dil

Binêre herwiha: dîl

Kurmancî

Bilêvkirin

Navdêr

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dil	dil
Îzafe	dilê	dilên
Çemandî	dilî	dilan
Nîşandera çemandî	wî dilî	wan dilan
Bangkirin	dilo	dilino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	dilek	dilin
Îzafe	dilekî	diline
Çemandî	dilekî	dilinan

Sembola dilî.

Di Wîkîpediyaya kurmancî de gotarek li ser dilê mirov heye.

dil nêr

(anatomî) Parçeya leşî ya ku li aliyê çepê yê sîngî ye û karê wî hilkişandina xwînê ye.
- Dilê mirovan masûlkeyekî bi çar ode ye. Wazîfa dil ev e ku, xwînê bigêhejîne her derê bedena mirovan. Ango dil wek pompe dixebite îi di deqîqê da 70 caran lêdixê. — (Anatomiya Bedena Mirovan, Huseyin Bektaş, Weşanên Deng)
- Dilê wî weke defê lêdixist, radibû û dadiket. — (Firat Cewerî, Girtî, Weşanên Nûdem, 1986)
- Roja înî ji bo nexweşekê 57 salî li zanîngeha Maryland li Amerîkayê emeliyateka dilî hat kirin û dilê berazekî jê ra hat çandin. — (Azad Najar: Dilê berazî cihê dilên îstînaî nagire)
(mecazî) Cihê hestan û evînê.
Dilê min wê dibijîne.

Ma dilê te pê naşewite?!
- Da çêbitin der dil tereb
  Turk û Ecem, Rom û Ereb — (Şêx Evdirehmanê Axtepî)
(mecazî) yar, berdilî
Tu dilê min î! (Ez pirr ji te hez dikim.)
(mecazî) navend, merkez
Di dilê Kurdistanê de.
samîmî
- ...mirov ji awirên wî têderdixist ku çiqas ji dil û can kêfa wî ji Mr. Utterson re dihat. — (Robert Louis Stevenson, (wergêr Ciwanmerd Kulek), Meseleya Seyr a Dr. Jekyll û Mr. Hyde, Avesta, 2020, r. 15, ISBN 978-605-2246-80-1)

Bi alfabeyên din

kurdî-erebî: دل‎

Hevmane

qelb

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *kerd- ye ku herwiha serkaniya دڵ‎ (dił) ya soranî, دل‎ (dêl) ya farisî, zerre ya zazakî, دل (zirid) ya avestayî, [skrîpt hewce ye] (dird) ya farisiya kevin, dil ya farisiya navîn, zird ya partî, zird û dil (ji farisî) ya belûçî, sirt ya ermenî, cordis ya latînî, сердце (serdtse) ya rusî, hrdeye ya sanskrîtî, heart ya îngilîzî, hjärt ya swêdî û Herz ya almanî ye. Forma "dil" bixwe ji farisî ye ku di zimanên îranî ên din de jî dil'a farisî pirraniya peyvên resen daqurtandiye. Heke di kurmanciya îro de hebûya, bibûya *zil/zill an jî *zir/zirr. Di zimanên wek dimilkî, goranî, gîlekî, teberî û hwd'ên ku ji zimanê pehlewanî tên de maye ji ber ku ew îzolêt in û tesîra farisî li ser wan zêde nabe.

Proto-hindûewropî: *kerd- ("dil")

Proto-hindûaryanî:

Avestayî: zered- ("dil")

Farisiya navîn: dil ("dil")

Farisî: dil ("dil")

Belûçî: zirdē ("dil")

Osetî: zārdū ("dil") ^{alfabeya arî}

Kurmancî: dil ("dil")

Soranî: dił ("dil")

Hewramî: zil ("dil")

Zazakî: zerre ("dil")

Sanskrîtî: hṛd- ("dil")

Ermenî: sirt ("dil")

Yûnanî: kardiā ("dil")

Latînî: cord ("dil")

Almanî: Herz ("dil"

Îngilîzî: heart ("dil") ...

Çavkanî: Horn p.127, Watkins p.41, MacKenzie P.126, Etymonline

Jê

Bi zaravayên din

Soranî: دڵ‎ (dił)
Kurdiya başûrî: dił
Lekî: dił
Hewramî: zêll
Zazakî: zerre, dil, qelb

Werger

Abazayî: агвы (āg°ə)
Abxazî: агәы (āg°ə)
Adîgeyî: гу (g°)
Afrîkansî: hart → af
Aghwanî: 𐕆𐕞𐕡𐕄 (hüwḳ)
Akadî: 𒊮 (libbu)
Alabamayî: chonoska
Albanî: zemër → sq m
Albanî: zëmbër
Almaniya bilind a kevn: herza
Almanî: Herz → de nt
Elmanîşî: Härz nt
Altayiya başûrî: јӱрек (ǰürek)
Amayî: mulu
Amharî: ልብ (ləb)
Andî: рокӏо
Apaçî:
Apaçiya rojava: bijíí
Aragonî: corazón n
Aramî:
Siryaniya klasîk: ܠܒܐ‎ n (lebbā)

Aramiya babîlonî ya cihûyî: לִבָּא‎ n (libbā)
Arawak: wasina
Arçî: икӏв
Aromanî: inimã m
Asamî: ডিল (dil), হিয়া-জালী (hia-zali), হৃদযন্ত্ৰ nt (hridozontro), হৃদপিণ্ড (hridopindo), কলিজা (koliza)
Astûrî: corazón → ast n, corazu → ast n, coral n
Avarî: ракӏ (raḳ)
Aymarayî: lluqu → ay
Aynuyî: ケウトゥㇺ (kewtum), カッ (kat)
Azerî: ürək → az
Bajwayiya kendava rojava: jantung
Bambarayî: dusu
Banjarî: andui
Baskî: bihotz → eu
Başkîrî: йөрәк (yöräk)
Bau bidayuh: satung
Belarusî: сэ́рца nt (sérca)
Belûçî: دل‎ (dil), زرد‎ (zird)
Bengalî: হৃৎপিন্ড → bn (hritpinḍ), হার্ট → bn (harṭ)
Bextiyarî: دل‎ (del)
Bîkoliya naverast: puso
Bretonî: kalon → br m
Bruneyî: jantung
Buduxî: йыкӏ (jıkʼ)
Bulgarî: сърце́ nt (sǎrcé)
Burmayî: နှလုံး → my (hna.lum:)
Buryatî: зүрхэн (zürxen)
Çamicuroyî: ajkeloki
Çavacanoyî: corazon n
Çeçenî: дог (dog)
Çekî: srdce → cs nt
Çerokî: ᎠᏓᏅᏙ (adanvdo)
Çîçewayî: mtima
Çînî:
Kantonî: 心臟

Dunganî: щин (xin), галэбу (galebu)

Hakkayî: 心臟 (sîm-chhong)

Mandarînî: 心臟 → zh

Min dongî: 心臟

Minnanî: 心臟 → zh-min-nan (sim-chōng)

Wuyî: 心臟
Çukçî: линлиӈ (ḷinḷiṇ)
Çuvaşî: чӗре (čĕre)
Danmarkî: hjerte → da nt
Dargwayî: уркӀи (urḳi)
Divehî: ހިތް‎ (hit̊)
Dolganî: һүрэк (hürek)
Dupaningan agtayî: pusu
Eblaiteyî: 𒇷𒅤 (li-bù)
Elfdalî: järta nt
Emilî: côr n
Endonezyayî: jantung → id
Erebî: قَلْب‎ → ar n (qalb), فُؤَاد‎ → ar n (fuʾād)
Erebiya misrî: قلب‎ n (ʾalb)

Erebiya hîcazî: قلب‎ n (ɡalb)

Erebiya fasî: قلب‎ n (qalb)

Erebiya başûrê şamê: قلب‎ n (ʔalb)
Ermenî: սիրտ → hy (sirt)
Ermeniya kevn: սիրտ (sirt)
Erzayî: седей (sedej)
Esperantoyî: koro → eo
Estonî: süda → et
Etiyopiya klasîk: ልብ (ləb)
Evenkî: меван (mewan)
Eweyî: dzi
Farisî: دل‎ → fa (del), قلب‎ → fa (qalb)
Fenîkî: 𐤋𐤁‎ (lb)
Ferî: hjarta → fo nt
Fiji hindiyî: dil
Fîjî: uto → fj
Fînî: sydän → fi
Fransiya kevn: cuer
Fransiya navîn: coeur
Fransî: cœur → fr n
Friyolî: cûr n
Frîsiya bakur: hart nt
Frîsiya kevn: hirte
Frîsiya saterlandî: Haat nt
Frîsî: hert nt
Fulahî: ɓernde
Gaelîka skotî: cridhe n
Gagawzî: kalp
Galîsî: corazón → gl n
Gotî: 𐌷𐌰𐌹𐍂𐍄𐍉 nt (hairtō)
Gujaratî: દિલ nt (dil), હૃદય nt (hṛdya), હૈયું nt (haiyũ)
Gurcî: გული (guli)
Guwaranî: ñe'ã → gn
Haîtî: kè
Harsusiyî: ḥelbeb
Hawayî: puʻuwai
Hawsayî: zuciya → ha
Hewramî: دڵ‎ (dił)
Hidatsayî: náada
Higaononî: kasingkasing
Hindî: दिल → hi n (dil), हृदय → hi n (hŕday), हिया → hi n (hiyā), कलेजा → hi n (kalejā), जिगर → hi n (jigar), क़ल्ब n (qalb), कल्ब → hi n (kalb), हार्ट n (hārṭ), हृद् → hi n (hŕd), हिवड़ा → hi n (hivṛā), जिगरा → hi n (jigrā), गूदा → hi n (gūdā)
Hîlîgaynonî: tagipusoon
Hîtîtî: 𒆠𒅕 (kir)
Hmongî: plawv
Holendî: hart → nl nt
Hunsrikî: Herz nt
Hunzibî: раъкӏу (råk’u)
Îbranî: לֵב‎ n (lev)
Îdoyî: kordio → io
Îgboyî: obi
Îlokanoyî: puso
Îngilîziya kevn: heorte m
Îngilîzî: heart → en
Îngriyî: syänmuna
Îngûşî: дог (dog)
Înterlîngua: corde → ia
Înuîtî: ᐆᒻᒪᑎ
Înupîakî: uumman
Îrlendî: croí → ga n
Îrlendiya kevn: cride nt
Îsnagî: puso
Îstriyotî: core, cor n, cour
Îtalî: cuore → it n
Îzlendî: hjarta → is nt
Japonî: 心臓 → ja (しんぞう, shinzō)
Javayî: jantung → jv
K'içe': anima’
Kabîlî: ul
Kalalîsûtî: uummat
Kalmîkî: зүркн (zürkn)
Kannadayî: ಹೃದಯ → kn (hṛdaya)
Kanuriyî: karǝgǝ
Kaşûbî: serce nt
Katalanî: cor → ca
Keçwayî: sunqu → qu, songo, şongo
Ketî: хуу (hū)
Khvarşiyî: локӏва
Kirgizî: жүрөк → ky (cürök)
Kitubayî: ntima
Kîkongoyî: mwoyo, ntima
Kîngalî: හදවත (hadawata)
Kînyarwandayî: umutima
Samî:
Samiya kildînî: кӯттҍк (kūttʹk)
Komî-permyakî: сьӧлӧм (sʹölöm)
Komî-zîriyî: сьӧлӧм (sʹölöm)
Koreyî: 심장 → ko (simjang), 心臟 → ko
Kornî: kolon m
Korsîkayî: core → co n
Kumikî: юрек (yurek)
Kunayî: kuage
Ladakhiyî: སྙིང (snying)
Ladînoyî: korasón n
Lakî: къюкӏ (q̄juḳ)
Lakotayî: chaŋté
Latgalî: sirds m
Latînî: cor → la nt
Latviyayî: sirds → lv m
Lawsî: ໃຈ (chai), ກະມະລະ (ka ma la), ຈິດຕະຣາດ (chit ta rāt), ດວງໃຈ (dūang chai), ຣຶໄທ (rư thai), ຫົວໃຈ (hūa chai)
Lazî: გური (guri)
Lezgînî: рикӏ (riḳ)
Lingalayî: motéma
Lîgûrî: cheu n
Lîmbûrgî: hert → li nt
Lîtwanî: širdis → lt m
Lîvonî: sidām
Lombardî: cör, cœur n
Luksembûrgî: Häerz → lb nt
Luwiyanî: 𒍝𒀀𒅈𒍝 (zārza)
Mòçenoyî: hèrz nt
Makedonî: срце nt (srce)
Makhuwayî: murima
Malagasî: fo → mg
Malayalamî: ഹൃദയം → ml (hr̥dayaṃ)
Malezî: jantung → ms
Maltayî: qalb → mt n
Mançûyî: ᠨᡳᠶᠠᠮᠠᠨ (niyaman), ᠮᡠᠵᡳᠯᡝᠨ (mujilen)
Manksî: cree m
Mansî: сым (sym)
Maorî: manawa
Mapuçî: piwke
Maranaoyî: poso'
Maratî: ह्रुदय (hruday)
Marî:
Mariya rojhilatî: шӱм

Mariya rojavayî: йӓнг (jäng)
Marîkopayî: iiwa
Mayayiya yukatekî: puksiʼikʼal
Mazenderanî: دل‎
Mbya guaraniyî: py'a
Mecarî: szív → hu
Megrelî: გური (guri)
Melanauyiya navendî: jatuong
Misrî:

(jb n),

(ḥꜣtj n)
Mizoyî: lung, thinlung
Mîrandî: coraçon n
Mokşayî: седи (sedi)
Mongolî:
Kirîlî: зүрх → mn (zürh)

Mongolî: ᠵᠢᠷᠦᠬᠡ (ǰirüke)
Mozarabîkî: قرجون‎ n (qurəjūn)
Muak sa-aakî: roc³ caj³
Nahuatl:
Nahwatliya navendî: yolotl

Nahwatliya huastecaya navendî: yolotl

Klasîk: yollotl, yollohtli
Nanayî: миаван
Napolîtanî: core n
Navajoyî: ajéídíshjool
Nawrûyî: idiruko → na
Nedersaksî: Hiärte, Hiätt ; Hart nt
Nenetsiya tundra: сей (sej)
Nepalî: मुटु (muṭu), हृदय (hr̥daya)
Newarî: नुगः (nugaḥ)
Nogayî: юрек (yurek)
Normandî: tchoeu n, tchoeur n
Norsiya kevn: hjarta nt
Norwecî:
Norwecî: hjerte → no nt

Norweciya nînorskî: hjarte → nn nt, hjarta → nn nt
Ohloniya bakur: mí̄nji
Ojibweyî: inde'
Okînawanî: くくる (kukuru)
Oksîtaniya kevn: cor
Oksîtanî: còr → oc n
Oriyayî: ହୃତ୍ପିଣ୍ଡ (hrutpiṇḍô)
Orokî: ме̄ва
Oromoyî: honnee, laphee
Osetî: зӕрдӕ (zærdæ)
Osmanî: یورك‎ (yürek), قلب‎ (kalb), گوڭل‎ (göñül)
Oygurî: يۈرەك‎ → ug (yürek), قەلب‎ → ug (qelb)
Ozbekî: yurak → uz
Palawî: reng
Pangasînanî: puso
Papyamentoyî: kurason
Peştûyî: زړه‎ → ps (zrë), قلب‎ n (qalb)
Piedmontîsî: cheur n
Pite samî: vájbmo
Pîpîlî: -yulu
Pîttcantcatcarayî: kuṯuṯu
Plodîşî: Hoat nt
Polabî: zai̯våtăk n
Polonî: serce → pl nt
Portugalî: coração → pt n
Prusiya kevn: seyr, sīr nt, sīran nt
Puncabî: ਦਿਲ n (dil), ਜਿਗਰਾ n (jigrā), ਹਿਰਦਾ n (hirdā)
Qazaxî: жүрек → kk (jürek)
Qiptî: ϩⲏⲧ (hēt)
Rajasthanî: हिवडौ (hivaḍau)
Rapanuyî: mahatu
Romagnolî: cör n
Romancî: cor
Romanî: ilo n
Romanyayî: inimă → ro m, cord → ro nt
Rusî: се́рдце nt (sérdce)
Rusînî: сердце nt (serdce)
Samiya bakurî: váibmu
Samiya skoltî: čââʹđ
Samoayî: fatun
Samogîtî: šėrdės m
Sanskrîtî: हृदय → sa nt (hṛdaya), हृद् → sa nt (hṛd)
Santalî: ᱵᱳᱨᱳ (boro)
Sardînî: còro n
Sebopî: pucu
Sebwanoyî: kasingkasing
Sicîlî: cori → scn n
Sidamoyî: wodana
Silesî: serce nt
Sindhî: دِلِ‎ → sd (dili)
Sirboxirwatî:
Kirîlî: ср̏це nt

Latînî: sȑce → sh nt
Skotî: hert
Slaviya kevn:
Kirîlî: срьдьцє nt (srĭdĭce)

Glagolîtîk: ⱄⱃⱐⰴⱐⱌⰵ nt (srĭdĭce)
Slaviya rojavayî ya kevn: сьрдьце nt (sĭrdĭce)
Slovakî: srdce → sk nt
Slovenî: srce → sl nt
Somalî: wadne n, qalbi n
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: wutšoba m

Sorbiya jorîn: wutroba m
Sotoyiya başûr: pelo
Spanî: corazón → es n
Sundanî: jantung → su
Svanî: გვი (gvi), გუ̂ი (gûi), გუ (gu)
Swahîlî: moyo → sw yj, mioyo → sw pj
Swêdî: hjärta → sv nt
Şerpayî: སྙིང (nying)
Şonayî: moyo
Şorî: чӱрек (çürek)
Tabasaranî: юкӏв (juḳ°)
Tacikî: дил → tg (dil), қалб → tg (qalb)
Tagalogî: puso → tl
Tamîlî: இதயம் → ta (itayam)
Taosî: píana
Tausugî: jantung
Tayî: หัวใจ → th, ดวงใจ → th, หฤทัย → th, ฤทัย → th
Telûgûyî: గుండె → te (guṇḍe)
Temazîxtiya atlasa navendî: ⵓⵍ n (ul)
Teteriya krîmî: yürek
Teterî: йөрәк → tt (yöräq)
Tetûmî: fuan
Tigreyî: ልብ (ləb)
Tigrînî: ልቢ (ləbi)
Tirkî: yürek → tr, kalp → tr, dil → tr, gönül → tr
Tirkmenî: kalp, ýürek
Tîbetî: སྙིང (snying), མགུལ་སྙིང (mgul snying)
Toxarî A: āriñc
Toxarî B: käryāñ pj, arañce
Tswanayî: pelo
Tumbukayî: mtima
Tuvanî: чүрек (çürek)
Udmurtî: сюлэм (sjulem)
Ugarîtî: 𐎍𐎁 (lb)
Umbunduyî: utima
Urdûyî: دل‎ → ur n (dil), ہردی‎ (hŕday), قلب‎ → ur n (qalb)
Ûbîkî: гьы
Ûkraynî: се́рце nt (sérce)
Venîsî: còre n
Vepsî: [Peyv?]tneg
Viyetnamî: tim → vi (心 → vi)
Volapûkî: lad → vo
Voroyî: süä
Votî: süä
Walonî: cour → wa n
Weylsî: calon → cy m
Weylsiya navîn: callon m
Wolofî: xol → wo
Ximêrî: បេះដូង (behdoung)
Xosayî: intliziyo 9 an 10
Yakutî: сүрэх (sürex)
Yidîşî: הערץ‎ nt (herts), האַרץ‎ nt (harts)
Yorubayî: ọkàn
Yurokî: chekws
Yûnanî: καρδιά → el m (kardiá)
Kevn: καρδία m (kardía), κῆρ nt (kêr)
Zêlandî: 'arte nt
Zhuangî: sim
Zuluyî: inhliziyo → zu 9 an 10
ǃXóõ: ǀqʻàn

Tirkî

Bilêvkirin

Deng

Navdêr

dil

ziman
- (Nimûneyekê bide) (biguhêre)