ალმასი
ალმასი (არაბ. ألماس, ’almās, თურქ. elmas, მოდის არაბულიდან ძვ. ბერძნ. ἀδάμας — „გაუტეხელი“) — მინერალი, ნახშირბადის კუბური ალოტროპიული ფორმა. ნორმალურ პირობებში მეტასტაბილურია და შეუძლია იარსებოს განუსაზღვრელად დიდი ხანი, და შეუძლია გადავიდეს სტაბილურ გრაფიტში მხოლოდ გახურებისას.
| ალმასი | |
|---|---|
 |
|
| ალმასი ბუნებრივ ქანში | |
| საერთო | |
| ქიმიური ფორმულა | |
| იდენტიფიკაცია | |
| მოლეკულური მასა | 12.01 გრ•მოლ-1 |
| ფერი | უფერო, მოყვითალო, მოყავისფრო, ზოგჯერ მწვანე, ლურჯი, მოწითალო და შავი |
| კრისტალოგრაფია | ალმასის ტიპის სტრუქტურა |
| კრისტალის სინგონია | კუბური |
| მინერალის მონატეხი | ნიჟარისებულიდან ხიწვისებურამდე |
| სიმაგრე მოოსის სკალით | 10 |
| მინერალის ელვარება | ალმასური |
| ოპტიკური თვისებები | იზოტროპული |
| დისპერსია | 0.044 |
| ხაზის ფერი | არ აქვს |
| სიმკვრივე | 3,47—3,55 კგ/მ³ |
ფიზიკო-მექანიკური თვისებები
რედაქტირებაალმასის მთავარი განმასხვავებელი თვისებებია — მინერალებს შორის სიმაგრის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი, თბოგამტარობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი მაგარ სხეულებს შორის 900—2300 ვტ/(მ•К)[1], მაღალი გარდატეხის მაჩვენებელი და სინათლის დისპერსია. ალმასი წარმოადგენს დიელექტრიკს. ალმასს აქვს ჰაერზე რკინასთან ძალიან დაბალი ხახუნის კოეფიციენტი — მხოლოდ 0,1, რაც გამოწვეულია კრისტალის ზედაპირზე ადსორბირებული აირის თხელი აპკის წარმოქმნით, რომელიც ასრულებს თავისებური საპოხის ფუნქციას. როდესაც ასეთი აპკები არ წარმოიქმნება, ხახუნის კოეფიციენტი იზრდება და აღწევს 0,5—0,55. მაღალი სიმაგრე განაპირობებს ალმასის განსაკუთრებულ ხანგამძლეობას ცვეთაზე. ალმასისათვის ასევე დამახასიათებელია ყველაზე მაღალი (სხვა ცნობილ მინერალებთან შედარებით) დრეკადობის მოდული და ყველაზე დაბალი შეკუმშვის კოეფიციეტი. კრისტალის ენერგია შეადგენს 105 ჯ/გ-ატ, კავშირის ენერგია 700 ჯ/გ-ატ — კრისტალის ენერგიაზე 1 %-ზე ნაკლები.
ალმასისი დნობის ტემპერატურა შეადგენს 3700—4000 °C. ჰაერზე ალმასი იწვის 850—1000 °C-ზე, ხოლო სუფთა ჟანგბადის ნაკადში იწვის სუსტი-ცისფერი ალით 720—800 °C-ზე, და საბოლოოდ მთლიანად გარდაიქმნება ნახშირორჟანგის აირად. 2000 °C-მდე გახურებისას ჰაერის გარეშე ალმასი გადადის გრაფიტში 15-30 წუთში [2]. უფერო ალმასის კრისტალების გარდატეხის საშუალო მაჩვენებელი ყვითელ ფერში ტოლია მიახლოებით 2,417, ხოლო სპექტრის სხვადასხვა ფერებისათვის ვარირებს 2,402-დან (წითელისათვის) 2,465-მდე (იისფრამდე). კრისტალის თვისებას დაშალოს თეთრი შუქი ცალკე შემადგენლებად სინათლის დისპერსია ეწოდება.
ალმასის ერთ-ერთ მთავარ თვისებას წარმოადგენს ლუმინესცენცია. მზის სინათლის და განსაკუთრებით კათოდური შუქის ზემოქმედებით, ულტრაიისფერი და რენტგენის სხივები ალმასი იწყებს ლუმინესცირებას — ანათებს სხვადასხვა ფერებით. კათოდური და რენტგენური გამოსხივების ზემოქმედებით ანათებენ ალმასის ყველა სახეობები, ხოლო ულტრაიისფერის ზემოქმედებით ანათებს — მხოლოდ რამდენიმე. რენტგენოლუმინესცენცია ფართოდ გამოიყენება პრაქტიკაში ალმასის მოსაპოვებლად ქანებიდან.
გარდატეხის მაღალი მაჩვენებელი, მაღალი გამჭვირვალობით და გარდატეხის მაჩვენებლის საკმარისი დისპერსიით (ფერების თამაში) ალმასს ხდის ერთ-ერთ ყველაზე ძვირფას ქვად (ზურმუხტთან და ლალთან ერთად, რომლებიც მეტოქეობენ ალმასთან ღირებულებაში.
ალმასი ბუნებრივ მდგომარეობაში არ ითვლება ლამაზად. ალმასს სილამაზეს ანიჭებს მისი წახნაგების დამუშავება, რომელიც ქმნის პირობებს შიდა მრავალჯერადი არეკვლისათვის. დამუშავებულ ალმასს უწოდებენ ბრიალიანტს.
სტრუქტურა
რედაქტირებაკუბური სინგონია, კრისტალური მესერი — კუბური წახნაგცენტრირებული, а = 0,357 ნმ, z = 4, სივრცული ჯგუფი Fd3m (გერმან — მოგენის მიხედვით). ნახშირბადის ატომები ალმასში არიან შემდეგ მდგომარეობაში sp³-ჰიბრიდიზაციით. ნახშირბადის ყოველი ატომი ალმასის სტრუქტურაში მდებარეობს ტეტრაედრის ცენტრში, რომლის წვეროებს წარმოადგენენ უახლოესი ოთხი ატომი. სწორედ ნახშირბადის ატომების მტკიცე კავშირი ხსნის ალმასის მაღალ სიმაგრეს.
შეფერილობა
რედაქტირება
საიუველირო ალმასების უმრავლესობა - არის ყვითელი და ყავისფერი ფერის. მოყვითალო ელფერის ალმასებისათვის დამახასიათებელია სტრუქტურის დეფექტები Н −3. ამ დეფექტების კონცენტრაციის მიხედვით ყვითელის ელფერი შეიძლება იყოს ძლივს შესამჩნევიდან ნათლად ხილულამდე. უფერო ალმასებში, იქ სადაც სპექტროფოტომეტრითაც ვერ ხერხდება Н −3 დეფექტების არსებობის დაფიქსირება, ისინი შეიძლება მაინც არსებობდნენ, თუკი არის ცისფერი ლუმინესცენცია. გამოკვლეული ალმასების 10—12 % ნათლად ხილული მოყვითალო ელფერით, რაც მიანიშნებს Н −3 ცენტრების არსებობაზე, არ ჰქონდათ ცისფერი ლუმინესცენცია ან იყო შესუსტებული. ეს გამოწვეულია ალმასის სტრუქტურებში მინარევების არსებობით, რაც იწვევს ლუმინესცენციის ჩაქრობას. Н −3 ცენტრის მნიშვნელოვან ოპტიკურ თვისებას წარმოადგენს ის, რომ ლუმინესცენციის ცისფერი ფერი წარმოადგენს ყვითელი შეფერილობის ელფერის დამატებას.
ეს ნიშნავს, რომ მხედველობითი რეაქციების ტოლობისას ამ ელფერის გამოსხივების ინტენსივობასთან მათი ჯამური რეაქცია შემფასებლის თვალზე იქნება იგივე, როგორც უფერო (თეთრი) გამოსხივებისაგან; ანუ გარკვეულ პირობებში ყვითელი შეფერილობის ელფერი კომპენსირდება ცისფერი ფერის ლუმინესცენციით. საერთო შემთხვევაში არსებობს უთანასწორობა შეფერილობების ინტენსივობაში ზონებით და უთანასწორობა ვიზუალურ რეაქციაზე ყვითელი ფერის შეფერილობასა და ცისფერი ფერის ლუმინესცენციას შორის. შეიძლება განვიხილოთ ლუმინესცენცია როგორც ყვითელი შეფერილობის „კომპენსაციის“ ფაქტორი, რომელიც მოქმედებს ნიშანი „პლუსით“ ან „მინუსით“. აქედან გამომდინარეობს მთელი რიგი პრაქტიკული დასკვნები, ალმასის შეფასებისათვის მნიშვნელოვანი მთელი რიგი ასპექტებისთვის და მათი მონიშვნა დახერხვის დაწყებამდე.
საჭიროა გათვალისწინებული იქნას თვალზე ერთობლივი ზემოქმედება ყვითელი ფერის და ლუმინესცენციის ცისფერი შეფერილობის დამხარისხებელზე. ამიტომაც პირველი ფერის ალმასები იყოფა, იმ ჯგუფად რომელთაგან შეიძლება მიღებული იქნას უმაღლესი ხარისხის ბრილიანტები, და იმ ჯგუფად, რომელთაგან ვერ იქნება მიღებული. კრისტალების თავდაპირველი კონტროლისას ყველასაგან გამოსარჩევია ყველა ალმასი რომელსაც არ გააჩნია ლუმინესცენცია და არააქვს ყვითელი ელფერი (დასაშვებია მცირე ყავისფერი შეფერილობა) და გაშვების 70 %-ზე მეტი. ეს ალმასები შეიძლება განხილულ იქნან როგორც საწყისი კრისტალები 1,2 ფერის ბრილიანტების მისაღებად. მათი რაოდენობა აღწევს მთლიანი რაოდენობის არაუმეტეს 1—3 %[3].
ყოველი ფერადი ბრილიანტი - წარმოადგენს ბუნების უნიკალურ შემოქმედებას. არსებობენ ალმასების იშვიათი ფერები: ვარდისფერი, ლურჯი, მწვანე და წითელიც კი[4].
ზოგიერთი ფერადი ბრილიანტის მაგალითები:
ალმასების დიაგნოსტიკა
რედაქტირებაიმისათვის რომ გავარჩიოთ ნამდვილი ალმასი მისი იმიტაციისაგან, გამოიყენება სპეციალური „ალმასის ცეცი“, რომელიც ზომავს გამოსაკვლევი ქვის თბოგამტარობას. ალმას გააჩნია რამდენიმეჯერ მაღალი თბოგამტარობა ვიდრე მის იმიტაციებს. ამას გარდა, გამოიყენება ალმასის კარგი დასველების უნარი ცხიმით: ფლომასტერი რომელშიც სპეციალური მელანია, ალმასის ზედაპირზე ტოვებს უწყვეტ ხაზს, ეს როცა იმიტაციის ზედაპირზე ის იშლება ცალკე წვეთებად[5].
ალმასების არსებობა ბუნებაში
რედაქტირება
ალმასი — არის იშვიათი, მაგრამ ამასთან ძალიან ფართოდ გავრცელებული მინერალი. ალმასების სამრეწველო საბადოები ცნობილია ყველა კონტინენტზე, ანტარქტიდის გარდა. ცნობილია საბადოების რამდენიმე სახეობა. უკვე რამდენიმე ათასწლეულის წინ ალმასებს სამრეწველო მასშტაბით მოიპოვებდნენ ქვიშრობ საბადოებში. მხოლოდ XIX საუკუნეში, როდესაც პირველად იქნა აღმოჩენილი ალმასმატარებელი კიმბერლიტის მილები, ნათელი გახდა, რომ ალმასები არ წარმოიქმნებიან მდინარის დანალექებში.
ალმასების წარმოშობაზე და წლოვანებაზე აქამდე არაა ზუსტი მეცნიერული მონაცემები. მეცნიერები ემხრობიან სხვადასხვა ჰიპითეზებს — მაგმატიკურს, მანტიურს, მეტეორიტულს, ფლუიდურს, არის რამდენიმე ეგზოტიკური თეორიაც. უმრავლესობა კი იხრება მაგმატიკურ და მანტიური თეორიებისაკენ, იმით რომ ნახშირბადის ატომები მაღალი წნევის დროს (როგორც წესი, 50 000 ატმოსფერო) დიდ სიღრმეზე (მაგალითად 200 კმ) ქმნიან კუბურ კრისტალურ მესერს — ანუ ალმასს. ქვები გამოდის ზედაპირზე ვულკანური მაგმის დახმარებით ეგრეთ წოდებული „აფეთქების მილის“ ფორმირებისას.
ალმასების წლოვანება, ზოგო მკვლევარის მონაცემებით, შეიძლება იყოს 100 მილიონიდან 2,5 მილიარდ წლამდე.
ცნობილია მეტეორიტული ალმასებიც, არამიწიური, შესაძლებელია — მზემდელი, წარმოშობის. ალმასები ასევე წარმოიქმნებიან მოზრდილი მეტეორიტების ჩამოვარდნისას დარტყმითი მეტამორფიზმის მეშვეობით, მაგალითად, პოპიგაის ასტრობლემაში ციმბირის ჩრდილოეთით.
ამას გარდა, ალმასები ნაპოვნი იქნა სახურავ, ზედა ქანებში, ზემაღალი წნევის მეტამორფიზმის ასოციაციებში, მაგალითად ყუმდიყულის ალმასების საბადოში კოკჩეტავის მასივში რომელიც ყაზახეთშია.
იმპაქტური, და მეტამორფული ალმასები ზოგჯერ ქმნიან საკმაოდ მასშტაბურ საბადოებს, დიდი მარაგითა და მაღალი კონცენტრაციით. მაგრამ ასეთი ტიპის საბადოებში ალმასები იმდენად პატარებია რომ მათ არ აქვთ სამრეწველო მნიშვნელობა.
საბადოები და მოპოვება
რედაქტირებაალმასების სამრეწველო საბადოები დაკავშირებული არიან კიმბერლიტურ და ლამპროიტულ მილებთან. ამ ტიპის ძირითადი საბადოები ცნობილია აფრიკაში, რუსეთში, ავსტრალიაში და კანადაში.
კიმბერლიური პროცესის მასალათა მიხედვით, ალმასების მსოფლიო მოპოვება 2008 წელს ღირებულებაში შეადგინა $12,732 მლრდ. (გაიზარდა 6,7 %-ით წინა წელზე შედარებით).
კომპანია «დე ბირსის» შეფასებით, 2004 წელს ალმასების მოპოვება (ღირებულების გამოსახულებით) ლიდერ-ქვეყნებში შეადგინა:
- ბოტსვანა — 2,9 მლრდ დოლ.;
- რუსეთი — 2 მლრდ დოლ.;
- კანადა — 1,4 მლრდ დოლ.;
- სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა — 1,3 მლრდ დოლ.;
- ანგოლა — 1,2 მლრდ დოლ.;
- ნამიბია — 0,7 მლრდ დოლ.
ალმასების ძებნას რუსეთში აწარმოებდნენ თითქმის საუკუნე ნახევრის განმავლობაში მაგრამ მხოლოდ მეოზე საუკუნის 50-იან წლებში იქნა აღმოჩენილი ალმასების უმდიდრესი ძარღვული საბადოები იაკუტიაში. ნ. სარსადსკიხის კვლევების საფუძველზე 1954 წლის 21 აგვისტოს გეოლოგმა ლარისა პაპუგაევამ აღმოაჩინა პირველი კიმბერლიტური მილი სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის საზღვრებს გარეთ[6][7]. მისი სახელწოდება სიმბოლური იყო — „ცისკარი“. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ აღმოჩენილი იქნა დიდი საბადოები მილი „მშვიდობა“, მილი „უდაჩნაია“. ასეთმა აღმოჩენებმა საფუძველი მისცა ალმასის სამრეწველო მოპოვებას სსრკ-ში. ახლა რუსეთში მოპოვებული ალმასების ლომის წილი მოდის იაკუტიის სამთო კომბინატზე.
სინთეთიკური ალმასები
რედაქტირება
წინაპირობა და ცდები
რედაქტირება1694 წელს იტალიელი მეცნიერებმა ჯ. ავერანიმ და კ.-ა. ტარჯონიმ ორი მცირე ალმასის შედუღების ცდისას ერთ დიდ ალმასად აღმოაჩინეს, რომ ძლიერი გახურებისას ალმასი იწვის, როგორც ნახშირი. 1772 წელს ანტუან ლავუაზიემ დაადგინა, რომ ალმასის დაწვისას წარმოიქმნება ნახშირბადის დიოქსიდი[8]. 1814 წელს გემფრი დევიმ და მაიკლ ფარადეიმ საბოლოოდ დაამტკიცეს, რომ ალმასი წარმოადგენს ნახშირისა და გრაფიტის ქიმიურ ნათესავს.
ამ აღმოაჩენამ მეცნიერებს უბიძგა ხელოვნური ალმასის შექმნისაკენ. პირველი ცდები ამ მიმართულებით გაკეთდა 1823 წელს ხარკოვის უნივერსიტეტის დამაარსებლის ვასილ კარაზინის მიერ, რომელმაც მერქნის მშრალი გამოხდის დროს მაღალი გახურებისას მიიღო მყარი უცნობი ნივთიერების კრისტალები. 1893 წელს პროფესორმა ხრუშჩოვმა გამდნარი ვერცხლის სწრაფი გაცივებისას გაჯერებული ნახშირბადით ასევე მიიღო კრისტალები, რომლებიც ჩხაპნიდა მინასა კორუნდს. მისი ცდა წარმატებით იქნა განმეორებული ანრი მუასანის მიერ, რომელმაც ვერცხლი რკინით შეცვალა. მოგვიანებით გამოირკვა, რომ ამ ცდისას სინთეზირებით მიღებული იქნა არა ალმასი, არამედ სილიციუმის კარბიდი (მუასანიტი), რომელსაც აქვს ალმასთან ახლოს მყოფი თვისებები[9].
1879 წელს შოტლანდიელმა ქიმიკოსმა ჯეიმზ ჰენეიმ აღმოაჩინა, რომ ტუტე ლითონების ურთიერთქმედებით ორგანულ ნივთიერებებთან გამოიყოფა ნახშირბადი გრაფიტის ფანტელების სახით და ივარაუდა, რომ მსგავსი რეაქციების ჩატარებისას მაღალი წნევის პირობებში ნახშირბადი შეიძლება კრისტალიზირებულიყო ალმასის ფორმით. მთელი რიგი ექსპერიმენტების შემდეგ, სადაც პარაფინის, აბუსალათინის ზეთის და ლითიუმის ნარევს დიდი ხნის განმავლობაში აყოვნებენ დალუქულ, სიწითლემდე გახურებულ ფოლადის მილში, მან შეძლო მიეღო რამდენიმე კრისტალი, დამოუკიდებელი კვლევის შემდეგ დადასტურდა რომ ისინი ალმასებია. მეცნიერულ სამყაროში მისი აღმოჩენა არ იქნა აღიარებული, რადგანაც ითვლებოდა, რომ ალმასი არ შეიძლება წარმოქმნილიყო ასეთი დაბალი წნევისა და ტემპერატურის პირობებში[10]. ჰენეის კვლევებისა და ცდების განმეორებით ჩატარებისას 1943 წელს რენტგენური ანალიზის გამოყენებით დამტკიცდა რომ გამოყოფილი კრისტალები ნაღდად ალმასია, მაგრამ პროფესორ კ. ლონსდეილმა, რომელიც ატარებდა ანალიზს, ისევ განაცხადა, რომ ჰენეის ექსპერიმენტები წარმოადგენენ მისტიფიკაციას[11].
სინთეზი
რედაქტირება
1961 წელს გამოჩნდა ფირმა „DuPont“ პირველი პუბლიკაციები ალმასის მიღების იდეის რეალიზაციის შესახებ, გრაფიტიდან პირდაპირი ფაზური გადასლის გზით. სინთეზი ხდება აფეთქების ენერგიის გამოყენებით[12], ან უშუალოდ ასაფეთქებელი ნივთიერებების აფეთქების პროდუქტებისაგან, უარყოფითი ჟანგბადის ბალანსით (შაბალინის ნამუშევარი), განსაკუთრებულად ხელსაყრელია ალმასების მიღება ტროტილით. ეს ყველაზე იაფი ხერხია ალმასების მისაღებად, მაგრამ, „აფეთქების ალმასები“ ძალიან პატარებია და შეიძლება მხოლოდ გამოყენებული იქნას აბრაზივებში და დეპონირებისთვის.
ახლა არსებობს სინთეთიკური ალმასების მსხვილი სამრეწველო საწარმოები, რომლებიც უზრუნველყოფენ მოთხოვნებს აბრაზიულ მასალებში. სინთეზისათვის გამოიყენებარამდენიმე ხერხი. ერთი მათგანი მდგომარეობს ნიკელი-მანგანუმის მაღალნახშირბადიანი შენადნობის მომზადებაში და მის გაცივებაში მაღალი წნევის ქვეშ მაგარი შენადნობების ფორმებში. კრისტალიზირებულ მცირე ალმასებს აცილებენ მეტალური მატრიცის გახსნით მჟავების ნარევებში.
თანამედროვე მეთოდები ალმასების მიღებისათვის გამოიყენება[13] გაზის გარემოს, რომელიც შედგება 95 % წყალბადისაგან და 5 % ნახშირბადშემცველი აირისაგან (პროპანი, აცეტილენი), ასევე მაღალი სიხშირის პლაზმისაგან, რომელიც კონცენტრირებულია ძირში, სადაც იქმნება ალმასები. აირის ტემპერატურა 700—850 °C წნევა კი ოცდაათჯერ ნაკლებია ატმოსფერულზე. სინთეზის ტექნოლოგიიდან გამომდინარე, ალმასების გაზრდის სიჩქარე 7-დან 180 მკმ/საათამდე იზრდება.
გამოყენება
რედაქტირებაალმასი უკვე რამდენიმე ასწლეულია რაც წარმოადგენს ყველაზე პოპულარულ და ძვირადღირებულ ძვირფას ქვას. იმ დროს როცა სხვა ძვირფას ქვებზე ფასი მერყეობს და განისაზღვრება მოდის მიხედვით, ალმასზე ფასი წარმოადგენს სტაბილურს. მნიშვნელოვანწილად ალმასის მდგომარეობის მდგრადობა განპირობებულია მისი ბაზრის მაღალი მონოპოლიურობით. ფირმა „დე ბირსი“, რომელზეც მოდის მსოფლიო მოპოვეის 50 %, ამუშავებს საბადოებს ბოტსვანაში, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკაში, ნამიბიასა და ტანზანიაში.
2000 წლამდე ბაზარზე დომინირებდა „დე ბირსის“ ცენტრალური გასაღების ორგანიზაცია (ცგო), რომელიც გრძელვადიანი შეთანხმებებით ისყიდავდა ალმასებს როგორც თვითონ „დე ბირსისათვის“, ისე სხვა მსხვილი მწარმოებელისაგან — რუსეთისაგან, ავსტრალიისაგან, ზაირისაგან, ანგოლისაგან და ამით აკონტროლებდა მსოფლიო მოპოვების 80 %. იმ პერიოდში როდესაც წინადადება მეტი იყო ვიდრე მოთხოვნა ცგო „ჭარბ“ ალმასებს ინახავდა რეზერვში, რითაც აფერხებდა მის გაიაფებას.
XX საუკუნის 90-იან წლებში ბრილიანტის საიუველირო სამკაულის მოთხოვნის შემცირებამ და ალმასების მოპოვების ზრდამ, გამოიწვია ცგო-ს მარაგის ზრდა. რადგანაც არ ჰქონდა მარაგის ზრდის ფინანსური შესაძლებლობა, ცგო წავიდა რამდენიმეჯერ ფასების დაწევაზე, რამაც გამოიწვია მთელი რიგი ალმასმომპოვებელი ფირმების უკმაყოფილობა და მათთან ვაჭრობის გაწყვეტა. 1996 წ. გრძელვადიანი შეთანხმება „დე ბირსთან“ გაწყვიტა ავსტრალიამ.
2003 წლის იანვარში ევროკომისიამ, რომელიც იძიებდა ანტიმინოპოლიური კანონმდებლობის დარღვევებს, შეატყობინა De Beers და ალროსას პრეტენზიის შესახებ მათი ხელშეკრულებების მიმართ ალმასების შესყიდვაზე რუსეთიდან. პრეტენზია მდგომარეობდა იმაში, რომ დაუმუშავებელი ბუნებრივი ალმასების უმსხვილესი პროდუცენტი, რომელსაც წარმოადგენდა დე ბირსი, და აკონტროლებდა მსოფლიო წარმოების ნახევარს, ხელს უშლიდა კონკურენციას, იმით რომ ყიდულობდა ალმასებს თავისი გასაღების ქსელის არ მქონე, მოპოვების სიდიდით მეორე მწარმოებლისაგან - კომპანია ალროსისაგან. ევროკომისიის პრეტენზიის დაკმაყოფილების მიზნით მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება, ალროსისაგან დაუმუშავებელი ალმასების პირდაპირი მიწოდების ეტაპობრივი შემცირებისა.
შეთანხმება იაკუტიის ალმასების შელყიდვის ეტაპობრივი შემცირების შესახებ ევროკომისიის მიერ მოწონებულ იქნა 2004 წლის დეკემბერში. ალმასების მშესყიდვა რუსეთიდან 2005 წელს შეიზღუდა - 700 მლნ. დოლ., 2006 წელს - 625 მლნ. დოლ., 2007 წელს - 550 მლნ. დოლ., 2008 წელს - 475 მლნ. დოლ., 2009 წელს - 400 მლნ. დოლ., ხოლო 2010 წლიდან იაკუტიის ალმასების შესყიდვა დე ბირსის მიერ არ უნდა აღემატებოდეს 275 მლნ. დოლ.
რუსული ალმასების მიწოდება დე ბირსზე შეწყდა 2008 წლის ბოლოს. ეს გამოიწვია ბაზრის ღრმა კრიზისმა. რის შედეგადაც მოხდა მოთხოვნის მკვეთრი ვარდნა და შესყიდვებზე უარის თქმა.
ახლა დე ბირსი გრძელვადიანი ხელშეკრულებით ვაჭრობას აწარმოებს მხოლოდ იმ ქვეყნებთან სადაც მას ალმასმომპოვებელ კომპანიებში წილი აქვს - ესენია სარ, ბოტსვანა, ნამიბია და ტანზანია.
2000 წელს დე ბირსმა გამოაცხადა ახალ საბაზრო სტრატეგიაზე გადასვლის შესახებ, ეგრეთ წოდებულ „სასურველ მომწოდებელზე“ ორიენტირებული. კომპანიამ უარი განაცხადა ალმასების საბაზრო ფასების რეგულირებაზე. ეს ფაქტობრივად ნიშნავდა მსოფლიო კარტელის ბოლოს ალმასის ბაზარზე. ამჟამად დაუმუშავებელ ბუნებრივ ალმასებზე ფასები ფორმირდება საბაზრო ძალების ზემოქმედებით, რამაც გამოიწვია მათი ფასების ცვალებადობაც. ალმასებზე ფასების მნიშვნელოვანი დაცემა მიახლოებით 30-40 %-ით, მოხდა 2005—2006 წლებში. ეს მოხდა ლოკალური მიწოდების სიჭარბით მოთხოვნაზე. ამასთან აღსანიშნავია, რომ ახალი საბადოების ათვისების, მარაგის, მათი დამუშავების ხარისხის გათვალისწინებით, შეიძლება ვივარაუდოთ საშუალო და გრძელვადიანი პერსპექტივაში მსოფლიო ბაზარზე ალმასებზე ფასების ზრდა, რადგანაც შეიმჩნევა მოთხოვნის მდგრადი ზრდა მიწოდებასთან შედარებით, რაც ფასის ზრდის წინაპირობაა.
ალმასის განსაკუთრებული სიმაგრე თავის გამოყენებას პოვებს მრეწველობაში: მას გამოიყენებენ დანების, ბურღების, მჭრელების და სხვა ამგვარი საგნების დასამზადებლად. ალმასებზე მოთხოვნის ზრდა მრეწველობაში იწვევს ხელოვნური ალმასების წარმოების გაზრდას. ბოლო დროს ეს პრობლემა წყდება ალმასის ფენის კლასტერული და იონო-პლაზმური დეპონირებით მჭრელ ზედაპირზე.
ალმასის ფხვნილი (როგორც ბუნებრივი ალმასის დამუშავების ნარჩენი, ასევე ხელოვნური ალმასი) გამოიყენება როგორც აბრაზივი, მჭრელი და სალესი დისკების დასამზადებლად და ა.შ.
მეტად პერსპექტიულია მიკროელექტრონიკაში ალმასის გამოყენება. უკვე არის მზა ნაკეთობები, რომელთაც აქვთ მაღალი თბო- და რადიაციული მდგრადობა. ასევე პერსპექტიულია ალმასის გამოყენება, როგორც მიკროელექტრონიკის აქტიური ელემენტი, განსაკუთრებით მეტად ზუსტ და მაღალვოლტიან ელექტრონიკაში. ნახევარგამტარებიანი ხელსაწყოების დამზადებისას ალმასის საფუძველზე, გამოიყენებენ როგორც წესი ალმასის დოპირებული ფირი (აპკი). ბორით დოპირებული ალმასს აქვს p-ტიპის გამტარიანობა, ფოსფორით — n-ტიპი. ზონის დიდი სიფართის გამო ალმასის შუქის დიოდები მუშაობენ სპექტრის ულტრაიისფერ რაიონში[14]. 2004 წელს ლ. ვერეშჩაგინის სახ. მაღალი წნევის ფიზიკის ინსტიტუტში პირველად მოახდინეს ალმასის სინთეზირება[15], რომელსაც ჰქონდა ზეგამტარი გადასვლა 2-5К ტემპერატურაზე (დამოკიდებულია ლეგირების ხარისხზე). მიღებული ალმასი წარმოადგენდა ბორით ძლიერლეგირებულ პოლიკრისტალურ ნიმუშს, მოგვიანებით იაპონიაში მიიღღეს ალმასის ფირები (აპკები), რომლებიც გადადიოდნენ ზეგამტარ მდგომარეობაში 4-12К ტემპერათურისას[16]. ჯერჯერობით ალმასის ზეგამტარობა მხოლოდ მეცნიერებში იწვევს ინტერესს.
მაგრამ ბუნებრივი ალმასების უდიდესი ნაწილი (ღირებულებით) გამოიყენება ბრილიანტების წარმოებისათვია. დოქტორმა ნ. დრონოვამ 2001 წელს დაამუშავა ალმასების ნედლეულის შეფასების მეთოდიკა, რომელშიც დიდი კრისტალების ფასის განსაზღვრისას პროგნოზირებენ მისგან გამომავალი ბრილიანტების ღირებულებას.
ალმასის დაწახნაგება
რედაქტირება
დაწახნაგებულ ალმასს უწოდებენ ბრილიანტს.
დაწახნაგების ძირითად ტიპებს წარმოადგენს:
- მრგვალი (57 წახნაგის სტანდარტული რიცხვით)
- ფანტაზიური, რომელსაც მიეკუთვნება დაწახნაგების ისეთი სახეები როგორიცაა
- „ოვალური“,
- „მსხალი“ (ერთი მხარე ოვალია მეორე კი წვეტიანი კუთხე),
- „მარკიზა“ (უვალი ორი წვეტიანი კუთხით, ჰგავს თვალის სტილიზებურ გამოსახულებას),
- „პრინცესა“,
- „რადიანტი“ და სხვა.
ბრილიანტის დაწახნაგების ფორმა დამოკიდებულია ალმასის თავდაპირველი კრისტალის ფორმაზე. მიღებულ რომ იქნას მაქსიმალური ღირებულების ბრილიანტი, დამწახნაგებლები ცდილობენ მინიმუმამდე დაიყვანონ ალმასის დანაკარგები დამუშავებისას. ალმასის კრისტალის ფორმის გათვალისწინებით, მისი დამუშავებისას იკარგება წონის 55—70 %.
დამუშავების ტექნოლოგიის გამოყენებით, ალმასის ნედლეული შეიძლება პირობითად დავყოთ სამ დიდ ჯგუფად:
- „სოუბლზ“ — როგორც წესი კრისტალები სწორი ოქტაედრული ფორმის, რომლებიც თავდაპირველად იხერხება ორ ნაწილად, ამ დროს მიიღება ნამზადი ორი ბრილიანტის დასამზადებლად;
- „მეიკბლზი“ — კრისტალები არასწორი ან მომრგვალო ფორმის, წახნაგდება „ერთ ნაჭრად“;
- „კლივაჟი“ შეიცავებ ბზარს და შემდგომი დამუშავების წინ მას ტეხენ.
ბრილიანტად დაწახნაგების ძირითად ცენტრებს წარმოადგენენ: ინდოეთი, რომელიც სპეზიალიზდება მწვრილ ბრილიანტებზე, მასით 0,30 კარატამდე; ისრაელი, სადაც წახნაგდება ბრილიანტები მასით 0,30 კარატზე ზევით; ჩინეთი, რუსეთი, უკრაინა, ტაილანდი, ბელგია, აშშ, ამასთან აშშ აწარმოებს მხოლოდ მსხვილ მაღალხარისხოვან ბრილიანტებს, ჩინეთსა და ტაილანდში — წვრილს, რუსეთში და ბელგიაში — საშუალოსა და დიდს. ასეთი სპეციალიზაცია ჩამოყალიბდა დამწახნაგებელის შრომის ანაზღაურების განსხვავების მიხედვით.
იხილეთ აგრეთვე
რედაქტირებალიტერატურა
რედაქტირება- ნ.დ. დრონოვა, ი.ე. კუზმინა, ალმასის ნედლეულის დახასიათება და შეფასება, მ., გამომც. მსუ, 2004, ფ74
- ვ.ი. ეპიფანოვი, ა.ი. პესინა, ლ.ვ. ზიკოვა, ალმასების ბრილიანტად დამუშავების ტექნოლოგიები, საღელმძ.,მ, უმაღლესი სკოლა, 1987
- ი.ლ. ორლოვი, ალმასის მინერალოგია, მ., გამ. მეცნიერება, 1984
რესურსები ინტერნეტში
რედაქტირება
სქოლიო
რედაქტირება- ↑ Phys. Rev. Lett. 70, 3764 (1993): Thermal conductivity of isotopically modified single crystal diamond
- ↑ БСЭ
- ↑ ნ.დ. დრონოვა. ალმასების შეფერილობის ცვლილება მათი დამუშავებისას ბრილიანტად (სისტემური მიდგომა და ექსპერიმენტული გამოკვლევები) დისერტაციის ავტორეფერატი გეოლოგიურ-მინერალოგიის მეცნიერებათა კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხისას. სპეციალობა 04. 00. 20 -მინერალოგია, კრისტალოგრაფია. მ, 1991
- ↑ იური შელემენტევი, პეტრე პისარევი. ბრილიანტების სამყარო. მსუ-ს გემოლოგიური ცენტრი. ციტირების თარიღი: 2010-09-08.
- ↑ მეცნიერება და ტექნიკს, 14 ოქტ. 2002 წ. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-10. ციტირების თარიღი: 2011-04-29.
- ↑ ჟურნალნი ზალი| ნევა, 2003 N9 | ევგენი ტრეივუსი — გეოლოგი პოპუგაევას გოლგოთა
- ↑ 1957 წლის ლენინის პრემია მინიჭებულ იქნა სხვა გეოლოგებს. მხოლოდ 1970 წელს პოპუგაევამ მიიღო საპატიო დიპლომი და ნიშანი «საბადოს პირველაღმომჩენი»
- ↑ «მსხვილი ალმასის შექმნა — მცირეებისაგან»
- ↑ ბ. ფ. დანილოვი «ალმასი და ადამიანები»
- ↑ ხელოვანი პიროვნების ცხოვრების სტრატეგია
- ↑ [1] ჟურნალი «უნივერსიტეტი»
- ↑ დეტონაციური ალმასების მიღებისა და გასუფთავების ტექნოლოგიები // მყარი სხეულის ფიზიკა, 2004, ტომი 46, გამ.4. — ფ. 586
- ↑ lenta.ru: «ახალი ტექნოლოგია საშუალებას მისცემს მიღებულ იქნას ნებისმიერი ზომის ბრილიანტები» «New Scientist»-ის მასალებით
- ↑ New n-Type Diamond Semiconductor Synthesized. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-05-13. ციტირების თარიღი: 2011-04-30.
- ↑ Ekimov, E. A.; et al. (V. A. Sidorov, E. D. Bauer, N. N. Mel'nik, N. J. Curro, J. D. Thompson, S. M. Stishov) (2004). „Superconductivity in diamond“. Nature. 428 (6982): 542–545. doi:10.1038/nature02449. ISSN 0028-0836. ციტირების თარიღი: 2010-02-22.
- ↑ [მკვდარი ბმული] [cond-mat/0507476] Superconductivity in Polycrystalline Diamond Thin Films