Vincent van Gogh
(Sije op Stolberjer Platt)
un jeschrieve wie moch öt kallt
(Sije jeschrieve wie moch öt kallt)
Vincent Willem van Gogh (* 30. Määz 1853 ä Zundert, Holland; † 29. Juli 1890 ä Auvers-sur-Oise, Frankreich) woch enne van d bökanndste Möler van öt 19. Jahrhondöt.
Sing Belder
ÄndereVan Gogh molde mi als 860 Belder, övver 1000 Zeechnunge send övverlävverd. Dö meetzde wäde zom Postimpressiunismus jäzalld un hand völl anger Möler ön Richtung vörjöjövve, su dat neu Stile entstänge.
Von Goghs Lääve
ÄndereSing Kengheed
Ändere
Vincent van Gogh wood als zweides Kengk van önö Pastur jöboore. Ee Joohr vörher woch öt ischde Kengk van d Famelisch van Gogh jöstorve. Vönf Jöschwistere koomö noch no häm. Hä had di Zitt, di hä op öt Dörp vorbraad, ni vorjeiße, lett ävver döck doronger, als Kengk net ösu jott wi öt duud ischde Kengk jöwääh zö se.
Vincent jäng ä Tilburg zor Schüll, broch di ävver aav. Jrönd send net övverlävverd.
Ischde Berofsjoohre
ÄndereEm Sommer 1869 vong Vincent van Gogh a, en ö Konstjöschäff sing ischde Fennije zö vordeene. Singe Ohm jöhood önö Deel va dä Lade. En di Zitt liirde hä dö Konst kenne un ongerscheede, watt jo Belder un watt Schruuh es. Vincent reiste döck dörch d Wältjöschichte un koom dobeij och no London, wo hä vorsood, ö Küddelche met d Doohter va singe Huußhäär a zö vange. Dat stoss häm ävver vöör dr Kopp un Vincent kutt dä Schlaach en öt Jöneck ni vorjeiße. Sing Äldere, di hä 1874 bösood, veel dat op un sö kutte dörchsetze, dat Vincent va London no Paris vorsatze wood.
Ä Paris mullde Vincent komm met d Mänsche un hä vong a, döck en d Bibel z lääse. 1875 vorloor hä sing Ställ un vorsood drei Joohr lang, jätt neutz zö vänge. 1876 trock hä zöröck no Ängland, wo hä oohne völl Vreud werkde. 1878 vorsood hä ä Brüssel si Jlöck, packde dat ävver och net. Erjendwi schaffde Vincent öt, Helfspastur ä Borinage (d. h. em Pütt) z wäde. Hä hod Metleed met di schwoch werkende Mänsche, verschenkde sing Kleer, kekk net op sing eje Klamotte un läävde als ärme Söck tösche ärm Söckö. Sing Vorjösetze soche dat ävver net jäähr un hand häm örussjöworpe... Em Herbst 1880 emtscheed Vincent van Gogh sich, Moler z wäde.
Vincent dr Moler
ÄndereVan Goghs ischde Joohre
Ändere
Vincents ischde Joohre als Moler wore net jott. Jeld vordeende hä dörch sing Belder komm, kräätt ävver Hölp va singe Broohr Theo, dä sälvs ö Konstjöschäff ä Paris vörstäng. Vincent worp dat, watt hä hod, ävver döck met beede Häng öt Venster öruss, su dat hä döck kenne Jrosche en d Teisch hod.
En d ischde Zitt fluppde öt Mole koom. Hä molde mä anger Belder aav un vorsood va angere Möler su völl wi möjelich zö liire. Brüssel solld häm di Möjelichkeet dozo beene. Dobeij holp häm Anthon van Rappard. Als dä ävver us Brüssel votttrock, entscheed Vincent sisch och, Brüssel dr Röck zö kiire un trock zo sing Äldere no Holland. Do zeechnede hä völl us öt Burelääve. Als sing Kusin Kee Voss zö Bösöck koom, worp hä ö Ööjelche op di jong Vrau. Di leed häm aavbletze, watt Vincent ävver net dova aavheld, sisch wiir öm hör zö bömöhe. Dat joov Ängß 1881 kott vöör Weihnachte Krach en d Buud van d Famelisch van Gogh un Vincent wood öruss jöworpe.
Vincent vong beij sing ajöhiirode Kusin Anton Mauve ä Den Haag ö Daach övver dr Kopp. Di zeechde häm, wi mo Aquarelle mold un met Ölvärv ömjeed. Als van Gogh ö Vorhältnes met d Nutt Sien hod, dorv hä net mi länger bei sing Kusin bliive. Alle scheene Vincent kwitt wäde zö welle. Em Herbst 1883 trennde hä sisch och van Sein, un trock iisch no Drenthe, dann no Nuenen, wo övver 180 Belder entstänge.
1885 trock öt häm no Antwerpe.
Sing Zitt ä Antwerpe un Paris
ÄndereVincent läävde drei Mond ä Antwerpe. An d Konsthuchschüll helte sö häm vöör önö koomische Hellije. Hä woch ävver vruuh, erjendwi dörch zö komme. Jeldnut zwong häm, no Paris zöröck zö jo, wo hä beij singe Broohr ongerkoom.
Ä Paris liirde Vincent völl anger Moler kenne, sujar Vrönde vong hä do. Sing Aart zö mole ändernde sisch en di Zitt. Hä liirde dr Impressionismus kenne, dä met sing hell Värve dovöör sorchde, dat och di Belder va van Gogh net mi ösu düster werkde.
Van Gogh volt sisch ävver en ön Stadt net döheem. Öt woch z laut un zövöll Lüüh wore öm häm öröm. 1888 trock hä no Arles em Süde va Frankreich.
Arles
ÄndereVan Gogh entscheed sisch, no Südfrankreich z trekke, wo hä hoffde dörch di völl Sonn di hell Värve z vänge, di hä vöör sing Belder sood. En di Zitt molde hä 187 Belder. Wi bo övverall väälde häm och ä Arles öt Jeld, un hä kutt kenn Modelle bözaahle. Dat zwong häm, Landschaftsbelder z mole, ävver och anger Moler woode va häm op d Lingwand vassjöhalde.
Singe Droom van ö Atelie em Süde, beij däm sisch anger Künstlere zösamme setze un zösamme mole, kutt van Gogh ä Arles ömsetze, ävver mä Paul Gauguin bösood häm do. Van Gogh un Gauguin wore ävver Querköpp un leete sisch nüüß saare. Öt joov döck Kniiß. Beij ö sunö Krach soll sisch van Gogh önö Deel va si lenke Uuhr aavjöschnedde ha. Gauguin reiste no zwei Mond wärm aav.
Dat Vincent at zo di Zitt krank woch övv krank wood, leite völl Lüüh us si Vorhalde met dat Uuhr aav. Öm net alleen bliive zö mösse, trock hä en öt Spital no Saint-Rémy-de-Provence, ö vreuer Kluster, ä däm sisch koom änä öm häm kömmernde.
Saint-Rémy
Ändere
Ä Saint-Rémy molde van Gogh Belder van dr Klusterbouw, van d Jäjend öm öt Kluster un Belder us si Venster. Zweimol vorsood hä, sisch öt Lääve z nämme. Jeftije Värv woohl hä eiße.
Vincent volld sisch wi önö Jövangene un hod net dä Ädrock, dat häm dörch dat Lääve em Spital jöholpe wööd. Als Avangs 1890 sing Belder ä Paris usjöstalld woode un Aklang vonge, hä bökannd wood, entscheed hä sisch, Saint-Rémy zö vorlosse un no Auvers-sur-Oise zö träkke.
Auvers-sur-Oise
ÄndereÄ Auvers, wo hä em Mai 1890 akoom, werkde van Gogh wi önö Jäck. Hä molde ä 70 Daach mi als 80 Belder un 60 Zeechnunge. Hölp dörch önö Doktor Gachet, di häm vorsproche wood, kräät hä net. Dä notzde häm ävver us un leed häm vöör sisch mole. Am 6. Juli 1890 bösood hä noch ens singe Broohr. Dä hod ävver sälvs jönoch Ärjer un Vincent reiste kott dono wärm aav. Belder, di dono ä Auvers entstänge, zeechde ön düster Jäjend. Bökannd es dat Beld va Koorvelder em Räähn.
Am 27. Juli schoss van Gogh sisch ön Kowel en dö Bross un storv zwei Daach spiidr. Wisu hä sisch ömbraad, weeß kenne.
Van Goghs Belder em Wandel va si Lääve
Ändere
En di ischde Joohre, dat heechd tösche 1880 un 1885, molde Vincent van Gogh meeßd mä aav. Hä kopiirde Belder, di hä jott vong. Belder va Rembrand hodde öt häm ajödo un hä vorsood, däm sing Aart un Wiiß zö övvernämme. Hä notzde düstere Värve, meeßt Brung, Jrau un Schwazz. Öt wood net jönau jömold, Enkelheete spelte kenn Roll, watt zalld, woch dä Jösamtädrock. Dä mood vormeddelt wäde un stemme.
En sing Belder jäng öt Vincent van Gogh öm di normal Lüüh, Persune, di ärm woore, ärm wi hä. Völl zeechde Buure un dörö Lääve, dat us Werke, Werke un noch ens Werke böstäng. En di Zitt molde hä 1885 dat Beld Die Kartoffelesser, watt op Ripuaresch D Ädäppelseißer heechd. Sing Belder sollte önö Ädrock, ö Jövööhl vormeddele, meeßd woch domet d Ärmod jömend.
Ä Antwerpe un Paris ändernde sisch sing Aart z mole. Dr Impressionismus, däm öt Volk zo di Zitt jäähr soch, notzde hell Värve un vormeed schärpe jözeechnöde Jrenze. Alles vorleef, watt ävver van Goghs Aart z zeechne, wersproch. Zm Deel övvernomm hä di hellere Värve ä sing Belder, di mi un mi us kotte Lenie un Punkte böstänge.
Vörlaare vöör sing Belder vong hä jönoch en d jruuße Städt, wobeij hä och öt Ömland va Paris vassheld. Zosätzlich övvernomm hä Deele van önö us Japan stammende Stil ä sing Belder. Hezo jöhüüd, dat Denge op di Belder met dönn Lenie ömfassd wäde. Va di Zitt a vängd mo dat ä jeddes va sing Belder.
Äfloss op angere Möler
ÄndereKott no singe Duud woch Vincent van Gogh at ösu bökannd, dat jruuße Usställunge van sing Belder ä Paris, Berlin, Amsterdam un Köllö z see wore. Mi un mi Moler orienteerde sisch a häm un notzde sing Aart un Wiiß zö mole. Mo dänkd mä öns a Lüüh wi Henri Matisse, d Expressiuniste us d Jruppe va d Brücke suwi dr Blaue Reiter. Ävver sälvs önö Eduard Munch un Pablo Picasso jörondo onger singe Äfloss.