Dar

Dar ji riwekên qemçik darikî re dibêjin. Di zimanê kurdî de zayenda darê mê ye, lê heger bê birandin dibe nêr. Dar şaxeke mezin ji cîhana riwekan e.

Ji biziran şitil, ji wan jî dar digihê. Her sal dar aj dide ku temenê darê jî ji wir kivşe dibe. Heger sal baş û bi şiliyê derbas bûbe, xeleka wê salê biber, hişkayî bûbe jî bêber dibe. Darvan baş ji viya dizanin. Di darekê de cihê jîndar kambiyum e ku di bin qalikê de ye ji wir aj didin. Heger bizmarek (mix) lidarê bi kutan, bilindahiya wê her wekî xwe dimîne. Dar jî wekî hemî jîndaran bi avê dijîn. Dar hene kêm, dar jî hene rojê 400-500 lt avê xerc dikin. Darên wiha li hezekan diajon ku axê ziwa bike.

Av bi demarên darê vedikişin. Bi sîstema adhezyon u kohezyonê, av heya 100 m bilidahiyê vedikişe ki bi rastî jî hêz û enerjiyeke mezin divê. Dar bi fotosentezê xurdemeniya xwe çêdike. Ango bi av, karbondîoksît û tîrêjên rojê.

Dar di jiyana mirov de roleke girîng dilîze. Ji darê kaxez, mobîlya û bi hezaran pêdiviyên mirovan tên çêkirin. Dar şewat e, dar kana xurdemeniyan e bo mirovan. Gelek fêkî ji daran in. Daristanên welatekê kûltûr û dewlemendiya wê welatê nîşan didin. Li civakên nûjen û pêşketî xwedî li daristanan tên derketin, lewra riwek oksîjenê hildiberînin. Dar tenduristî, dar aborîye herwiha.

Pirraniya daristanên Kurdistanê ji aliyê dewletên Kurdistan parve kirine ve (Tirkiye, Îran, Îraq, Sûrî) hatine şewitandin. Ji ber wê floraya Kurdistanê ziyaneke mezin dîtiye û gelek cureyên riwek û ajalan ketine xetereya tunebûnê. Mirov dijminê heri mezin ê darê ne.

Darên sereke û navdar

Abies, Koknar
Acacia, Darcêwî
Acer,
Actinostrobus, Çama serwê
Athrotaxis, Dara erz a tazmanî
Aesculus, şambelot
Agathis
Ailanthus, Dara firîşteyan
Albizia, Darebreşûm, dara îranê
Alnus, Lepok, darlepok
Amentotaxus
Araucaria, Arokarya
Arbutus, Dara tûfrengî
Aucuba, Akuba
Austrocedrus, Erza Şîleyê
Berberis,
Betula, Dara tozê
Biota Maziya Îranê
Broussonetia,
Buxus, Şimşîr
Calocedrus, Erza aviyan
Camellia
Carpinus, Gurgan
Carya
Castanopsis
Catalpa, Katalpa
Cathaya
Cephalotaxus
Celtis, Ben, darben
Ceratonia, Xernûf, qarqazî, xurnik
Cercidiphyllum,
Cercis, Zîweleq, erjing
Chamaecyparis,
Citrus,
Clematis,
Cornus, Belalûk
Columba, koma darên kevotê
Corylus, Bindeq
Cotinus, Darsimaq
Cotoneaster, Givîja bejî
Crataegus, Givîj
Cryptomeria, Çama Japon
Cunninghamia,
Cupressocyparis, Serwa zir
Cupressus, Serw
Cydonia, Bihok
Daphne
Dalbergia, Dara belesanê
Diospyros, Abenoz, sîdar, abenûs
Dipteronia
Elaeagnus, Darsinc, dara hejesorê
Eriobotrya,
Eucalyptus, Okalîptûs
Euonymus,
Fagus, Narewan, dara narewanê
Ficus, Hejîr
Fitzroya Serwa Patagonyayê
Forsythia, Forsîtî
Fraxinus, Darbênav, dara bênavê
Fuchsia, Guharok
Ginkgo, Dara pelduçêtî
Gleditsia, Xernûfa bejî
Hedera, Daralînk, dargerînek
Hibiscus, Darhêrû
Hippophae, Darsinca quldir
Hydrangea,
Ilex,
Jacaranda
Jasminum, Yasemîn
Juglans, Gûz
Kalmia
Keteeleria, Koknara quldir
Koelreuteria, Sivikdar
Laburnum,
Lagerstromeia, Dara dorçînî
Larix,
Laurus, Qar
Ligustrum,
Liquidambar, Darember
Liriodendron, Dara tuleyê, dara laleyê
Lithocarpus
Lonicera, Gulehingivîn
Maclura, Portakala bişîr, portakala derewîn
Magnolia, Manolya
Mahonia,
Malus, Sêvanok
Melia, Dartizbî
Mespilus,
Metasequoia, Darsor, darmamûda dîrokî
Microbiota
Morus, Tû
Myrtus, Mûtik
Nerium, Hîlor
Nothofagus, Narewana keran
Olea, Zeytûn
Osmanthus
Ostrya,
Paulownia Pawlonya
Phellodendron, Qarç
Phillyrea,
Phoenix, Qesp, dara xurmeyê
Picea,
Pinus, Çam
Pistacia, Dara kezwanê
Pittosporum
Platanus, Çinar
Podocarpus
Populus, Hewr, spindar, qewax
Prunus, koma darên kenêrê, dara kenêrê ya navdar Prunus mahaleb e.
Pseudolarix,
Pseudotaxus
Pseudotsuga,
Pterocarya,
Punica, Dara hinarê
Pyracantha, Givîja keran
Pyrus, Darhirmî
Quercus, Darberû, Mêşe
Reklam,
Rhamnus,
Rhododendron,
Robinia,
Salix, Bî, darebî
Sambucus, Bazgo
Sassafras
Sciadopitys,
Sequoia, Sekoya
Sequoiadendron,
Sophora, Sofora
Sorbus, Melşe, darmelşe
Syringa, Leylaq
Taiwania
Tamarix, Gez, kîfêrî
Taxodium, Serwa hezekan
Taxus,
Tetraclinis
Thuja, Mazî
Thujopsis, Maziya zir
Tilia, Exlamûr
Torreya
Tsuga, Sûga
Ulmus, bizî li hin deveran bizû
Vaccinum, Pêşik
Viburnum, Gulokê berfê
Washingtonia,
Wisteria,
Yucca,
Zelkova,
Ziziphus, Henap

Girêdanên derve

Wîkîferheng: dar – Mane, etîmolojî, werger û bêhtir