Ezirgan

Ezirgan an Erzingan (bi tirki: Erzincan) bajarekî Bakurê Kurdistanê ye û navenda Parêzgeha Ezirganê ye. Ezirgan yek ji bajarên herêma jorîn a Bakurê Kurdistanê ye. Li gorî daneyên sala 2023an nifûsa bajêr 243.399 kes e.

Ezirgan
Bajar
Erzincan
Navenda û deşta Ezirganê
Ezirgan Ezirgan
Koordînat: 39°44′48″Bk 39°29′27″Rh
Welat	Bakurê Kurdistanê
Dewlet	Tirkiye
Parêzgeh	Ezirgan
Serbajar	Ezirgan
Hejmara nahiyeyan	3 nahiye
Hejmara bajarokan	15 bajarok
Hejmara gundan	64 gund
Qada rûerdê
• Giştî	1.622 km2 (626 sq mi)
Bilindahî	1.210 m (3970 ft)
Nifûs  (2009)	137.569
• Berbelavî	84,8/km2 (220/sq mi)
• Serbajar  (2008)	90.100
Koda telefonê	(+90) 446
biguhêre

Nav

Navê bajêr ya kevn di çavkanîyên asûriyan de wekê Suhma derbas bûye. Navê Erzinganê ji Erîza tê ku bajarekw kevn ê li herêmê ye.

Dîrok

Kronolojiya bajêr

Berî Îsa(zayîn)

• 1000 - 600 Dema Urartiyan
• 650 - 500 Dema Mediyan
• 500 - 334 Dema Persan
• 334 Dema Helenîstiyan

Piştî Îsa (zayîn)

• 55 Dema Romayiyan
• 644- 656 Dema Ereban
• 685 Dema Bîzansiyan
• 699 Dema Ereban
• 1005 Dema Merwaniyan
• 1188 Dema Eyûbiyan
• 1228 Dema Selçûkiyan
• 1401 Dema Osmaniyan
• 1502 Dema Sefewiyan
• 1514 Dema Osmaniyan
• 1916 Dema Rûsan
• 1918 Dema Osmaniyan
• 6 Adar 1921 Serhildana Koçkirî

Erdnîgarî

Ciyê coxrafî û hudûdên bajêr

Bajar di nav parelelên 39° 02´ û 40° 05´ bakûr û merîdyenên 38° 16´ û 40° 45´ rojhilat de ye. Hudûdên bajar li bakûr bi Giresûnê û Gumuşxane ve (Tirkiye), li rojava bi Sêwas ve, li başur bi Meletî û Dêrsimê ve û li rojhilat jî bi Erziromê ve tê girêden.

Taybetiyên erda bajêr

Pîvana erda bajêr 11.903 km² ye. Ji vî erdî % 59,6 wî ji çiyan, % 8,6 ji deştan, % 5,4 ji zozanan û % 26,4 jî ji platoyan pêk tên. Li herêmê fasûlye, çewdêr, tene, kixsên þekir û patatês tên çandin.

Av û hewa

Îklimek reþayî û sar li herêmê heye. Zivistanan sar û þillî û þilopî, havînan jî hênik derbas dibe.

Çiyayên herêmê

Çiyayê herî bilind yê herêmê, Çiyayê Keşîş (3537m) e. Katirtepe (3300 m), Mercan (3449), Çal (3300 m) û kismek ji çiyayê Mûnzûrê jî dikeve nav herêma Erzinganê.

Deşt, zozan û gelî

Deşta Erzînganê; Bilindbûna wî ji behrê 1218 m û dirêjbûna wî jî 40 km ye. mezinbûna deþtê 500 km² ye. Deþt di navbera çiyayê Mûnzûr, Keþîþ, Spîkor û Sîpyam de ye.

Deşta Miyadîn; Li dora Çemêreş e, mezinbûna wî 180 km² ye.

Zozanên herêmê li ser çiyayên Mûnzûr û Koþan bela dibin. Li rojavayê Erzinganê li ser Çiyayê sipî, zozanên Takkuran û Tahsullu jî hene.

Çem û Gol

Çemê feradê çemê herî mezin e li herêmê. Piraniya çavkaniyên þaxên Feradê ji çiyayên dora Erzinganê dertên. Wek; Çemêreþ, Mîran, Mercan, Cîmîn, Pahnîh û Surperen hinek ji wanin. Li herêmê golên mezin tunene, lê li hinek deveran çend golên biçûk hene; wek Soganli, Aygir.

Babetên heywanan

Herêm ji bo nêçira heywanan musaîd e. Bizinên ser çiyan, Semasî (darbir), kûze, xezal, berazên kovî û kewroþk yên pirin ku li herêmê peyde dibin.

Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Подтесово (Sinugboanon) Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Bilindtirîn germahî (°C) 30,2 33,2 36,4 38,7 40,5 40,2 39,4 36,1 35,4 34,1 31,2 30,9 Ø 35,5 Nimztirîn germahî (°C) 19,5 20,1 22,2 23,5 24,4 25,5 24,9 23,8 22,7 21,8 20,9 20,2 Ø 22,5 Barîn (mm) 0 0 0 2 18 48 126 155 87 43 9 2 Σ 490 Saetên bi tavik (st/r) 12,4 12,8 13,0 11,9 10,8 8,4 6,5 7,7 8,8 10,1 12,2 13,1 Ø 10,6 Rojên bi baran (r) 0,0 0,0 0,0 0,7 1,8 4,8 10,1 12,8 14,9 11,9 6,2 1,2 Σ 64,4 Germahiya avê (°C) 24 22 25 29 31 34 32 30 29 28 29 28 Ø 28,4 Hêwîtî (%) 35 40 42 51 63 68 78 77 72 65 52 45 Ø 57,4 G e r m a h î 30,2 19,5 33,2 20,1 36,4 22,2 38,7 23,5 40,5 24,4 40,2 25,5 39,4 24,9 36,1 23,8 35,4 22,7 34,1 21,8 31,2 20,9 30,9 20,2 Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. B a r î n 0 0 0 2 18 48 126 155 87 43 9 2   Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Çavkanî: Rarasdasce

Подтесово (Cebuano)
Diyagrama avûhewa
R R A A G P T G R K S B     0   30 20     0   33 20     0   36 22     2   39 24     18   41 24     48   40 26     126   39 25     155   36 24     87   35 23     43   34 22     9   31 21     2   31 20 Germahî bi °C, Barîn bi mm Çavkanî: Rarasdasce

Germahî û barîna nîvekî ya mehane ji bo Подтесово (Cebuano) Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Bilindtirîn germahî (°C) 30,2 33,2 36,4 38,7 40,5 40,2 39,4 36,1 35,4 34,1 31,2 30,9 Ø 35,5 Nimztirîn germahî (°C) 19,5 20,1 22,2 23,5 24,4 25,5 24,9 23,8 22,7 21,8 20,9 20,2 Ø 22,5 Barîn (mm) 0 0 0 2 18 48 126 155 87 43 9 2 Σ 490 Saetên bi tavik (st/r) 12,4 12,8 13,0 11,9 10,8 8,4 6,5 7,7 8,8 10,1 12,2 13,1 Ø 10,6 Rojên bi baran (r) 0,0 0,0 0,0 0,7 1,8 4,8 10,1 12,8 14,9 11,9 6,2 1,2 Σ 64,4 Germahiya avê (°C) 24 22 25 29 31 34 32 30 29 28 29 28 Ø 28,4 Hêwîtî (%) 35 40 42 51 63 68 78 77 72 65 52 45 Ø 57,4 G e r m a h î 30,2 19,5 33,2 20,1 36,4 22,2 38,7 23,5 40,5 24,4 40,2 25,5 39,4 24,9 36,1 23,8 35,4 22,7 34,1 21,8 31,2 20,9 30,9 20,2 Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. B a r î n 0 0 0 2 18 48 126 155 87 43 9 2   Rêb. Reş. Ada. Avr. Gul. Pûş. Tîr. Gel. Rez. Kew. Ser. Ber. Çavkanî: Rarasdasce

Sermijar û Navçeyên Bajêr (2013)

• Ezirgan (Navend) 146.893
• Mans, 9.717
• Îliç, 7.367
• Kemax, 7.302
• Êgin, 5.044
• Qerequlax, 2.533
• Gercan, 10.988
• Têrcan, 18.549
• Cîmîn, 11.603

Tevahî sermijar herêmê (tevlî gundan) 219.996 e.

Aborî

Serwetên bin erdê

Li herêmê pirtir krom ji bin erdê dertê. Hesin, mangenez, asbest, perlit û linyit ji madenên dinin, ku ji bin erdê dertên.

Ciyên turîstîk, dîrokî û gerê

Şelala Girlevik 29 km li başûrê rojava yê bajar e. Avgermên; Poyuk, Otlukbelî, Horhor jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin. Li çiyayên Mûnzûrê îmkanên ji bo sporên zivistanê jî hene. Kela Kemahê, dêrên kevn û tirbên herêmê jî ji alî gel ve tên ziyaret kirin.

Çand û huner

Ol û Civak

Sermijare herêmê ji Misilmanên Zerdeştîtî/Êzdîtî ango (Elewî) û Sûnnî pêk tê. Bandora seyîddî û pîrîtî pir xurt e di nav gel de. Kurd (Kurmanc û Zazakî) û Tirk civaka herêmê teşkîl dikin.

Xwarênên herêmê

Li herêmê pirtirîn xwarinên ku ji genim çêdibin tên xwarin.

Kirdo; Dew, qavûrme û bulxur bi hevre heta bulxur bikele di beroþek de tê kelandin. Bi ser de rûnê sorkirî û baharat tê reþandin û tê xwarin.

Tirşika gah (sêwê zuhakirî) Fasûlye û goþt bi hevre tên kelandin. Gah, pîvaz û xwê bi ser dibe û tê kelandin.

Keleco, lepe dugurcuk û Aþtarxane xwarinên din yên herêmê ne.