Вашингтон
Басқа мағыналар үшін Вашингтон (айрық) деген бетті қараңыз.| Бұл мақалада еш дереккөз келтірілмеген немесе дереккөздер жеткіліксіз. Дереккөз келтіру арқылы бұл мақаланың сапасын көтеруге көмек етіңіз. Еш дереккөзге негізделмеген мағлұмат жойылу мүмкін. |
Вашингтон (ағылш. Washington, D.C., /ˈwɑʃɪŋtən ˌdiː ˌsiː/) — Америка Құрама Штаттарының елордасы. Вашингтон 16 шілде 1790 жыл орнатылған. АҚШ-та бұдан басқа Вашингтон атаулы штат та бар болғасын, екі мекенді шатастырмау үшін, елорданы кейде Вашингтон, Колумбия Аймағы деп толық атымен атайды. Вашингтонда көп компаниялардың бас кеңселері жайғасқан.
| Қала | |||||
| Вашингтон (Колумбия аймағы) | |||||
| Washington, District of Columbia | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Статусы |
Астана | ||||
| Аймақ | |||||
| Мэрі | |||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары |
38°53′42″ с. е. 77°02′12″ б. б. / 38.89500° с. е. 77.03667° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 38°53′42″ с. е. 77°02′12″ б. б. / 38.89500° с. е. 77.03667° б. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Құрылған уақыты |
1790 | ||||
| Жер аумағы |
177 км² | ||||
| Орталығының биiктігі |
125 м | ||||
| Уақыт белдеуі | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны |
601 723[1] адам (2010) | ||||
| Тығыздығы |
3771 адам/км² | ||||
| Агломерация |
5,4 млн[2] | ||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| Телефон коды |
+1 202 | ||||
| Пошта индекстері |
20001-20098, 20201-20599 | ||||
|
dc.gov (ағыл.) | |||||
Вашингтон (Колумбия аймағы) шекарасы
| |||||
 Ортаққордағы санаты: Вашингтон (Колумбия аймағы) | |||||
Жұрты - 604,492 (22-қыркүйек, 2011).
Билік органдары
өңдеуФедералды билік
өңдеуВашингтонда АҚШ-тың барлық федералды органдары орналасқан: АҚШ президентінің резиденциясы Ақ үйде, Конгресс Капитолийде, ал Жоғарғы Сот Жоғарғы Сот ғимаратында отырады. Сондай — ақ, АҚШ федералды үкіметінің барлық атқарушы органдары-көршілес округтегі Пентагонда орналасқан АҚШ Қорғаныс Министрлігінен басқа атқарушы департаменттер және тікелей департаменттерге (атқарушы) немесе Конгреске (заң шығарушы орган) Есеп беретін АҚШ федералды агенттіктері бар. Вашингтондықтар, басқа американдықтармен салыстырғанда, бірқатар саяси құқықтардан айырылған: олардың конгрессте сайланбалы өкілдігі жоқ. 1991 жылдан бастап Вашингтонның Өкілдер палатасында делегат Элеонор Холмс Нортон; оның дауыс беру құқығы жоқ, бірақ ол комитеттерге қатысып, пікірталасқа қатыса алады. Сенатта қаланың өкілдері жоқ. Алайда, Пуэрто-Рико немесе Гуам сияқты басқа американдық территориялардың тұрғындарынан айырмашылығы, олардың дауысы жоқ делегаттары бар, Колумбия округінің азаматтары барлық американдық федералды салықтарды төлейді. 2005 жылғы сауалнама американдықтардың 78% - ы 50 штаттың кез келгеніне қарағанда Конгрессте өкілдерінің аз екенін білмейтінін көрсетті. АҚШ-та жүргізілген әртүрлі сауалнамалар американдықтардың 61-82% - ы Вашингтонда конгрессте дауыс беру құқығы бар сенаторлар болуы керек деп санайды. Алайда, мұндай қоғамдық пікірге қарамастан, Вашингтонға сенаторларды сайлау құқығын беру әрекеттері сәтсіз аяқталды. Сонымен, 1978 жылы ұсынылған АҚШ Конституциясына Колумбия округінің тұрғындарына екі сенаторды және АҚШ Конгресінің Өкілдер палатасының кем дегенде бір толық мүшесін сайлау құқығын беретін түзету Штаттардың тиісті санымен ратификацияланбаған.
Сөз төркіні
өңдеуҚала атауы АҚШ-тың алғашқы президенті Джордж Уошингтонның құрметіне қойылған. Онымен қоса адамдар бұл қаланы Колумбия округі деп атайды. Себебі Колумбия округі мен Вашингтон қаласы шекаралас.
Тарихы
өңдеуВашингтон қаласы 1790 жылы жоба бойынша салынған болатын. Қаланың соғылуы архитектор Пьер-Шарлем Ланфанның басқаруымен іске асты. Қаланың шекарасын АҚШ Конгрессінің шешімі бойынша қала шекарасын Мэриленд және Вирджиния штаттарының шекарасынан бөліп алу көзделді. Бұл шешімді ел президенті де қолдады. Джордж Уошингтон егер қаланы Потомак өзенінің бойында тұрғызсақ бұл қала біріккен Огайоны және АҚШ-тың ішкі штаттарын байланыстыратын маңызды жол болады деп ойлады. 1792 жылы қала жоспары инженер Эндрю Элликоттың бұйрығы бойынша түзетіліп, жөнделді. Қаланы соғу қайтадан басталды. Капитолийда қиылысатын бірнеше квадранттар пайда болды. Он тоғызыншы ғасырдың соңына қарай Вашингтон қаласы Потомак өзенінің сол жағалауында орналасты.
1814 жылы АҚШ-Ағылшын соғысы басталды. Соғыстың әсерінен Вашингтон қаласы Ұлыбританияның қол астына өтті. Ондағы зәулім ғимараттар өртке оранды. Мұндай ғимараттардың ішінде Ақ үй мен АҚШ банкі де болды. Осыдан кейін қалада қатты дауыл басталды. Дауылдың кесірінен басып алушылар шегінуге мәжбүр болды. Үкімет жетекшілігіндегі президент Джеймс Мэдисонның бұйрығымен басқару мүшелері және президент қалаға қайта оралды.
1861-1865 жылдары, азаматтық соғыстың уақытында қалада Линкольн президенттің бұйрығымен Потомак әскері қорғайтын бірнеше қорғаныстар құрылды. 1864 жылы қалаға шабуылдар жасалды. Шабуылдардың әсерінен президент Авраам Линкольн ауыр жарақатталды. Бұдан кейін оларға қосымша әскер келіп генерал Райт оңтүстік адамдарын жеңіп, қаланы сақтап қалды.
1871 жылы Конгресс Территориалды актты қабылдады. Акт бойынша қаланы 16 адамнан құралған заң кеңесі басқаратын болды. Онымен қоса Ортақ кеңес те пайда болды. Бұл Кеңес қаланың көркеюіне жауап берді. Себебі сол кезде Вашингтон жолдары жүруге келмейтін жолдар болатын. Адамдар еркін қозғала алмайтын. Осы мәселенің кесірінен астананы ауыстыру да көзделді. Бірақ Вашингтон өз статусын сақтап қалды. Александр Шефердтың арқасында қалада ортақ транспорт пайда болды, ағаштар егілді, газ құбыры мен су құбыры жүргізілді, т.б маңызды мәселелер шешілді. Александр Шефердтың атағы өсіп, қаланың губернаторы қызметін 1873 жылы алды. Бірақ осы мәселелердің шешу жолында құртылған ақшалар бюджетке де әсер етті. АҚШ экономикасы бұзыла бастады. Осыдан кейін қаланы АҚШ конгрессі басқаратын болды.
1878 жылы қала шекарасы округ шекарасымен теңесе бастады. Бөлек қала болып саналатын Джорджтаун қаласы Вашингтон аумағына өтті. 1862 жылы Афро-америкалықтарды құлдық биліктен босатылды, яғни құлдық билік жойылды. Осыдан кейін қаладағы адамдар саны көбейе бастады. Бірақ АҚШ-та нәсілдік кемсітушілік әлі бір ғасыр сақталды. Осыдан кейін 1963 жылы атақты сөзді Мартин Лютер Кинг оқыды. Ол Афро-америкалықтардың құқығы үшін күрескен адам болды. 1968 жылы оның өлімінен кейін аймақта жаппай наразылық орын алды.
1923 жылы қалада басталған экономикалық кризис болды. Бұл кризис бүкіл елде болды. Қалада жұмыссыздар саны өсті. Ұлы кризисті Рузвельт деген президенттің көмегімен тоқтата алды. Ол «Жаңа курс» деген өз бағдарламасын жүргізді. Жиырмасыншы ғасырдың ортасына қарай Мәскеу мен Вашингтон арасындағы бәсекелестік өсе түсті. Суық соғыс басталды. 1960 жылы Кеннеди жаңа бағдарлама жүргізді. Бұл бағдарламаның арқасында өнеркәсіптік технология дамыды. Жұмыссыздар саны азайды. Жоғарғы оқу беретін мектептер ашылды. Сапалы ауруханалар тұрғызылды. Зейнеткерлерге материалды көмек көрсетілді. Соңғы уақытта Вашингтонның оңтүстік-батыс және солтүстік-батысында жаңа кварталдар белсенді құрылуда. Қаланың орталығында мәселелі ғимараттар мен үкімет ғимараттары құрылған. Қаланың шығысында тек кедейлер өмір сүреді. Басым көпшілігі Афро-америкалықтар.[3]
Географиясы
өңдеу
Вашингтон қаласы АҚШ-тың солтүстік-шығысында орналасқан. Қала алаңы 177 км² құрайды. Оның ішінде 159 км² жер, ал қалған 18 км² су болып табылады. Қаланың құрғақ жері Мэриленд штатында орналасқан. Мэриленд штатының оңтүстік-батыс жерінен қалған барлық Вашингтон қаласының құрғақ жері болып табылады. Қала 3 өзен бойында орналасқан. Ол өзендер: Потомак және оның ағындары Анакостия және Рок-Крик. Вашингтон қаласының ең жоғарғы нүктесі — Рено нүктесі. Бұл нүкте Рено фортының саябағында және теңіз деңгейінен 125 метр биіктікте орналасқан .[4] Ең төмен нүктесі — Потомак өзенінің деңгейі.
Климаты
өңдеуАтлант мұхиты маңында орналасқан Потомак өзені маңындағы Вашингтон қаласы өзінің ыстық әрі ылғалды және қыста 17 дюмға дейін жететін суық әрі қарлы ауа-райымен белгілі болды. Жалпы қаланың ауданы 68,3 миль² дейін жетеді. Теңіз деңгейіндегі биіктігіне келетін болсақ, онда ол 40-410 футқадейін көтеріле алады. Вашингтон қаласының ауа-райын орта есеппен алсақ, онда 54.0В °F шығады. Жауын-шашындарды орта есеппен алсақ, Вашингтонға жылына 39.73 дюйм жауын-шашын жауады. Оның ішінде 17.3 дюйм қар болып табылады.[5]
Демографиясы
өңдеу1860 жылғы есеп бойынша қала тұрғындарының саны 75 000-ды құраған.[6] Бұл басқа қалаларға қарағанда өте аз. Азаматтық соғыстан кейін халық саны 75 %-ға өсті. Бұл көрсеткіш Ұлы тоқырауға дейін тұрақты болды.[6] Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде федералды органның мемлекеттік қызметкерлер есебінен де көбейді.[7] 1950 жылы халық саны максималды санына жетті. Вашингтон қаласының тұрғын саны 802 178 адамды құрады.[8]
Бірақ біраз уақыт өткеннен кейін халық саны қайта азая бастады. Тұрғында өзге қалаға көшті. Мұның басты себебі 1960-ыншы жылдары болған кекілжің болатын. Осы оқиғалардың әсерінен 1980 жылы Вашингтон қаласы өз тұрғындарының төрттен бір бөлігін жоғалтты.[6] Халық саны 1990 жылға дейін жалғасты. Ұзақ уақыттан кейін 2000-ыншы жылдары халық өсімі байқалды.[9] 2010 жылдың санағының өсімі бойынша он жыл ішінде халық 5,2%- ға көбейген.[1] 2010 жылы халық санағы бойынша халық саны 601 657 адам болған.[1] Ал 2000-ыншы жылғы санақ бойынша халық саны 572 059 адамды құраған.[10] Жұмыс күндері Вашингтон қаласының халық саны 1 миллионға жуықтайды. Бұл Вашингтон маңындағы адамдар есебінен көбейеді.[11]
2007 жылғы санаққа сүйенсек қаладағы әрбір үшінші адам сауатсыз болған. Бұл имигранттармен байланысты.[12]
АҚШ халық санағының бюросы бойынша Вашингтон қаласының халық санағы 2015 жылдың 1 шілдесіне қарай қала тұрғындарының саны 672,228 адам болған. Бұл 2010 жылғы санақ бойынша АҚШ-тың тұрғын саны 11,7 %-ға өскен.[13] 2010 жылы Вашингтон қаласы АҚШ елі бойынша ең тығыз қалалардың ішінен 24-інші орында болды.[14] 2010 жылғы мәліметтер бойынша шекара маңындағы жолаушылар көмегімен ауданның күндізгі халқы 1 миллионға жуықтаған.
2010 жылғы санаққа сүйенсек Вашингтон қаласының тұрғындарының 50,7 %-ы Афро-америкалық, 38,5 %-ы Ақ адамдар, 3,5 %-ы Азиаттар және 0,3 % АҚШ-тың иүбірлі халықтары.[15]
Діні
өңдеуҚаланың басым көпшілігі христиандар болып табылады: 28 % тұрғын — католик, 9,1 % — американдық баптист, 6,8 % — оңтүстік баптист, 1,3 % — православты христиан және 13 % басқа да христиан діндері болып табылады. Қалада Исламдық таралу 10,6 %-ды құрайды, иудаизм қолданушылары 4,5 % . Қаланың 26,8 % белгілі бір дінді ұстанбайды немесе өзге дінге сенеді.[16]
Дереккөздер
өңдеу- ↑ a b c Resident Population Data (ағыл.). АҚШ бюросының халық санағы (21 December 2010). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 тамыз 2011. Тексерілді, 21 желтоқсан 2010.
- ↑ Annual Estimates of the Population of Metropolitan and Micropolitan Statistical Areas:1 сәуір 2000 ж - 1 шілде 2009ж (XLS). АҚШ бюросының халық санағы (наурыз 2010). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 тамыз 2011. Тексерілді, 29 шілде 2010.
- ↑ Вашингтон тарихы Мұрағатталған 2 сәуірдің 2016 жылы.
- ↑ Facts & FAQs. Interstate Commission on the Potomac River Basin (2 шілде 2008). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 тамыз 2011. Тексерілді, 1 ақпан 2011.
- ↑ Вашингтон Климат
- ↑ a b c District of Columbia - Race and Hispanic Origin: 1800 to 1990 (PDF). Бюро переписи населения США (13 қыркүйек 2002). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 тамыз 2011. Тексерілді, 12 сәуір 2011.
- ↑ WWII: Changes. WETA-TV (2001). Басты дереккөзінен мұрағатталған 14 ақпан 2005. Тексерілді, 12 сәуір 2011.
- ↑ Anniversary of Washington, D.C. as Nation’s Capital. АҚШ халық санағының Бюросы (1 желтоқсан 2003). Басты дереккөзінен мұрағатталған 7 ақпан 2008. Тексерілді, 12 сәуір 2011.
- ↑ District of Columbia. АҚШ халық санағының Бюросы. Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 тамыз 2011. Тексерілді, 12 сәуір 2011.
- ↑ Census 2000 Demographic Profile Highlights. Бюро переписи населения США (2001). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 тамыз 2011. Тексерілді, 12 ақпан 2011.
- ↑ Biggest commuter cities, CNNMoney.com (21 қазан 2005). Тексерілді 12 ақпанның 2011.
- ↑ District of Columbia Fact Sheet 2007. АҚШ халық санағының Бюросы (2008). Тексерілді, 2 қараша 2008.
- ↑ Table 1. Annual Estimates of the Resident Population for the United States, Regions, States, and Puerto Rico: April 1, 2010 - 1 шілде 2015 (CSV). U.S. Census Bureau (желтоқсан 22, 2015). Тексерілді, желтоқсан 22, 2015.
- ↑ Population Change for Places With Populations of 50,000 or More in the United States and Puerto Rico: 2000 to 2010. United States Census Bureau (September 27, 2011). Тексерілді, желтоқсан 21, 2011.
- ↑ District of Columbia Census Profile 2010. United States Census Bureau (2011). Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 тамыз 2011. Тексерілді, 24 наурыз 2011.
- ↑ District of Columbia Denominational Groups, 2000. The Association of Religious Data Archives. Басты дереккөзінен мұрағатталған 23 тамыз 2011. Тексерілді, 12 ақпан 2011.