Líbería
Líbería er lítið ríki á vesturströnd Afríku með landamæri að Síerra Leóne, Gíneu og Fílabeinsströndinni. Íbúar eru um 4,7 milljónir (Desember 2017). Enska er opinbert tungumál en um þrjátíu frumbyggjamál eru líka töluð í landinu. Við ströndina eru fenjaskógar og skógar liggja innar í landinu, en innst er hálendi með þurri gresju. Hitabeltisloftslag er ríkjandi með regntímabil frá maí til október en annars þurra, vestlæga staðvinda (harmattan) á þurrkatímabilinu.
| Republic of Liberia | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Kjörorð: The love of liberty brought us here (enska) Frelsisástin færði okkur hingað | |
| Þjóðsöngur: All Hail, Liberia, Hail! | |
| |
| Höfuðborg | Monróvía |
| Opinbert tungumál | enska |
| Stjórnarfar | Forsetaræði
|
| Forseti | Joseph Boakai |
| Sjálfstæði | |
| • Stofnun | 7. janúar 1822 |
| • Sjálfstæði | 26. júlí 1847 |
| Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
102. sæti 111.369 km² 13,5 |
| Mannfjöldi • Samtals (2021) • Þéttleiki byggðar |
123. sæti 5.214.030 40,42/km² |
| VLF (KMJ) | áætl. 2019 |
| • Samtals | 3,221 millj. dala (169. sæti) |
| • Á mann | 1.413 dalir (217. sæti) |
| VÞL (2019) |  0.480 (175. sæti)
|
| Gjaldmiðill | Líberíudalur |
| Tímabelti | UTC |
| Þjóðarlén | .lr |
| Landsnúmer | +231 |
Líbería var stofnuð af afkomendum afrískra þræla frá Bandaríkjunum frá 1820 með aðstoð American Colonization Society. Margir þrælar sem bresk og bandarísk skip náðu frá þrælaskipum á 19. öld voru sendir þangað en ekki skilað aftur heim. Árið 1847 lýsti þessi nýlenda yfir sjálfstæði sem Líbería. Höfuðborg hins nýja ríkis var nefnd Monróvía í höfuðið á forseta Bandaríkjanna, James Monroe, sem studdi nýlendustofnunina. Íbúar af bandarískum uppruna mynduðu síðan ríkjandi minnihluta í landinu og hélt áfram miklum tengslum við Bandaríkin. Árið 1980 var stjórn minnihlutans steypt af stóli með hervaldi. Í kjölfarið fylgdu tvær borgarstyrjaldir (1989-1996 og 1999-2003) sem hröktu stóran hluta íbúanna á vergang og lögðu efnahag landsins í rúst. Friðarsamkomulag var undirritað árið 2003 og kosningar voru haldnar árið 2005.
Ungbarnadauði er algengur í Líberíu og árið 2006 var hann hvergi í heiminum algengari en um 66 dauðsföll voru þá á hver þúsund börn. Komu Fílabeinsströndin og Síerra Leóne næst.[1] Um 83% þjóðarinnar voru undir alþjóðlegum fátæktarmörkum árið 2015.[2]
Saga
breytaRíkið Líbería á rætur sínar að rekja til þeldökkra Bandaríkjamanna sem stofnuðu nýlendu þar árið 1822 á vegum American Colonization Society í anda nokkurs konar endurheimtar fyrirheitna landsins. Tengslin við Bandaríkin hafa því verið sterk.
Ellen Johnson Sirleaf var forseti í Líberíu frá 2005 til 2018, og fyrsti kvenforseti í Afríku.
Landfræði
breyta
Líbería er í Vestur-Afríku með strönd að Norður-Atlantshafi í suðvestri. Landið er á milli 4. og 9. breiddargráðu norður og 7. og 12. lengdargráðu vestur. Landið er að mestu flatt, með breiða strandsléttu með fenjaskóga og mýrar, sem hækkar í hæðótta sléttu að lágum fjöllum í norðaustri.[3] Hæðirnar eru vaxnar regnskógi, en fílagras og hálfsumargrænir skógar eru ríkjandi í norðurhéruðunum.[3] Hitabeltisloftslagið í suðurhluta landsins er heitt allt árið með mikilli úrkomu frá maí til október, fyrir utan stutt hlé frá miðjum júlí og fram í ágúst.[3] Vetrarmánuðina frá nóvember til mars blæs þurr harmattan-vindur inni í landi sem veldur íbúum ýmsum vandræðum.[3]
Ár í Líberíu renna gjarnan í suðvestur, í átt til sjávar, þegar úrkomuvatn flyst niður skógi vaxna sléttuna frá fjalllendinu Guinée Forestière, í Gíneu. Cape Mount við landamærin að Síerra Leóne fær mesta úrkomu.[3] Mano-á rennur meðfram norðvesturlandamærum Líberíu en suðausturlandamærin markast af Cavalla-á.[3] Þrjár stærstu ár landsins eru Saint Paul-á, sem rennur út í sjó við Monróvíu, Saint John-á við Buchanan og Cestos-á. Allar þessar ár renna út í Atlantshafið. Cavalla er lengsta áin, 515 km.[3]
Hæsti tindurinn sem er allur innan landamæra Líberíu er Wuteve-fjall, 1.440 metrar á hæð, í Vestur-Afríkufjöllum í norðvestri, við Gíneuhásléttuna. Nimba-fjall, við Yekeba er þó hærra, eða 1.752 metrar, en ekki allt í Líberíu þar sem fjallið stendur á landamærum landsins að Gíneu og Fílabeinsströndinni, og er líka hæsti tindur þeirra.[4]
Stjórnmál
breytaStjórnsýslueiningar
breytaLíberíu er skipt í 15 sýslur, sem aftur skiptast í alls 90 umdæmi sem aftur skiptast í „ættbálka“. Elstu sýslurnar eru Grand Bassa og Montserrado, sem báðar voru stofnaðar 1839, áður en landið fékk sjálfstæði. Nýjasta sýslan er Gbarpolu sem var búin til árið 2001. Nimba er stærsta sýslan, 11.551 km2 að stærð en Montserrado er sú minnsta, aðeins 1.909 km2.[5] Fjölmennasta sýslan er Montserrado með 1.144.806 íbúa samkvæmt manntalinu 2008.[5]
Yfir sýslunum 15 eru yfirumsjónarmenn sem forseti landsins skipar. Í stjórnarskránni er kveðið á um kosningu ýmissa ættbálkahöfðingja í sýslum og umdæmum, en slíkar kosningar hafa ekki farið fram frá 1985 vegna stríðsátaka og fjárskorts.[6]
Við hlið þessarar skiptingar eru ýmsar sveitarstjórnir sem stofnaðar eru utan við þann ramma sem skilgreindur er í stjórnarskránni.[7] Allar tegundir sveitarstjórna (borgir, bæir og hverfi) voru búnar til með stjórnartilskipunum þannig að hlutverk og skyldur hverrar sveitarstjórnar er mjög breytilegt.
| Nr. á korti | Sýsla | Höfuðstaður | Íbúafjöldi (mannt. 2008)[5] |
Stærð (km2)[5] |
Fjöldi umdæma |
Stofnár |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  Bomi
|
Tubmanburg | 82.036 | 1.942 km2 | 4 | 1984 |
| 2 |  Bong
|
Gbarnga | 328.919 | 8.772 km2 | 12 | 1964 |
| 3 |  Gbarpolu
|
Bopolu | 83.758 | 9.689 km2 | 6 | 2001 |
| 4 |  Grand Bassa
|
Buchanan | 224.839 | 7.936 km2 | 8 | 1839 |
| 5 |  Grand Cape Mount
|
Robertsport | 129.055 | 5.162 km2 | 5 | 1844 |
| 6 |  Grand Gedeh
|
Zwedru | 126.146 | 10.484 km2 | 3 | 1964 |
| 7 |  Grand Kru
|
Barclayville | 57.106 | 3.895 km2 | 18 | 1984 |
| 8 |  Lofa
|
Voinjama | 270.114 | 9.982 km2 | 6 | 1964 |
| 9 |  Margibi
|
Kakata | 199.689 | 2.616 km2 | 4 | 1985 |
| 10 |  Maryland
|
Harper | 136.404 | 2.297 km2 | 2 | 1857 |
| 11 |  Montserrado
|
Bensonville | 1.144.806 | 1.909 km2 | 4 | 1839 |
| 12 |  Nimba
|
Sanniquellie | 468.088 | 11.551 km2 | 6 | 1964 |
| 13 |  Rivercess
|
River Cess | 65.862 | 5.594 km2 | 6 | 1985 |
| 14 |  River Gee
|
Fish Town | 67.318 | 5.113 km2 | 6 | 2000 |
| 15 |  Sinoe
|
Greenville | 104.932 | 10.137 km2 | 17 | 1843 |
Tilvísanir
breyta- ↑ http://www.mbl.is/mm/gagnasafn/grein.html?radnr=1115720
- ↑ „Liberia | World Food Programme“. www.wfp.org. Afrit af upprunalegu geymt þann 12. ágúst 2019. Sótt 1. september 2019.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Bateman, Graham; Victoria Egan; Fiona Gold; Philip Gardner (2000). Encyclopedia of World Geography. New York: Barnes & Noble Books. bls. 161. ISBN 1-56619-291-9.
- ↑ Financial Time's World Desk Reference (2004) Dorling Kindersley Publishing, p. 368.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 „2008 National Population and Housing Census: Preliminary Results“ (PDF). Government of the Republic of Liberia. 2008. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann febrúar 13, 2012. Sótt 14. október 2008.
- ↑ „Liberia cannot afford local polls“. BBC News. 14. janúar 2008.
- ↑ KIEH, JR., GEORGE KLAY. „THE MODEL CITY STATUTE FOR THE LIBERIAN CITY“ (PDF). Governance Commission of Liberia. GOVERNANCE COMMISSION OF THE REPUBLIC OF LIBERIA. Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 12. apríl 2019. Sótt 20. júlí 2018.
