Siria
| Siria | ||
| الجمهوريّة العربيّة السّوريّة Al-Jumhūriyyah al-ʿArabiyyah as-Sūriyyah | ||
|
| |
| Standardo di Siria | Blazono di Siria | |
| Nacionala himno: | ||
| Homat el Diyar | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Damascus | |
| · Habitanti: | 1 711 000 (2009) | |
| Precipua urbo: | Aleppo | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Araba | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Bashar al-Assad | |
| · Chefministro: | Imad Khamis | |
Surfaco: (88ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 185 180 km² | |
| · Aquo: | 1,1 % | |
Habitanti: (59ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 22 933 531[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 118,3 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | pundo di Siria | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | SY
| |
SYR
| ||
760
| ||
| Reto-domeno: | .sy | |
Siria esas lando jacanta an Proxim Oriento. Ol havas kom vicini Turkia norde, Irak este, Jordania ed Israel sude, e Libano e Mediteraneo weste.
Bazala fakti pri Siria.
Historio
redaktar| Precipua artiklo: Historio di Siria |
La vorto Siria originis de Greka Σύριοι Syrioi, nomo donita a multa Asiriana populi. L'urbo Ebla, fondita cirkume la yaro 3000 aK, probable komercis kun Sumeriani, Amoriani e kun Egiptiana faraoni.
Romani anke konquestis la regiono e, dum 2ma e 3ma yarcenti, kelka Roman imperiestri esis naskinta en Siria.
En 640 Mohamedana generalo Khalid ibn al-Walid konquestis la regiono. En 1260 Mongoli arivis kun armeo di 100 000 soldati. Dum la 16ma yarcento la regiono divenis parto dil Otoman imperio.
Dum l'Unesma mondomilito Franci e Britaniani projetis dividar ed okupar la regiono.[2] Pos la milito, Francia okupis Siria e Libano. Kun la falo di Franca guvernerio en 1940 dum la Duesma Mondomilito, Siria divenis teritorio di Francia di Vichy til 1941, kande Britaniani okupis ol. Siria nedependanteskis en 1941 kom republiko, tamen lua nedependanta guvernerio agnoskesis erste ye la 1ma di januaro 1944.
Quankam l'ekonomio kreskis forte Pos la nedependantesko, la politiko restis nestabila: de 1946 til 1956 Siria havis 20 chefministri e 4 konstituci. Dum ta periodo, Siriana judi ekmigris de la lando ad Israel. En novembro ta yaro Siria signatis pakto kun Sovietia por posibligar komunista influo super la guvernerio kambie avioni, tanki ed altra militarala equipuri.[3] Ta augmento di Siriana militarala povo desquietigis Turkia, qua timis ke Siria probis okupar İskenderun, historiala litijo inter la lu landi.
La politikala nestabileso di Siria pos 1954, lua simileso kun Egiptia koncerne extera politiki, e l'apelo dil influo da Gamal Abdel Nasser dum la krizo di Suez kreis suporto en Siria pri l'uniono kun Egiptia.[3] Ye la 1ma di februaro 1958, Nasser e Siriana prezidanto Shukri al-Quwatli anuncis l'uniono di la du republiki e la kreo dil Unionita Araba Republiko. Tota politikala partisi en Siria, inkluzite komunista, cesis aktivesi.
Tamen, l'uniono kun Egiptia ne sucesis. Ye la 28ma di septembro 1961, militarala stato-stroko komandita da Abd al-Karim al-Nahlawi riestablisis la Republiko Araba Siriana. Ye la 8ma di marto 1963 itere eventis stato-stroko, qua revokis lora prezidanto Nazim al-Kudsi. Salah al-Din al-Bitar divenis chefministro di la lando, e la partiso Baath asumis la povo. Ye la 23ma di februaro 1966 itere eventis stato-stroko, e Salah al-Din revokesis da milististi de sinistra partiseto dil partiso Baath, komandita dal generalo Salah Jadid.
En 1967 eventis la sis-dia milito kontre Israel, e Siria perdis la kolini di Golan. Ye la 12ma di marto 1971 Hafez Al-Assad asumis la povo e guvernis til lua morto ye la 10ma di junio 2000. Lua filiulo, Bashar al-Assad asumis povo ta yaro e guvernabas til nun.
Politiko
redaktar
Siria esas formale unesala e mi-prezidantala republiko. La nuna konstituco adoptesis en 2012. Segun ol, l'exekutiva povo konsistas ek la la prezidanto kom chefo chefo di stato, du viceprezidanti, la chefministro kom chefo di guvernerio, e la konsilistaro di ministri. Se la chefministro recevas voto di desfido de simpla majoritato, lu demandesas renuncar. La prezidanto mustas esar Mohamedana, quankam la Stato ne havas oficala religio.
Dum l'interna milito, du alternativa guverni formacesis: tale-nomizita "provizora guvernerio di Siria", exiliita en regioni kontrolita da Turkia, e la "guvernerio pri salvado di Siria". Tale nomizita Islamana Stato anke dominacis kelka regioni de la lando, ed mantenis lua sideyo en Raqqa til oktobro 2017, kande li ekpulsesis de ibe.
La parlamento di Siria, o "konsilistaro dil populo" (Majlis al-Sha'ab) havas unika chambro kun 250 membri, qui elektesas por 4 yari en 15 regioni de la lando. La konstituco di 2012 introduktis plurapartisala sistemo. La lasta parlamentala elekto eventis ye la 19ma di julio 2020.
La judiciala povo inkluzas la Supera korto, la Supra Judiciala korto, la Kasaco-korto e la korti di Sekureso dil Stato.
Geografio
redaktar
Siria jacas inter la latitudi 32° e 38° N, e la longitudi 35° e 43°E. Ol konsistas ek arida platajo, quankam la nord-westo di la lando, apud Mediteraneo, esas plene verda. La regioni "Al Jazira" (nord-weste de la lando) e "Hawran" (sude) esas importanta regioni por agrokultivo.[4]
Weste til este on povas distingar tri geografiala regioni en Siria: plana e basa tereni apud la litoro adweste, duopla montaro ube existas multa vali, e la platajo kovrata per dezerto adeste, qua okupas granda parto di la lando. Eufrati, lua maxim importanta fluvio, trairas la lando denorde adeste. La maxim alta monto di Siria esas Monto Hermon, kun 2 814 metri di altitudo an la frontiero kun Libano.
La dominacanta klimato en Siria esas arida sika e varma, kun moderema vintri. En alta regioni povas nivar dum vintro. En kelk arei, nome proxim Mediteraneo, la klimato esas temperema, kun sika somero.
La maxim importanta fluvio di la lando esas Eufrati, qua trairas l'esto di la lando.
Ekonomio
redaktar
| Precipua artiklo: Ekonomio di Siria |
La precipua produkturo di Sirian ekonomio esas petrolo. Ol anke produktas naturala gaso, salo e fosfato.
Agrokultivo kreskis pos la konstrukto dil aquobarilo Tabka, e nun produktas precipue grani, kotono, olivo e legumi.
Demografio
redaktar
Segun statistiki publikigita da The World Factbook por 2023 Siria havis 22 933 531 habitanti[1]. La maxim multa (90,3%) esas Arabi. Kurdi, Armeni ed altri esas 9,7%.[1]
L'oficala linguo di la lando esas Araba, l'oficala linguo di la lando.[1] La lingui Kurda, Armeniana, Aramaika e Cirkasiana anke parolesas, ma ne esas oficala. Kelka habitanti povas parolar la Franca o l'Angla kom duesma linguo.
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Mohamedana (87%), precipue Sunni (74%). La cetera Mohamedani esas Alawiti, Ismailiti e Shi'a. Kristani esas 10% (inkluzite Ortodoxi, Nestoriani ed Uniati), Druzi esas 3%, ed existas kelka judi en Damaskus ed Aleppo.[1]
Kulturo
redaktar Dum la 14ma yarcento aK skribisti kreis kuneiforma alfabeto en l'urbo Ugarit, nuna Ras Shamra. Arkeologiisti fondis evidentaji di kulturo en la regiono qua prosperis samatempe kam Mezopotamiana ed Egiptiana, ed esis tam richa kam la du. Pose, Siriana eruditi kontributis por Helenana e Romana kulturi. Cicero esis dicipulo de Antiochus de Ashkelon, qua havis skolo en la nuna Siria. Existas ruini e monumenti del epoko Romana en la lando, exemple en Bosra e Palmyra.
La danso dabke kombinas lineodanso e cirklara danso, ed exekutesas dum mariaji ed altra festoza okazioni. Altra danso tradicionala esas sabro-danso.
La koquarto Siriana esas richa ed influesis da altra regioni de Mediteraneo. Kibbeh, hummus, tabbouleh, fattoush, labneh, shawarma, mujaddara, shanklish, pastırma, sujuk e baklava esas la precipua dishi Siriana, konocata en altra landi. "Araba kafeo", anke konocata kom "Turka kafeo" esas la maxim konocata drinkajo. Ordinare ol drinkesas matine o vespere. Arak, alkoholala drinkajo, ank esas mondale konocata.
Siriana skriptisti kontributis multe por Araba literaturo, exemple Muhammad Maghout, Haidar Haidar, Ghada al-Samman, ed altri.
Pri muziko, la maxim konocata artisti esas Sabah Fakhri, Nassif Zaitoun, George Wassouf, Asmahan, Lena Chamamyan, Mayada Henawi e Farid al-Atrash.
La maxim populara sporti en Siria esas futbalo, basketbalo, natado e teniso. La 5ma e la 7ma Tot-Araba Ludi, rispektive en 1976 ed en 1992, eventis en Damaskus.
Referi
redaktar- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 The World Factbook - "Syria" - Publikigita da CIA. URL vidita ye 26ma di decembro 2023. Idiomo: Angla.
- ↑ Report of the Commission Entrusted by the Council with the Study of the Frontier between Syria and Iraq - Dato di publikigo: 1932. Nomo di la publikigo: World Digital Library. URL vidita ye 8ma di julio 2013.
- ↑ 3,0 3,1 Syria:World War II and independence - Publikigita da www.britannica.com.
- ↑ National Council of Geography Teachers (U.S.) (1928). The Journal of Geography. The Journal of geography. p. 167.