heywan

Kurmancî

Bilêvkirin

•  IPA^(kilîd): /ħɛjwɑːn/

Navdêr 1

Zayenda nêr a binavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	heywan	heywan
Îzafe	heywanê	heywanên
Çemandî	heywanî	heywanan
Nîşandera çemandî	wî heywanî	wan heywanan
Bangkirin	heywano	heywanino
Zayenda nêr a nebinavkirî
Rewş	Yekjimar	Pirjimar
Navkî	heywanek	heywanin
Îzafe	heywanekî	heywanine
Çemandî	heywanekî	heywaninan

Hin heywan.

heywan bi gelemperî nêr

1. Heyberên jîndar yên dikarin bimeşin û hest bi tiştan bikin.
   • Kûçik, pisîk, çivîk, kevok û her heywan... Wî bi xwe tu ferq nedixiste navbera heywanan. Dibû ku hin heywanên ew jê aciz bû hebûn, lê dîsan jî wî ji heywanan hez dikir. — (Firat Cewerî, Girtî, Weşanên Nûdem, 1986)
2. (nezanistî) Hemî ajalên din lê ne mirov.
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)
3. (heqaret) Mirova/ê nezan yan bêsinc û bêexlaq.
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Ji wêjeya klasîk

• Lew ji 'işqa te di dil da me vebû 'ilmê 'ubab
  Me ji ser çeşmeyê heywan qedehek safî vexwar
  Nagihî lezzet û zewqa me bi sed cildê kitab — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)

Herwiha

• (tewandî) heywên

Hevmane

• ajal
• candar
• lawir

Jê

• heywanî
• heywannas
• heywannasî

Etîmolojî

Ji erebî حيوان‎ (ḧeywan) ji rehê حيو‎ (ḧ-y-w-: jîn, jiyan) ku herwiha serekaniya peyvên wek heyat û Hewa ye jî. Heman peyva "heywan" di hemû zimanên misilmanan de cih girtiye: farisî حیوان‎ (hêyvan), tirkî hayvan, urdûyî حیوان‎ (heyvan), azerî heyvan, endonezyayî hewan, swahîlî haiwani, qazaxî хайуан (xaywan)... Bo têkiliya navbera "heywan" û "jiyan"ê bide ber latînî animal (heywan) ji anima (ruh, nefes). Peyva latînî ketiye piraniya zimanên Ewropayê: îngilîzî, fransî, spanî û portugalî animal, îtalî animale... Di kurdî de van salên dawiyê pir hatiye hewldan ku peyveke îranî li cihê wê bê bicihkirin û peyvên wek "ajel" (bi eslê xwe peyveke tirkîkî), lawir, candar, giyandar" hatine bikaranîn lê ti ji wan bi temamî û bi dîqet maneya "heywan"ê nadin: hin jê tengtir in û hin jî berfirehtir in.

Werger

• Abazayî: псауышвхӏа (psāwəš°ḥā), хӏайуан (ḥājwān)
• Abxazî: аԥстәы (āpsṭ°ə)
• Açolî: lee
• Adîgeyî: былым (bələm), псэушъхь (psăwŝḥ)
• Afarî: ála n
• Afrîkansî: dier → af
• Akanî: aboa
• Albanî: shtazë → sq m
• Alêwîtî: algax
• Almaniya bilind a kevn: tior nt
• Almanî: Tier → de nt
• Altayiya başûrî: амыт (amït), аҥ (aŋ)
• Amharî: እንሰሳ (ʾənsäsa), እንስሳ (ʾənssa)
• Amuzgoyî: kió'
• Aragonî: animal → an n
• Aramiya nû ya asûrî: ܚܲܝܘܵܐ‎ n (ḵaywā), ܚܲܝ݇ܘܬܵܐ‎ m (ḵawtā).
• Areareyî: waisi'a-ni hanua, waisi'a-ni aasi, waisi'a
• Aromanî: pravdã m
• Asamî: জন্তু (zontu)
• Astûrî: animal → ast n
• Avarî: хӏайван (ḥajwan)
• Azerî: heyvan → az
• Balînî: segaon, buron
• Bambarayî: bagan
• Barngarla: barroo
• Baskî: animalia → eu
• Başkîrî: хайуан (xayuan)
• Bayerî: Viech
• Belarusî: жывёла → be m (žyvjóla), звер n (zvjer)
• Belûçî: جناور‎ (jináwar)
• Bengalî: জানোয়ার → bn (janoẏar)
• Bîkoliya naverast: hayop
• Bororoyî: barögö
• Bretonî: loen → br n, aneval → br n, mil → br n
• Bulgarî: живо́тно → bg nt (živótno)
• Burmayî: တိရစ္ဆာန် → my (ti.rachcan), သတ္တဝါ → my (satta.wa)
• Buryatî: амитан (amitan)
• Cingphoyî: dusat
• Conxayî: སེམས་ཅན (sems can)
• Çeçenî: дийнат (dīnat), акхаро (aqaro), экха (eqa)
• Çekî: živočich → cs n, zvíře → cs nt
• Çerokî: ᎦᎾᏝᎢ (ganatlai), ᎡᎿᎢ (ehnai)
• Çîçewayî: nyama
• Çînî:

  Kantonî: 動物 (dung⁶ mat⁶)

  Dunganî: дунву (dunvu), харвани (harvani)

  Hakkayî: 動物 (thung-vu̍t)

  Mandarînî: 動物 → zh (dòngwù)

  Min dongî: 動物 (dông-ŭk)

  Minnanî: 動物 → zh-min-nan (tōng-bu̍t)

  Wuyî: 動物

• Çukçî: гынник (gynnik)
• Çuvaşî: чӗрчун (čĕrčun), выльӑх (vylʹăh)
• Danmarkî: dyr → da nt
• Dargwayî: мицӏираг (mic̣irag), хӏяйван (ḥəjvan)
• Elfdalî: krytyr nt, diuor nt
• Endonezyayî: hewan → id, binatang → id
• Erebî: حَيَوَان‎ → ar n (ḥayawān)

  Erebiya misrî: حيوان‎ n (ḥayawān)

  Erebiya kendavî: حيوان‎ n (ḥaywān, ḥēwān)

• Ermenî: կենդանի → hy (kendani)
• Erzayî: ракшат (rakšat)
• Esperantoyî: animalo → eo
• Estonî: loom → et
• Etiyopiya klasîk: አርዌ (ʾärwe)
• Evenkî: бэйңэ (bəjңə), бэюн (bəjun)
• Farisî: جانور‎ → fa (jânvar), حیوان‎ → fa (heyvân)
• Ferî: djór → fo nt, dýr → fo nt
• Fînî: eläin → fi
• Fransî: animal → fr n, bête → fr m
• Frîsî: dier nt, bist → fy nt
• Gaelîka skotî: beathach n, ainmhidh → gd n
• Galîsî: animal → gl n
• Gotî: 𐌳𐌹𐌿𐍃 nt (dius)
• Gujaratî: પ્રાણી (prāṇī)
• Gurcî: ცხოველი (cxoveli)
• Guwaranî: mymba
• Haîtî: animal, zannimo
• Hawayî: holoholona
• Hawsayî: dabba
• Hindî: पशु → hi (paśu), जानवर → hi n (jānvar), हैवान → hi n (haivān), जंतु → hi n (jantu), जनावर → hi n (janāvar), जिनावर → hi n (jināvar), प्राणी → hi n (prāṇī), मृग → hi n (mŕg)
• Hîlîgaynonî: mananap
• Holendî: dier → nl nt, beest → nl nt
• Hunsrikî: Dier nt
• Îbranî: בַּעַל חַיִּים‎ → he n (báʻal ḥayyím), חַיָּה‎ → he m (ḥayyá)
• Îdoyî: animalo → io
• Îlokanoyî: animal, ayop
• Îngilîziya kevn: dēor nt, nīeten nt
• Îngilîzî: animal → en
• Îngûşî: са доалла хӏама (sa doalla hama)
• Înterlîngua: animal, bestia
• Înuîtî: ᐆᒪᔪᖅ, ᓂᕐᔪᑦ
• Înupîakî: nirrun, aŋusalluq n, aġnasalluq m, niġrun
• Îrlendî: ainmhí → ga n

  Îrlendiya kevn: anmandae n

• Îtalî: animale → it n, bestia → it m
• Îtelmenî: girnik, tuva
• Îzlendî: dýr → is nt
• Japonî: 動物 → ja (どうぶつ, dōbutsu), 生き物 → ja (いきもの, ikimono)
• Javayî: kewan → jv
• Kabardî: псэущхьэ (psăwŝḥă)
• Kabîlî: aɣersiw n
• Kalalîsûtî: uumasoq
• Kalmîkî: адусн (adusn), мал (mal)
• Kannadayî: ಪ್ರಾಣಿ → kn (prāṇi)
• Kapampanganî: ayup
• Karaçay-balkarî: хайуан
• Karelî: elätti, žiivatta
• Kaşûbî: zwierzã nt
• Katalanî: animal → ca n
• Kaurnayî: pardu
• Keçwayî: uywa → qu
• Keşmîrî: جانور‎ (jānōr)
• Kirgizî: айбан → ky (ayban), жаныбар → ky (canıbar)
• Kîmaragangî: dudupot
• Koreyî: 동물(動物) (dongmul), 생물(生物) (saengmul)
• Krymçakî: tuvar
• Kumikî: гьайван (haywan)
• Lakî: хӏайван (ḥajwan), жанавар (žanawar)
• Latgalî: dzeivnīks, žeivots
• Latînî: animal → la nt, bestia → la m
• Latviyayî: dzīvnieks → lv n
• Lawsî: ສັດ → lo (sat)
• Lezgînî: гьайван (hajvan)
• Lîtwanî: gyvūnas → lt n
• Lueyî: ᦶᦉᧆ (ṡaed)
• Luksembûrgî: Déier → lb nt
• Makedonî: животно → mk nt (životno)
• Malayalamî: മൃഗം → ml (mr̥gaṃ)
• Malezî: binatang → ms, haiwan → ms, satwa → ms

  Malezî: بيناتڠ‎, حيوان‎, ستوا‎

• Maltayî: annimal n
• Mansakayî: binatang
• Maorî: kararehe, kīrehe
• Maranaoyî: ayam, binatang
• Maratî: जनावर nt (janāvar), प्राणी → mr n (prāṇī)
• Mecarî: állat → hu
• Megrelî: ცხოველი (cxoveli), შურდგუმილი (šurdgumili)
• Melanauyiya navendî: benateang
• Mokşayî: ракша (rakša)
• Mongolî:

  Kirîlî: амьтан → mn (amʹtan), адгуус → mn (adguus)

• Nahuatl:

  Nahwatliya navendî: yolqui

  Klasîk: yolcatl

• Nanayî: бэюн
• Nedersaksî:

  Saksoniya jêrîn ya holendî: beest nt

• Nepalî: जनावर (janāwar)
• Nîvxî: ӈа (ŋa)
• Norsiya kevn: dýr nt
• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: dyr → no nt

  Norweciya nînorskî: dyr nt

• Nuerî: ley
• Oksîtanî: animal → oc n
• Oriyayî: ଜନ୍ମୀ → or (jônmī), ପ୍ରାଣୀ → or (praṇī), ଜନ୍ତୁ → or (jôntu)
• Oromoyî: bineensota
• Osetî: цӕрӕгой (cærægoj), хайуан (xajwan), цӕрӕгой (cærægoj)
• Osmanî: حیوان‎ (hayvan)
• Oygurî: ھايۋان‎ (haywan)
• Ozbekî: hayvon → uz
• Palawî: charm
• Palî: jīvī
• Pangasînanî: ayep
• Papyamentoyî: bestia
• Peştûyî: حيوان‎ → ps (ḥayvān), ژوي‎ → ps
• Plodîşî: Tia nt
• Polonî: zwierzę → pl nt
• Portugalî: animal → pt n, bicho → pt n
• Prusiya kevn: zwīrs
• Puncabî: ਹੈਵਾਨ (haivān)
• Qazaxî: жануар (januar), хайуан (xaiuan), айуан (aiuan)
• Rohingyayî: focú, januar
• Romagnolî: animêl
• Romancî: animal n, biestg
• Romanyayî: animal → ro nt, fiară → ro m
• Rusî: живо́тное → ru nt (živótnoje), зверь → ru n (zverʹ), тварь → ru m (tvarʹ), скоти́на → ru m (skotína), животи́на → ru m (životína)
• Rusînî: жывина nt (žŷvyna)
• Sanskrîtî: पशु → sa (paśu), मृग → sa (mṛga), प्राणी → sa (prāṇī)
• Sardinian:

  Sardînî: animali

  Sardînî: fiadu

  Sassarîsî: animàri

• Sebwanoyî: hayop, mananap
• Sicîlî: armali → scn

• Sierra mîwokiya navendî: halé·-to-
• Sirananî: meti
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: живо̀тиња m, зве̑р m, звије̑р m, ско̏т n

  Latînî: živòtinja → sh m, zvȇr → sh m, zvijȇr → sh m, skȍt → sh n

• Skotî: ainimal
• Slaviya kevn:

  Kirîlî: животъ n (životŭ), звѣрь n (zvěrĭ)

• Slovakî: živočích → sk n, zviera nt
• Slovenî: žival → sl m, zver → sl m
• Somalî: xayawaano, xoolo
• Sorbî:

  Sorbiya jêrîn: zwěrje nt

  Sorbiya jorîn: zwěrjo nt

• Spanî: animal → es n, bestia → es m
• Sûmerî: 𒁕𒁕𒀯 (DADAMUL)
• Swahîlî: mnyama → sw 1 an 2
• Swêdî: djur → sv nt
• Tabaruyî: haiwani
• Tabasaranî: гьяйванат (hjajvanat)
• Tacikî: ҳайвон → tg (hayvon), ҷонвар → tg (jonvar)
• Tagalogî: hayop → tl
• Tamîlî: விலங்கு → ta (vilaṅku), மிருகம் → ta (mirukam)
• Tatî: хьэйвон
• Tayî: สัตว์ → th
• Telûgûyî: జంతువు → te (jantuvu)
• Teteriya krîmî: ayvan, canavar
• Teterî: хайван → tt (xaywan)
• Tetûmî: balada
• Tigrînî: እንስሳ → ti (ʾənssa)
• Tirkî: hayvan → tr
• Tirkmenî: haýwan
• Tîbetî: སེམས་ཅན (sems can)
• Tongî: manu
• Toxarî A: lu
• Toxarî B: luwo
• Tswanayî: sebatana, phologolo
• Tumbukayî: vinyama
• Tuvanî: амытан (amıtan)
• Udmurtî: пудо (pudo)
• Urdûyî: حیوان‎ n (haivān), جانور‎ n (jānvar)
• Ûkraynî: твари́на → uk m (tvarýna), звір → uk n (zvir)
• Vepsî: živat
• Viyetnamî: thú vật → vi (獸物), động vật → vi (動物)
• Volapûkî: nim → vo, laidavamaf, cenavamaf
• Voroyî: elläi
• Walonî: biesse → wa m
• Weylsî: anifail → cy n, mil → cy n
• Wiradhurî: wambi n pj, gunal m pj
• Wolofî: mala → wo
• Xakasî: аң (añ)
• Ximêrî: សត្វ → km (sɑtvɔɔ)
• Xosayî: burhalarhume, isilo, isilwanyana
• Yagnobî: ҳайвон
• Yakutî: харамай (xaramay), кыыл (kııl)
• Yidîşî: חיה‎ m (khaye)
• Yorubayî: ẹran
• Yupîkiya navendî: ungungssit
• Yûnanî: ζώο → el nt (zóo)

  Kevn: ζῷον nt (zôion)

• Zêlandî: beêste m
• Zhuangî: doenghduz
• Zuluyî: isilwane 7 an 8

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr 2

heywan mê

1. Guhartoyeke eywan.
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)