Winterthur

Winterthur er borg í kantónunni Zürich í Sviss. Íbúar eru 104 þúsund og er Winterthur þar með stærsta borg í Sviss sem ekki er kantónuhöfuðborg.

Winterthur
Skjaldarmerki
Kantóna	Zürich
Flatarmál
• Samtals	68,05 km2
Hæð yfir sjávarmáli	439 m
Mannfjöldi
• Samtals	104.468 (desember 2.012)
Vefsíða	www.stadt.winterthur.ch Geymt 4 október 2019 í Wayback Machine

Lega og lýsing

Winterthur er norðarlega í Sviss, rétt sunnan við þýsku landamærin. Næstu borgir eru Zürich til suðvesturs (20 km), Schaffhausen til norðurs (30 km), Konstanz í Þýskalandi til norðausturs (40 km) og St. Gallen til austurs (60 km). Þrátt fyrir nálægð við borgina Zürich, er Winterthur utan við stórborgarsvæði hennar. Þó nýtur borgin góðs af alþjóðaflugvellinum Zürich-Kloten, sem er aðeins í 15 km fjarlægð. Íbúar eru nær allir þýskumælandi. Útlendingar eru 23%.

Skjaldarmerki

Skjaldarmerki borgarinnar eru tvö rauð ljón sem rísa til vinstri á hvítum grunni. Auk þess rauð þverrönd sem aðskilur ljónin. Merki þetta var áður fyrr merki Kyburg-ættarinnar og kemur fyrst fram í Winterthur 1252 á innsigli.

Söguágrip

Upphaf

Gamall steinn með áletrunum frá tímum Rómverja

Það voru Rómverjar sem fyrstir manna reistu þorp eða bæ á staðnum og kölluðu hann Vitudurum. Hann varð víggirtur 294 e.Kr. vegna tíðra árása alemanna. Í upphafi 5. aldar yfirgáfu Rómverjar héraðið og lá þá bærinn í eyði. Á 6. eða 7. öld reistu alemannar bæinn á ný um 4 km fyrir vestan gamla rómverska bæinn. Bærinn mun hafa dafnað vel, enda lá hann við góðar samgönguæðar. Árið 919 kemur bærinn fyrst við skjöl og kallast þá Niederwinterthur. Nágrannabærinn hét Oberwinterthur. Á sama ári á sér stað orrustan við Winterthur, þar sem hertogadæmið Sváfaland sigrar heri frá Búrgúnd, en þeir síðarnefndu höfðu reynt að þenja yfirráðasvæði sitt út í austurátt. 1180 eignuðust greifarnir af Kyburg bæinn og héraðið. Skömmu síðar hefur heiti bæjarins breyst í Winterthur. Bærinn verður að aðalaðsetri Kyburg-ættarinnar. Ættin dó hins vegar út 1264 og erfðu þá Habsborgarar bæinn. Þeir veita Winterthur borgarréttindi strax á sama ári.

Svissneska sambandið

Winterthur 1642. Mynd eftir Matthäus Merian.

Þó að Habsborgarar erfðu bæinn, ásældist Zürich bæinn einnig. Árið 1292 söfnuðu þeir liði og réðust á Winterthur en Habsborgarar náðu að sigra þá í orrustu við borgardyrnar. Á þessum tíma var nýbúið að stofna svissneska sambandið og reyndist það mikill þyrnir í augum Habsborgara. Árið 1351 gekk Zürich í sambandið og lát Winterthur þá hernaðarlega séð á óheppilegum stað. Á 15. öld var borgin umkring landi svissneska sambandsins og stóð þar eins og eyja. Árið 1460 sátu herir frá Zürich enn um borgina en hún stóðst áhlaupið. Á þessum tíma sáu Habsborgarar að borgin yrði þeim ekki mikill happafengur lengur og seldu hana til Zürich 1464. Þar með varð Winterthur orðin svissnesk. Þar bjuggu á þessum tíma ekki nema 2.200 manns. Sem hluti af svissneska sambandinu varð Winterthur að ljá sambandinu hernaðaraðstoð. Íbúarnir undu ekki að láta Zürich stjórna sér, enda gerði borgarráð Zürich ýmislegt til að hindra framþróun í Winterthur. Því reyndu íbúarnir fljótt að slíta sig lausa og mynda eigin kantónu. Þeir reyndu jafnvel að fá keisara þýska ríkisins í lið með sér en Zürich braut allar slíkar tilraunir á bak aftur. Winterthur sætti sig ekki við yfirráð Zürich fyrr en með siðaskiptunum.

Frakkar og iðnbylting

Yfirráð Zürich endaði snögglega er Frakkar hertóku svissneska sambandið 1798. 5. maí þrömmuðu Frakkar inn í Winterthur og hertóku borgina. Margir fögnuðu þeim sem frelsurum. Frakkar notuðu Winterthur aðallega sem herstöð og kröfðust þess að borgarbúar sköffuðu sér 12 þúsund pör af herskóm. En áður en langt um leið komu Austurríkismenn á vettvang. Í orrustunni um Winterthur 27. maí 1799 sigruðu Austurríkismenn franska herinn, sem var undir stjórn Massénas. Í kjölfarið settust Austurríkismenn og Rússar að í borginni. En seinna á árinu voru Frakkar komnir aftur og sigruðu í annarri orrustu. Við það flúðu Rússar og Austurríkismenn. Frakkar tóku borgina á nýjan leik. Þeir rifu borgarmúrana niður, bæði til að veikja varnir landsins og til að skapa byggingarpláss fyrir vaxandi borgina. Íbúatalan margfaldaðist. Meðan Frakkar voru enn í borginni var fyrsta spunavélin í Sviss sett upp í Winterthur. Þar með hófst iðnbyltingin í borginni. Eftir brotthvarf Frakka héldu iðnfyrirtæki áfram að setja upp verksmiðjur þar í borg. Árið 1855 fékk borgin svo járnbrautartengingu og enn reyndi borgin að losna undan áhrifum Zürich en án árangurs. Áður en 19. öldin var öll var Winterthur orðin að mikilli iðnaðarborg.

20. öldin

Í upphafi 20. aldar störfuðu 60% íbúanna við vélaiðnað. Árið 1922 sameinuðust fimm bæir Winterthur, sem við það stækkaði að mun. Íbúar urðu 50 þúsund. Kreppan mikla á millistríðsárunum kom hart nirður í Winterthur. Þriðjungur borgarbúa missti vinnuna. Ástandið lagaðist ekki fyrr en með heimstyrjöldinni síðari, en þá snarhækkaði eftirspurnin eftir vélavörum. Á eftirstríðsárunum stækkaði borgin mjög hratt og upplifði mikið blómaskeið. Íbúar fóru upp í 100 þúsund en Winterthur breyttist hægt í verslunar- og þjónustuborg. Árið 1966 var Sulzer-háhýsið reist þar í borg en það var næstu 40 árin hæsta húsið í Sviss. Með Swisscom-turninum fékk Winterthur sitt annað háhýsi árið 1999.

Viðburðir

Hljómsveitin Skin spilar á útitónleikum 2005

Albanifest er heiti á stærstu hátíð Evrópu sem haldin er gamalli miðborg (Altstadt). Hér er um frelsishátíð að ræða, en haldið er upp á að Winterthur hlaut borgarréttindi 22. júní 1264, á degi heilags Albans. Því er hátíðin haldin síðustu helgina í júní. Árið 1971 var hátíðin sett á laggirnar og er hún sótt af um 100 þúsund gestum. Í upphafi var brauð, ostur og vín gefið borgarbúum endurgjaldslaust en í dag fer hátíðin fram með mörgum útitónleikum, skemmtiatriðum og ýmsu öðru. Öll miðborgin er undirlögð hátíðinni.

Í maílok fer fram hátíð sem kallast Afro-Pfingsten (Afró-hvítasunna). Hér er um Afríkutengda hátíð að ræða, sú stærsta sinnar tegundar í Sviss, og var sett á laggirnar 1990. Á hátíðinni er boðið upp á afríska tónlist á götunum, afríska götubasari, dans, leiklist og ýmislegt annað sem tengist Afríku. Um 50 þúsund manns sækja þessa hátíð árlega heim.

Winterthurer Musikfestwochen er heiti á árlegri útitónleikahátíð. Hún stendur yfir í tvær vikur sitthvoru megin við mánaðamótin ágúst/september. Tónleikarnir fara fram í miðborginni og leika þar ýmsar hljómsveitir. Venjulega kostar inná 2-3 tónleika, en restinn er ókeypis. Meðal hljómsveita sem troðið hafa upp má nefna The Prodigy, Aerosmith, Iron Maiden, Muse, og tugi annarra.

Alþjóðlegir stuttmyndadagar fara árlega fram í Winterthur. Þetta er mest sótta stuttmyndahátíðin í Sviss. Um 300 stuttmyndir eru sýndar. Þó eru aðeins 60 þeirra með í keppni um bestu myndina. Þar af mega aðeins fjórðungur vera frá Sviss, helmingur frá Evrópu en afgangurinn er annars staðar frá.

Frægustu börn borgarinnar

• (1933) Richard Ernst, efnafræðingur og Nóbelsverðlaunahafi í efnafræði 1991

Byggingar og kennileiti

Kyburg-kastalinn var lengi vel aðsetur Kyburg-ættarinnar

• Kyburg er kastali og aðsetur gömlu Kyburg-ættarinnar sem ríkti yfir borginni til 1264. Hann kom fyrst við skjöl 1027 og var kastalinn aðalaðsetur greifanna af Kyburg. Ættin dó út 1264 og eignaðist þá Habsborg kastalann. En á 15. öld eignaðist borgin Zürich kastalann og stjórnuðu þaðan borginni Winterthur. Árið 1831 var kantónan endurskipulögð og var kastalinn þá ekki lengur stjórnarsetur. Þá var gert málverkasafn úr því en 1917 keypti kantónan kastalann. Hann er enn safn í dag.

Heimildir

• Fyrirmynd greinarinnar var „Winterthur“ á þýsku útgáfu Wikipedia. Sótt júní 2011.