Намаз

Намаз (араб.: صلاة‎; салә, көпше түрі صلوات салауат, парсы: نماز‎ намаз) - сөздікте «дұға ету», «жақсы дұға ету» деген мағынаны білдіреді. Аллаһ Тағала Құранда: «Оларға дұға ет. Сенің дұғаң оларға рақымшылдық», - дейді (Тәубе,9/103). Шариғатта Намаз - тәкбірмен басталып, сәлеммен аяқталатын, ерекше әрекеттер мен сөздерден тұратын ғажайып ғибадат. Намаз Исламнан бұрынғы илаһи (Құдайлық) діндерде де парыз болған. Хазіреті Мұхаммедке ﷺ бес уақыт намаз парыз етілмей тұрып, тек қана таң мен ақшам уақытында екі рет намаз оқылған. Кейін Миғраж түнінде бес уақыт намаз парыз болды. Намаздың парыздығы Құран, сүннет және ижмағ дәлелдерімен анықталған. Құранның көптеген жерінде «Намаз оқыңдар және зекет беріңдер,» - деп, намаздың өте маңызды парыз екендігін білдірген. Олардың кейбірі мыналар: «Барлық намаздарды және орта намазды сақтаңдар» («Бақара», 238-аят). «Расында намаз белгіленген арнайы уақыттарда парыз етілді» («Ниса», 103-аят). «Алайда олар барлық бұрыс діндерден бойын аулақ ұстап, шынайы түрде Аллаһқа құлшылық етуден, намазды тұп-тура оқудан және зекет беруден өзге нәрсеге әмір етілмеген болатын» («Бәййәна», 5-аят). «Намазды толық оқыңдар...» («Хаж», 78-аят).

Мешіттегі намаз.

Жұма намаз .

Намаз уақытын көрсететін сағаттар

Намаз — мұсылмандардың Аллаға бағыштап, күніне 5 рет дұға оқып өтейтін құлшылығы. «Мұсылмандар күніне бес рет намаз оқуға тиіс» (3. Ақназаров, Ғылыми атеизм.).

Әдетте, сөздің алғашқы шыққан төркіні парсы тілі деп танылып жүр. Оның «нәмаз» тұлғасы мен беретін мағынасы (дәл қазақ тіліндегідей) парсы тілінде де кездесетіні рас. Кейбір түркі тілдеріне парсылардан ауысуын да теріс деуге болмайды.

Түптеп келгенде, ертедегі түркі жазба ескерткіштерінде сөздің алғашқы тегі санскриттен (ескі индустар- дың әдеби тілінен) екендігі анықталады. Санскритте намо — тізе бүгу, еңкею, иілу. «Намо» түбіріне парсы тілінде «з» дыбысы қосылып, бас ию, құлшылық, құрмет ету мағынасына дейін өзгерген.

Сүннеттен дәлелдер

Бұл туралы риуаят етілген көптеген хадистер бар. Бұлардың кейбіреуі: «Ибн Омардан (р.а.) риуаят етілген бір хадисте Пайғамбарымыз ﷺ былай дейді: «Ислам бес нәрседен тұрады: Аллаһтан басқа Құдай жоқ екеніне және Мұхаммед ﷺ Аллаһтың Елшісі екеніне куәлік ету, намаз оқу, зекет беру, шамасы келсе қажылыққа бару және Рамазан оразасын ұстау» (Бухари, Иман, 1, 2; Муслим, Иман,XIX - 22). Хазіреті Пайғамбар ﷺ Муаз ибн Жәбәлді (р.а.) Йеменге жіберіп жатқанда, оған былай дейді: «Сен әһли кітап саналған қоғамға бара жатырсың. Оларды алдымен Аллаһқа құлшылық етуге шақыр, Аллаһты қабыл етсе, Аллаһтың оларға бір күнде бес уақыт намаз парыз еткенін айт. Намазды қабыл етсе, Аллаһ Тағаланың олардың ауқатты жандарына кедейлерге беру үшін зекет парыз еткенін айт. Қабыл етсе, олардан зекет ал. Бірақ адамдардың мал-мүлкінің ең жақсысын алма, жәбір көргеннің қарғысынан сақтан. Өйткені оның дұғасы мен Аллаһ Тағаланың арасында перде жоқ» (Тирмизи, салат, 45; Нәсәи, Салат, 1; Ахмад б. Ханбал, 3, 161,4, 208-209.). Сонымен қатар, күллі Ислам ғалымдарында бір күнде бес уақыт намаздың парыздығы жайлы ауызбірлік бар. Намаздың һижрадан бұрын Миғраж түнінде парыз болғаны жайлы нақты хабарлар бар. Әнас (р.а.) жеткізген бір хадисте айтылады:«Миғраж түнінде Хазіретті Пайғамбарға ﷺ елу уақыт намаз парыз етілген, кейін азайтып, беске түсірді. Сол кезде Аллаһ Тағала былай деді: «Ей, Мұхаммед! Менің сөзім өзгермес. Бес уақыт намазда сен үшін елу уақыт намаздың сауабы бар». Намаз балиғат жасына жеткен, ақылы толысқан әрбір мұсылманға парыз. Бірақ жеті жасқа келген балаларға намаз оқуды үйрету керек. Он жасқа келгенде Намаз оқымаса, жәй ұруға болады. Пайғамбарымыз ﷺ былай дейді: «Балаларды жеті жасқа келгенде намаз оқытыңдар, он жасына келгенде (намаз оқымаса жәй) ұрыңдар және сол жаста төсегін бөлек салып беріңдер» (Әбу Дауд, Салат/26; А.Ханбал, 2/180187). Бір күнде мұсылмандарға бес уақыт намаз парыз. Атау (нәзір), үтір және айт намаздары - уәжіп. Бір бәдауи (шөл адамы) жайлы хадисте намаздың бес уақыт екені айтылады. Пайғамбарымыз ﷺ: «Бір күннің ішінде парыз етілген намаз бесеу», - дейді. Бәдауи сонда: «Менің бұдан басқа борышым бар ма?», - деп сұрағанда, Аллаһ Елшісі ﷺ: «Жоқ, егер өздігіңнен нәпіл намаз оқысаң, ол басқа», - деп жауап қайтарады. Сонда бәдауи: «Сені ақиқатпен жіберген Аллаһқа ант етемін. Бұдан басқа не артық, не кем намаз оқымаймын», - деді. Сонда Пайғамбарымыз ﷺ былай деді: «Сөзі рас болса, ол адам жәннатқа барады» (Бухари, Имам, 34; Шаһадат, Имам, 8-10-15-17-18; ӘбуДауд, Салат, 1).

Намаздың пайдалары мен хикметтері

Намаз - Аллаһ пен құл арасындағы байланыс негізі. Бес уақыт намазды орнымен оқып, үлкен күнә жасамаған адамның кіші күнәлары кешірілетіні жайлы аяттар мен хадистер бар. Құранда былай дейді: «(Ей, Мұхаммед), саған уахи етілген кітапты оқып, намазды орында. Күдіксіз, намаз арсыздық пен жамандықтан тыяды» (Анкибут, 29/45). Хазіреті Пайғамбарымыз ﷺ сахабаларға: «Сендердің араларыңнан бір адамның есігінің алдында өзен ағып, ол сол өзенге күніне бес рет шомылса, сол адамда кір қалатын ба еді?» - деп сұрағанда сахабалар: «Жоқ қалмайды», - деп жауап қайырады. Сонда Аллаһ Елшісі ﷺ:«Бес уақыт намазда да, судың кірді тазалайтынындай күнәларды тазалайды» деді (Бұхари, Мәуақит, 6; Муслим, Масажид, 283;Тирмизи, Әюәд, 80,90; Насаи, салат, 7.). Басқа бір хадисте былай дейді: «Үлкен күнә жасамаған адамды бес уақыт намазы мен жұма намазы, келесі жұмаға дейінгі жасаған күнәларынан арылтады» (Муслим,Таһарат, 14-15, Тирмизи, Мәуақит, 46; Ибн Мажә, Таһарат, 79, 106). Ақыретте адам баласы есепке тартылғанда, ең алдымен намаз сұралады. Пайғамбарымыз ﷺ былай дейді: «Адамдардың қиямет күнінде алғаш есепке тартылатын амалы мен іс-әрекеті - намаз». Ұлы Раббымыз хабардар бола тұра періштелеріне былай дейді: «Құлымның парыз намазына қараңдар. Оны толық орындаған ба, кемістігі бар ма»? Егер оның парыз намаздары толық болса, намаз сауабы толықтай жазылады. Егер парыз намаздарында нұқсандық болса, Аллаһ Тағала былай дейді: «Құлым нәпіл (сүннет) намаздарын толық оқыған ба екен?» Егер ол сүннет намаздарын толық оқыған болса, Аллаһ Тағала «Құлымның нұқсан парыз намаздарын нәпілдермен толтырыңдар», - дейді. Одан кейін парыз болған басқа амалдар да осылайша есепке тартылады» (Тирмизи, Салат /118). Адамды ең көркем түрде жаратып, жерді бесік, көкті шаңырақ, күнді шырақ етіп игілігіне ұсынған Ұлы Жаратушы адамға берген мұншалық ырыс-берекетінің қарымына шүкір етулерін қалайды. Намаз - күллі шүкірді қамтыған ғибадат. Аллаһ Тағалаға ғибадат еткен сансыз періштелер бар. Кейбір періштелер жаралғалы сәждеде. Енді бірі жаралғалы рүкүғта тұрып, Аллаһ Тағаланы пәктеуде. Енді бірі аяқта тұрып, Аллаһ Тағаланы нұқсандық пен ширк атаулыдан пәктеп, ғибадат етуде. Намазда осы періштелердегі ғибадат түрінің бәрі бар.

Намаз оқымаған жанның үкімі

Намаздың ақылды, балиғат жасына жеткен, хайыз бен нифастан тазаланған мұсылмандарға парыз екені жайлы ауызбірлік бар. Намаз бен ораза секілді тәндік ғибадаттарда өкілдік іске аспайды. Намаздың парыздығын теріске шығарған діннен шығады. Өйткені намаз айқын аят, хадис және ижмағ дәлелдерімен анықталған. Жалқаулық, немқұрайдылық себебімен намазды тастаған күнәһар және пасық болады. Намаз оқымау - дүние мен ақырет азабына себеп. Ақыреттегі азап туралы Құранда былай айтылады: «Олар жәннатта тұрып күнәһарлардан: «Сақар жаһаннамға түсулеріңе нендей себеп болды?», - деп сұрайды. Сонда олар: «Біз намаз оқымайтын едік», - деп жауап қатады». (Мүддәсир,74/40-43). Хазіреті Пайғамбарымыз ﷺ: «Әдейі намазды тастаған адамға Аллаһ пен Пайғамбардың көмегі болмайды», - дейді (Бухари, Мәуақит, 15, 34; Насаи, Салат, 15).; «Кімде-кім жұма Намазына немқұрайлылықпен қарап, оны үш рет тәрк етсе, Аллаһ Тағала оның жүрегіне мөр басады» (Насаи, Жұма,; 2; Тирмизи, Жума, 7; ибн Мажа, иқама,; 93.). Имам Ағзам мазһабы бойынша, жалқаулық жасап, намазды тастаған адам, намаздың парыздығын теріске шығармайынша, діннен шықпайды. Бірақ күнәһар, пасық болады. Оған намаз жайлы ескертіліп, насихат етіледі немесе тәрбие үшін жаза беріледі. Кімде-кім намазын ұмытып немесе ұйықтап қалса, яки жалқаулықпен оқымаса, сол оқымаған намаздарыньң қазасын міндетті түрде оқиды.

Намаздың бес уақыт болуының хикметтері

Намаздың бес уақыт болуында терең хикметтер бар. Мысалы, бамдат намазы адамның өмірге жаңа туған сәби кезін еске түсіреді. Рауандап атқан таң сәбидің пәктігіне, жаңа оянып сайраған құстар сәбидің тәттілігіне, әсем тыныштық бейбіт өмірге ишарат етеді. Сондай-ақ, бесін намазы адамның қырықтан асып, қынабынан шыққан қылыштай қылшылдап тұрған шағына ұқсайды. Намаздыгер уақытында күннің батысқа бет алуы адам ғұмырының сексенге келіп, селкілдеп таяқ ұстап, қабір атты төртінші әлемге бет алып, өмір кітабының ақырғы тарауын тауысуға айналып бара жатқан кезеңін еске түсіріп, адам баласын ойлылыққа шақырады. Ақшам намазы болса, адам баласының бұл ғұмырдан өтіп, бейне бір өз қабірінің басында тұрып, «Аллаһ үшін не істедің, артыңда қандай өлмейтұғын із қалдырдың?» деп өз-өзін сұраққа тартып жатқандай халді елестетеді. Ал құптан намазының қараңғылық қоюланып, тыныштыққа оранған мезгілі - беймәлім қабір әлемін еске түсіреді. Міне, осылай ойлаған әрбір мұсылман әрқашан Жаратушы Жаппар Иеге іштей терең тағзым етіп, ақыретке қарай қадам басады.

Намазға байланысты

• Намаз уақыты
• Намаздың парыз болу шарттары
• Намаз түрлері
• Мәкрүһ
• Намазды бұзатын нәрселер
• Намаз оқудағы жеңілдіктер