Rechtsstaat

Rechtsstaat esas doktrino en kontinentala europana legala penso, deveninta de germana jurisprudenco, tradukebla kom "legala stato", "stato di lego", "stato di yusteso", "stato di yuri", o "stato fondita sur yusteso ed integreso".

Rechtsstaat esas "konstitucala stato" en qua exerco di povo guverneriala restriktesas da lego; ol ofte komparesas kun la angla-usana koncepto regno di lego, ma diferas de ol nam ol anke emfazas lo yusta (t.e. koncepto di etikala justeso fondita sur etiko, raciono, lego, naturala lego, religio, od equitato).  Do ol esas lo opozita kam Obrigkeitsstaat (stato fondita sur arbitriala uzo di povo).

En Rechtsstaat, la povo di la stato limitizesas por protektar civitani del arbitriala exerco di autoritato.  Civitiani havas komuna legale-fondita civila liberesi e povas uzar la korti.  Lando ne povas esar liberala demokratio sen esar Rechtsstaat.

Principi di Rechtsstaat

La maxim importanta principi di Rechtsstaat esas:

• La stato fondesas sur supreso di nacionala konstituco ed exercas koakto e garantias la sekureso e konstitucala yuri di sua civitani.
• Civila socio esas egala partenero di la stato.
• Separo di povi: la exekutiva, legiflanta, e judiciala branchi di guvernerio limitizas la povo di l'una l'altra, tale provizanta "inhibi ed equilibro".
• La judiciistaro e la exekutivo restriktesas da lego (li ne darfas agar kontre la lego), e la legiflantaro restriktesas da konstitucala principi.
• E la legifantaro e demokratio ipsa restriktesas da bazala konstitucala yuri e principi.
• "Diafaneso" di stato-agi e la obligeso provizar motivo por omna stato-agi.
• Revuo di stato-decidi e stato-agi da nedependanta organi, inkluzanta apelo-procedo.
• Hierarkio de legi e la obligeso ye klareso e definiteso.
• Dependebleso di stato-agi, protekto di pasinta atitudi kontre posa stato-agi, interdikto di retroaktiveso.
• Principo di la proporcionaleso di stato-agi.
• Monopolo di la legitima uzo di forteso.

Immanuel Kant

Germana skriberi normale lokizas la teorii dil germana filozofo Immanuel Kant (1724–1804) ye la komenco di sua naraci dil movado vers la Rechtsstaat.   Rechtsstaat kun la senco "konstitucala stato" enduktesis en la tarda verki da Kant pos l'adopto di usana e franca konstituci en la tarda 18ma yarcento.  La metodo da Kant fondesas sur supreso di skribita konstituco di lando.  Ica supreso mustas krear garantii por realigo di lua central ideo: permananta pacoza vivo kom bazala kondiciono por feliceso di homi e lia prospero.  Kant propozis ke konstitucalismo e konstitucala guvernerio devas suficar por garantiar ica feliceso.  Il tale formulizis la chefa problemo di konstitucalismo: "La konstituco di stato fine fondesas sur la etiki di sua civitani, qui, suafoye, fondesas sur la boneso di ca konstituco."

"On povas rezumar la politikala doco di Kant per un frazo: republikana guvernerio ed internaciona organizo...  Ol esas la doktrino di la stato fondita sur la lego (Rechtsstaat) ed eterna paco.  En omna ca formulizi, amba termini expresas la sam ideo: legala konstituco o 'paco per lego.' ...  La politikala filozofio di Kant, esence legala doktrino, refuzas per defino la opozo inter etikal eduko e pasioni kom alternanta fundamenti di sociala vivo.  La stato definesas kom uniono di homi sub la lego.  La stato ... konstitucesas da legi qui esas necesa a priori pro ke li fluas de la koncepto ipsa di lego.  Rejimo povas judikesar per nul altra kriterio nek atribuesar irg altra funcioni, kam ti justa segun la legala ordino."

La expresuro Rechtsstaat povas trovesar tam frue kam 1798, ma popularigesis da la libro da Robert von Mohl Die deutsche Polizeiwissenschaft nach den Grundsätzen des Rechtsstaates ("Germana Politiko-Cienco segun la Principi di la Konstitucala Stato", 1832–33).  Von Mohl kontrastigis guverno per politiko, kun guverno ye Kantana spirito, sub generala reguli.