejio ed Audienco di Guatemala dum la sequanta 223 yari, til esar destruktita pro ter-tremo ye la 29ma di julio 1773, en qua mili di personi perisis. Pos du-yara diskuti, l'urbo rifondesis ye la 2ma di januaro 1776 en lua nuna situo. Ye la 23ma di mayo sam yaro, rejulo Carlos la 3ma di Hispania baptis ol kun la nomo Nueva Guatemala de la Asunción.

Teatro Carrera.

Guatemala-urbo esis la loko ube la nedependo di l'Unionita Provinci di Central Amerika proklamesis, ye la 15ma di septembro 1821. Dum la yari 1850a, lor prezidanto Rafael Carrera y Turcios inauguris la Nacionala Teatro, anke konocata kom Teatro Carrera, an la centro dil urbo. L'urbo komencis expansar sude pos 1871.

Ye la 18ma di aprilo 1902 forta ter-tremo frapis l'urbo e produktis 800 til 900 morti. La sam yaro ye la 24ma di oktobro volkano Santa María eruptis, e produktis cirkume 5.000 morti. Felipe Yurrita, richa kafeo-kultivisto, konstruktis la kirko di Nia Siorino dil Angori (Nuestra Señora de las Angustias, anke konocata kom "kirko Yurrita") en gratitudo pro ke ilu ne perisis dum l'erupto.

Dum l'administrado dil prezidanto Manuel Estrada Cabrera konstruktesis multa publika edifici en la bulvardo 30 de Julio, exemple la hospitalo por mulieri gravida Joaquina e la Milital Akademio, en 1912. Tamen, l'urbo subisis diversa ter-tremi qui komencis ye la 17ma di novembro 1917 e duris til la 24ma di januaro 1918. La ter-tremi destruktis multa anciena kirki e publika edifici, e stimulis severa kritiki kontre Estrada Cabrera pri la manko di efikiva agadi por rikonstruktar l'urbo.

Originala edifico dil aeroportuo La Aurora, 1940.

En 1923 komencis la konstruktado dil aeroportuo La Aurora. Dum la yari 1930a membri di la elito komencis konstruktar lia domi en la bulvardo 30 de Julio. Dum l'administrado di Jorge Ubico Castañeda la posto e l'internaciona aeroportuo La Aurora, inter altra edifici, kompleteskis.

Pos la revoluciono di 1944 la habitanti recevis yuro pri votar por urbestro. L'unesma elektita urbestro, Mario Méndez Montenegro (1946-1948), ampligis la reto di drinkebla aquo e la sistemo di kloaki. En 1951 Guatemala-urbo ja havis cirkume 250 mil habitanti.

Ye la 4ma di februaro 1976 ter-tremo kun forteso 7.5 che skalo di Richter frapis Guatemala e produktis 23.000 morti e 77.000 vunditi serioze en 30.000 km²-a zono cirkum la urbo. En 1980 e 1981 eventis diversa bombal ataki dal gerileri* en l'urbo.

De la 29ma til la 30ma di mayo 2010 l'urbo subisis severa inundadi dum la tropikala tempesto Agatha, qua anke produktis tri morti. Ante, ye la 27ma di mayo sam yaro komencis l'erupto dil volkano Pacaya, qua produktis du morti e koaktis klozar l'aeroportuo La Aurora dum kin dii.

Geografio

Volkani Agua, Fuego ed Acatenango, proxim l'urbo.

Katedralo Metropolitala di Guatemala.

Guatemala-urbo jacas en la valo Ermita, kun altitudi inter 1.500 e 1.600 metri super marala nivelo. Quankam ol jacas en tropikala zono lua klimato esas subtropikala, pro l'influo dil altitudo. La pluvoza sezono eventas de mayo til novembro, dum ke la sika sezono eventas de decembro til aprilo. La mezavalora temperaturo dil urbo esas 21°C.

L'urbo dividesas en 22 zoni, projetita dal injenioro Raúl Aguilar Batres. Altra tri zoni nun esas parti de vicina urbi. Singla zono havas lua propra stradi ed avenui. En la zoni 1, 2 e 3 jacas inter altri la historiala centro dil urbo, muzei (exemple l'Arkidiocezala Muzeo e l'Arkeologiala Muzeo), la katedralo, la Nacionala Palaco, e la nacionala biblioteko. En la zono 10 jacas la botanika gardeno, la Muzeo Popol Vuj (kun objekti de Maya kulturo) e l'universitato Francisco Marroquín.

Lua metropolala regiono konsistas ek Guatemala-urbo propre e la vicina urbi Villa Nueva, San Miguel Petapa, Mixco, San Juan Sacatepequez, San José Pinula, Santa Catarina Pinula, Fraijanes, San Pedro Ayampuc, Amatitlán, Villa Canales, Palencia, e Chinautla.

Urbala panoramo di la quartero Zona 14.

Kelka turistala loki

Kirki

Katedralo metropolitala di Guatemala-urbo.

• La katedralo metropolitala konstruktesis de 1782 til 1815, e lua du turmi kompleteskis en 1867. Ol havas Neoklasika elementi, e rezistis multa forta ter-tremi, exemple en 1917 e 1976. Avan ol existas 12 piedestali, ube ante existis statui pri la quar evangelisti ed altra santi, qui destruktesis dum la ter-tremo di 1917.
• Kirko di Santa Franciskus, konstruktita en 1778, depos ke l'urbo destruktesis dum la ter-tremo di 1773.

Muzei

• Nacionala Muzeo pri Modern Arto
• Nacionala Muzeo pri Arkeologio ed Etnologio, kreita en 1931, nun okupas 4200 m² e gastigas 35 mil objekti arkeologiala e 15 mil objekti etnologiala, nome pri la kulturo Maya.
• Muzeo Ferovoyala (museo del Ferrocarril), inaugurita en januaro 2004, ol okupas l'olima ferovoyala staciono dil urbo, e gastigas vaporolokomotivi ed altra objekti.

Nacionala Palaco di la Kulturo.

• Nacionala Palaco di la Kulturo (Palacio Nacional de la Cultura), jacanta an l'anciena sideyo dil guvernerio di Guatemala, en edifico inaugurita en 1943 por remplasar l'anciena urbodomo (ayuntamiento) e ka karcero dil urbo, ambe destruktita dum la ter-tremo di 1917.

Parki

• Centrala Parko o "Placo di la Konstituco" (Parque Central o Plaza de la Constitución) esas granda placo jacanta avan la Nacionala Palaco di la Kulturo, ambe an la historiala centro di Guatemala-urbo.
• Parko di Roboti (Parque de los Robots) kontenanta repliki de famoza roboti de cinematografuri, exemple Bumblebee, R2D2 ed altri, multe vizitata por familii kun infanti.
• Parko arkeologiala Kaminal Juyú okupas 5 km² e prezervas restaji del epoko maya.