Оюн

Оюн — заманны ётдюрюрге джарагъан, белгили джорукълары болгъан кёз ачыу.

Къуралыууну тарихи

Оюн тарихде къалай къуралгъаны алкъын толу белгили тюлдю. Биринчи оюнму чыкъгъанды огъесе ритуалламы алкъын даулуду. Джаныуарланы оюнлары, терен биологиялыкъ эмда этологиялыкъ имтиниулери болгъанын белгилейди.

Ишексизда оюн къуралгъанындан башлаб юретиуню бир тюрлю шекилиди, керти ситуацияланы кёргюзюую бла аланы атлатылыуун юретеди. Тарихден оюн керекли адам халини, усталыкъланы айнытады. Аны эслеб , Платон (б. э. д. 427 − 347 ) былай айтханды: «Мен айтама, айтхандан озуб бегитеме, адам къайсы болсада бир ишде джетешимли болур ючюн, гитчелигинден башлаб юренирге керекди. Сёз ючюн, иги джерчи неда къурулушчу болур ючюн, гитчелигинде оюнларында джерни къазаргъа, неда сабий мекямчыкъла ишлеб башларгъа керекди».

Оюнну ышанлары

Оюнлада бу ышанла болгъаннга саналады:

эркин айнытыу ишлемди, эсеби бла къалмай оюн кеси кёз ачады, кеф береди.
чыгъармачылыкъ, импровизациялыкъ эмда хали бла актив ишлемди.
эмоция джанындан кючлю, кёл кёлтюрген, эришиген ишлемди.
оюнну къурамын белгилеген джорукъланы ичинде бардырылгъан ишлемди.
имитация халы болгъан ишлемди. "Оюн керти джашау тюлдю. Ол керти джашауну чеклеринден кёзюулю ишлем сферагъа чыгъыуду эмда кесини нюзюрю барды. Гитче бала огъунакъда биледи, ойнагъан заманында «керти кибик» ойнагъанын, бютеу бу оюн кертичады, алай а керти тюлдю».
тюз джашаудан энчи оруну бла джаякъланнган ишлемди. Ол белгили бир джерде эмда бир заман аралыкъда бардырылады. Оюн аламны ичинде кесини шартсыз джорукълары барды. (Й. Хёйзинга, 1992).
минимал оюн ситуацияны болууу.

Оюунну адамны джашауунда оруну

Урунуу бла окъуудан сора оюн адамны ишлеминде уллу орун алады. Оюн адамны тарихинде бек эртдеден бери барды, эмда бусагъатха дери аны магъанасы толу ангыланыб бошамагъанды. Оюн адамны джашаууну бютеу кёзюуюлеринде да барды.

Сабийликде оюнну ролу бек уллуду. Оюн сабийни ишлеминде эм ал орун алады. С. Л. Рубинштейн (1976), оюн сабийледе сабийликни сакълайды эмда айнытады, аланы джашауларыны школуду эмда айныуларыны практикаларыды деб чертгенди. А. С. Макаренко (1958) «уллу адамны ёсюую, гитчелигинде оюндан башланады» деген оюмда болгъанды.

Уллу адамны джашауундада оюн бек магъаналыды. Оюн адамланы эслерин хаманда бёлгенди, джесирлегенди. «Бютеу дуния -театрды, адамла уа анда актерладыла» - дегенди В. Шекспир.

Бюгюннгю дуния эскиденда бек оюн бла толуду. Оюнла, эришиуле, оналыула, лотореяла телевидениени программлараны толтургъандыла. Азарт оюнла: оюн автоматла, картла, рулетка оюн заведенияланы иелерине уллу хайырла бередиле. Спорт оюнла, футбол, хоккей - адамла сюйюб къарагъан оюнладыла, оюнчула уа уллу айлыкъ аладыла. Кино, театр — бютеу барыбызда сюйге кёз ачыу эмда солууду. Ол себебден Й. Хёйзинга (1938), «адам маданият оюнда къуралады эмда оюн кибик бардырылады» деген оюмгъа келеди. Кенг ангыламда оюн, адам ишлемни бютеую бла аулайды. Адам ишлемге бу оюмндан къарасакъ, адам юйдегини, ата-ана болууну, тамада - бойсунган болууну ойнайды..

Оюнланы классификациясы

Оюнланы тюрлю-тюрлю ышанла бла тюрлю-тюрлю классификациялары барды. Оюнланы тамал классифиациясы АДИК аббревиатура бла белгиленеди: А — азарт, Д — дидактика, И — информация, К — комбинатор. Керти оюнла бу элементлени къатышынданад къуралыучандыла