Piemont

Piemont (Italiane Piemonte) esas Italiana regiono jacanta norde de la lando. Lua nomo originis de Mezepokala Latina vorto Pedemontium o Pedemontis, de la frazo "ad pedem montium", signifikante "apud la bazo di la monti". Lua chef-urbo esas Torino.

Regione Piemonte Chefurbo Torino (911 823 habitanti en 2013) Surfaco 25 402 km² km² Habitanti Denseso di habitantaro 4 233 998 (2023) 170 hab./km² Guberniestro Alberto Cirio (Forza Italia) Horala zono UTC+1 (UTC+2 dum la somero) Reto www.regione.piemont.it

Bazala fakti pri Piemont.

Historio

La Pordo Palatina, de la Romana epoko.

Piemont habitesis de la Paleolitiko. La maxim anciena texti skribita pri la regiono parolas da populi Kelta e Liguriana, le Taurini e le Salassi. Cirkume 220 aK Romani okupis la regiono, e fondis multa kolonii, exemple Augusta Taurinorum (la nuna Torino). Pos la desaparigo dil Imperio Romana dil Ocidento, la regiono invadesis da trupi komandita da Flavius Odoacer, pose dal Burgundiani, Ostrogoti, Bizancani, Lombardi e fine dal Franki, en 773. Tamen, la regiono mantenis kelk autonomeso.

Dum la 9ma e 10ma yarcenti, Hungari e Saraceni inkursis en la regiono. La regiono lor esis parto di la Rejio Italia, interne la Santa Romana imperio. En 1046, Oddo (Otto) la 1ma enkorpigis la regiono a la rejio Savoya, kun chef-urbo en Chambéry (nun en Francia). Altra arei, exemple la povoza urbi Asti ed Alessandria, restis nedependanta.

Komtio Savyoa divenis dukio en 1416, e la duko Emanuele Filiberto diplasis lua sideyo a Torino en 1563. En 1720, dukio Savoya divenis Rejio Sardinia, e Torino divenis importanta chef-urbo Europana.

Republiko Alba kreesis en 1796 kom klienta stato di Francia en Piemont. Alta klienta stato Franca, la Republiko Piemont, existis en la regiono de 1798 til 1799, ante ke Austriana e Rusa trupi okupis ol. En junio 1800, kreesis altra klienta republiko, nomizita Subalpala Republiko, qua invadesis dal Franci en 1801 ed anexesis en 1802. La Kongreso di Wien restauris la Rejio Sardinia, qua recevis la Republiko Genova kom bariero kontre Francia.

Piemont esis "trampolino" por Italiana unigo de 1859 til 1861, pos antea sensucesa militi kontre Austriani, de 1820 til 1821, e de 1848 til 1849. La dinastio Savoya divenis reji di Italia, e Torino divenis chef-urbo dil rejio dum kurta periodo. Pos l'unigo, Piemont divenis un ek la maxim importanta regioni industriala di Italia.

Geografio

Peizajo en Monferrato.

Havanta entote 25 402 km², Piemont esas la 2ma maxim vasta regiono di Italia, dop Sicilia. Jacanta an la nord-westo di la lando, la regiono cirkondesas per monti en tri ek lua quar lateri. Tunelo Simplon ligas ol kun Suisia, tra Alpi. La maxim alta monti esas Monto Roza (4.638 metri di altitudo), Cervino (4.482 m), (4.061 m) e Monviso (3.841 m), ube naskas la fluvio Po. La geografio di Piemont esas montoza (43,3% de la surfaco totala), kolinoza (30,3%) e la cetera 26,4% esas plana tereni. Lua precipua fluvio esas Po.

Lua klimato esas kontinentala, e lua mezavalora yarala pluvo-quanto varias de 700 mm til 1400 mm, segun la regiono.

Lua peizajo esas variata, de l'alta monti di Alpi til la plantacerii di rizo di Vercelli o Novara, e de la kolini di Langhe e Monferrato til la plana tereni. Entote existas 56 nacionala e lokala parki, qui protektas 5,6% de la teritorio di la regiono.

Ekonomio

Basa tereni en Piemont esas fertila. La precipua agrokultivala produkti esas cereali - note rizo - qui reprezentas cirkume 10% de Italiana produktado. La regiono havas importanta industriala centri, exemple Torino, qua esas sideyo dil automobilo-fabrikanto FIAT. Tamen, FIAT ne pluse produktas plu chipa automobili ibe, nur luxoza modeli de lua fako Maserati (36 702 vehili en 2020). La maxim multa ex-laboristi de FIAT nun laboras en altra kompanii, exemple General Electric, qua produktas sprico-motori por avioni, od Alston, qua produktas treni.