jî

Binêre herwiha: ji

Kurmancî

Bilêvkirin

Hoker

jî

Herwiha, herwisan, hem, him, lê zêde, û.
Ez jî dixwazim bêm.

Wî du bira jî hene.

Ez dê bikirrim û bifiroşim jî.
Gelek caran (jî) li şûna (heta) tê bikaranîn.
Eger 100, 000 jî bin, her têra min nakan. (Heta eger 100, 000 bin, her têra min nakan.)

Herwiha

Etîmolojî

Hevreha devokî ya kurmancî jik û ji (bi maneya "herwiha, jî"), soranî -îş, zazakî zî, farisî نیز‎ (nîz) û pehlewî nîz (herdu bi metatezê), sanskrîtî च (ça), albanî dhe (û), latînî -que, yûnaniya kevn τε (tê: jî, herwiha, û) hemû ji proto-hindûewropî *-kʷe (“û”).

Bi zaravayên din

Kirmaşanî : îş
Soranî: -îş, -ij

Werger

herwiha, hem

Albanî: gjithashtu → sq, edhe → sq
Almaniya navendî ya rojhilat: aah
Almanî: auch → de
Elmanîşî: au
Amharî: ደግሞ (dägmo)
Apaçî:
Apaçiya rojava: dóʼ
Aragonî: tamien
Aromanî: anaghiore
Astûrî: tamién → ast
Azerî: də, həmçinin
Bayerî: aa
Belarusî: такса́ма (taksáma)
Bengalî: -ও → bn (-o)
Bretonî: ivez → br
Bulgarî: съ́що → bg (sǎ́što), също така (sǎšto taka)
Burmayî: လည်း → my (lany:)
Çekî: také → cs
Çîkasawî: ano̠wa'
Çînî:
Kantonî: 都 (dou¹), 亦 (jik⁶), 也 (jaa⁵)

Dunganî: е (i͡ə)

Mandarînî: 也 → zh (yě), 並 → zh (bìng), 還 → zh (hái), 以及 → zh (yǐjí), 亦 → zh (yì)

Min dongî: 也 (iâ)

Minnanî: 嘛 → zh-min-nan (mā, mǎ), 也 → zh-min-nan (iā)
Dalmatî: anca
Danmarkî: også → da
Endonezyayî: juga → id, pula → id
Erebî: أَيْضًا‎ → ar (ʾayḍan), كَذٰلِكَ‎ (ka-ḏālika), بِالمِثْل‎ (bi-l-miṯl)
Erebiya misrî: كمان‎ (kaman, kman), برضه‎ (bardo)

Erebiya hîcazî: كَمَان‎ (kamān), برضه‎ (barḍu)

Erebiya başûrê şamê: كَمَان‎ (kamān), برضه‎ (barḍu)
Ermenî: նաև (naew), նույնպես → hy (nuynpes)
Esperantoyî: ankaŭ → eo
Estonî: samuti → et, ka → et, ühtlasi
Extremaduranî: tamién
Farefareyî: mẽ
Farisî: نیز‎ → fa (niz), هم‎ → fa (ham), همچنین‎ → fa (hamčenin)
Ferî: eisini, við → fo
Fînî: myös → fi, -kin → fi
Fransî: aussi → fr, également → fr
Friyolî: ancje
Frîsiya bakur: uk
Frîsî: ek
Gaelîka skotî: cuideachd, mar an ceudna
Galîsî: tamén → gl
Galûrîsî: sina, puru
Gotî: 𐌾𐌰𐌷 (jah), 𐌰𐌿𐌺 (auk)
Gurcî: აგრეთვე → ka (agretve), დამატებით (damaṭebit), ასევე → ka (aseve), -ც (-c)
Hindî: भी → hi (bhī)
Holendî: ook → nl, eveneens → nl, tevens → nl
Iştihardî: جی‎ (ji)
Îbranî: גַּם‎ → he (gam)
Îdoyî: anke → io
Îngilîziya kevn: ēac
Îngilîzî: also → en, too → en
Înterlîngua: anque, etiam, tamben
Îrlendî: freisin, chomh maith, fosta → ga, leis
Îstriyotî: anca
Îstro-romanyayî: anke
Îtalî: anche → it, inoltre → it, in aggiunta, altresì → it
Îzlendî: líka → is
Japonî: も → ja (mo), また → ja (mata), さらに → ja (sara ni), にも (ni mo)
Javayiya kevn: waneh
Javayî: uga → jv
Kaşûbî: téż
Katalanî: també → ca
Keçwayî: utaq
Kirgizî: да → ky (da), дагы → ky (dagı)
Koreyî: 또한 → ko (ttohan), 또 → ko (tto), 역시 → ko (yeoksi)
Latgalî: taipat, taipoš
Latînî: quoque → la, etiam → la
Latviyayî: arī, tāpat
Lawsî: ດ້ວຍ (duāi), ກໍ (kǭ), ດອມ (dǭm)
Lingalayî: lokóla, mpé
Lîmbûrgî: ouch → li, ooch, ouk
Lîtwanî: taip pat → lt
Lombardî: anca
Makedonî: и́сто та́ка (ísto táka), ка́ко и (káko i)
Malezî: juga
Maltayî: ukoll, anke
Maorî: hoki
Meänkiyelî: kansa
Mecarî: szintén → hu, is → hu, ugyancsak → hu
Miskitoyî: sin
Mongolî: мөн → mn (mön)
Moreyî: me
Napolîtanî: pure
Navajoyî: ałdóʼ, dóʼ
Nedersaksî:
Almaniya jêrîn a almanî: ok, auk
Nepalî: पनि → ne (pani)
Normandî: étout, itou
Norwecî:
Norweciya bokmålî: dessuten → no, også → no, dertil → no

Norweciya nînorskî: dessutan, også → nn, au, òg
Oygurî: مۇ‎ (mu), يەنە‎ (yene), ھەمدە‎ (hemde)
Ozbekî: ham → uz, shuningdek → uz
Plodîşî: uk
Polonî: też → pl, również → pl, także → pl
Portugalî: também → pt
Qazaxî: да → kk (da), де (de), сондай-ақ (sondai-aq)
Romanyayî: și → ro, de asemenea, încă → ro
Rusî: то́же → ru (tóže), та́кже → ru (tákže)
Samiya bakurî: maid, maiddái, -ge
Sardînî:
Kampîdanî: puru, fintzas

Logudorî: puru, finas, fintzas
Sassarîsî: finamènta
Sebwanoyî: pud
Sirboxirwatî:
Kirîlî: такође, такођер

Latînî: takođe → sh, također → sh
Skotî: alswa, alsua
Slovakî: aj, tiež
Slovenî: túdi → sl
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: teke
Spanî: también → es, además → es
Swahîlî: pia
Swêdî: också → sv, likaså → sv
Şîngazîcayî: na
Tacikî: низ (niz), ҳам → tg (ham), ҳамчунин (hamčunin), инчунин → tg (inčunin)
Tagalogî: din → tl, rin → tl
Taosî: hóbo
Tayî: ด้วย → th (dûai), ก็ → th (gɔ̀)
Teterî: дә (dä)
Tirkî: da → tr, de → tr, hem → tr
Tirkmenî: hem
Tîbetî: ཡང (yang)
Toxarî B: rano
Ugarîtî: 𐎀𐎔 (ảp)
Urdûyî: بھی‎ (bhī)
Ûkraynî: так са́мо → uk (tak sámo), теж (tež), тако́ж → uk (takóž)
Venîsî: anca → vec
Viyetnamî: cũng → vi
Weylsî: hefyd
Ximêrî: ក៏ → km (kɑɑ)
Yidîşî: אויך‎ (oykh)
Yûnanî: επίσης → el (epísis)
Kevn: καί (kaí)
Zêlandî: ok

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr 1

jî nêr

Dirêjiya demê kesek yan tiştek jiyaye yan hebûye.
Hevmane: temen, umir, hîn

Jiyê te çend e?
Tu çend salî yî?
- Di jiyê xwe yê 16 salî de Mesûd Barzanî mecbûr ma dev ji xwendina xwe berde û tevî şerê çekdarî bibe. — (Silav.net, 11/2006)
Demê kesek yan tiştek dikare bijî yan hebe yan bixebite.
Ev kompûter ne jîdirêj e.
Demek dirêj xwe ranagire.
Qonaxek di jiyana kesekê/î de ku lê digihe tiştekî.
Ew hatibû jiyê dibistanê.
Bûbû ewqas salî ku dikarî / diviya biçe dibistanê
Jiyan, jîn, heyat.
- Maşallah!... Xwedê jiya te dirêjtir bike, sofî! — (Hesenê Metê, Labîrenta Cinan, Weşanên Welat, 1994)

Jê

Etîmolojî

Ji proto-hindûewropî *dī- (“dem”), têkildarî dīti ("dem") ya sanskrîtî, տի (tî, "jî, temen, umr; sedsal, qirn") ya ermenî, ditë ("roj") ya elbanî, dydd ("roj") ya weylsî, δαΐζω ("parve kirin") ya yûnanî, time ("dem") ya îngilîzî, Zeit ("dem") ya almanî, tid ("dem") ya swêdî... Têkildarî dem (wext, çax, zeman) ya kurdî.

Werger

temen, umir, emir, hîn

Almanî: Lebenszeit → de m
Aromanî: etã m
Baskî: adin
Belarusî: узро́ст n (uzróst), ўзрост n (ŭzrost)
Bengalî: বয়স → bn (bôẏôś), ওমর → bn (omôr)
Bojpûrî: उमिर (umir)
Bulgarî: въ́зраст → bg m (vǎ́zrast)
Burmayî: အသက် → my (a.sak), အသက်အရွယ် → my (a.sak-a.rwai)
Cingphoyî: ăsak
Çeçenî: оьмар (ömar)
Çînî:
Mandarînî: 一輩子 → zh (yī bèizi), 一生 → zh (yīshēng), 壽命 (shòumìng)
Danmarkî: levetid
Erebî: عُمُر‎ → ar n (ʿumur)
Ermenî: տարիք → hy (tarikʻ)
Esperantoyî: aĝo
Fînî: elinikä → fi, ikä → fi
Fransî: âge → fr n
Fransiya navîn: eage n
Gaelîka skotî: aois m
Galîsî: idade → gl m
Gujaratî: ઉમર (umar)
Gurcî: ასაკი (asaḳi), ხნოვანება (xnovaneba), წლოვანება (c̣lovaneba)
Hindî: आयु → hi (āyu), उमर → hi m (umar), उम्र → hi m (umra), वयस् → hi n (vayas)
Holendî: leeftijd → nl n, ouderdom → nl n
Îbranî: גִּיל‎ → he n (gil)
Îngilîziya kevn: ieldu m
Îngilîziya navîn: age
Îngilîzî: age → en
Îrlendî: aois → ga m
Îtalî: età → it n
Îzlendî: aldur → is n
Japonî: 寿命 → ja (じゅみょう, jumyō), 一生 → ja (いっしょう, isshō)
Javayî: umur → jv
Kapverdî: idadi
Katalanî: edat → ca n
Koreyî: 일생 → ko (ilsaeng), 수명 → ko (sumyeong)
Kornî: oos n
Latînî: natus → la n, aetas → la m
Lawsî: ອາຍຸ → lo (ʼā nyu)
Malayalamî: പ്രായം → ml (prāyaṃ)
Malezî: umur → ms
Maorî: taipakeke
Mecarî: életkor → hu
Mongolî: нас → mn (nas)
Oksîtanî: atge → oc n, edat → oc m
Oriyayî: ଆୟୁ (ayu), ବୟସ → or (bôyôsô)
Oromoyî: umurii
Oygurî: ياش‎ (yash)
Ozbekî: yosh → uz
Papyamentoyî: edat
Polonî: życie → pl nt
Portugalî: idade → pt m
Romanyayî: viață → ro m
Rusî: во́зраст → ru n (vózrast), продолжи́тельность жи́зни m (prodolžítelʹnostʹ žízni), век → ru n (vek)
Somalî: cimri
Spanî: años → es
Swahîlî: umri → sw
Swêdî: livslängd → sv g, livstid → sv g
Şanî: ဢသၢၵ်ႈ (ʼǎ sāak)
Tagalogî: anyos, edad → tl
Tayî: อายุ → th
Tirkî: ömür → tr, yaşam → tr
Tirkmenî: ýaş
Urdûyî: عمر‎ m (umr)
Ûkraynî: вік → uk n (vik)
Votî: itšä
Walonî: ådje → wa m
Weylsî: oed → cy n, oedran

Ximêrî: អាយុ → km (ʼaayuʼ)
Yûnanî:
Kevn: ἡλικία m (hēlikía)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr 2

jî nêr

Darikê ku keman pê têt jenîn.
Têla ku ji çerm hatiye çêkirin.

Etîmolojî

Hevreha pehlewî 𐭦𐭩𐭧 (zīh), farisî زه‎ (zêh), ji zimanên îranî.

Werger

jih, têl

Almanî: Saite → de m
Altayiya başûrî: кыл (kïl)
Azerî: tel → az, sim → az
Başkîrî: ҡыл (qïl)
Belarusî: струна́ m (struná)
Bengalî: তার → bn (tar)
Bulgarî: струна → bg m (struna)
Çekî: struna → cs m
Çînî:
Mandarînî: 琴弦 → zh (qínxián), 弦 → zh (xián)
Erebî: وَتَر‎ → ar n (watar)
Esperantoyî: kordo
Estonî: keel → et
Farisî: سیم‎ → fa (sim)
Fînî: kieli → fi
Fransî: corde → fr m
Galîsî: corda → gl m
Hindî: तंतु → hi n (tantu), ताँत → hi m (tā̃t), तंत → hi n (tant)
Îbranî: מֵיתָר‎ → he n (meytár)
Îngilîzî: string → en
Îtalî: corda → it m
Îzlendî: strengur → is n
Japonî: 弦 → ja (つる, tsuru)
Kirgizî: кыл → ky (kıl)
Koreyî: 현 → ko (hyeon)
Lîtwanî: styga m
Makedonî: струна m (struna)
Mecarî: húr → hu
Mongolî: утас → mn (utas)
Osmanî: شراع‎ (şiraʿ)
Polonî: struna → pl m
Portugalî: corda → pt m
Qazaxî: қыл (qyl)
Romanyayî: coardă → ro m
Rusî: струна́ → ru m (struná)
Sirboxirwatî:
Kirîlî: стру̏на m, жи̏ца m

Latînî: strȕna → sh m, žȉca → sh m
Slaviya kevn:
Kirîlî: строуна m (struna)
Slaviya rojavayî ya kevn: струна m (struna)
Slovakî: struna m
Slovenî: struna → sl m
Spanî: cuerda → es m
Swêdî: sträng → sv
Tayî: สาย → th (sǎai)
Tirkî: tel → tr
Ûkraynî: струна́ m (struná)
Viyetnamî: đàn → vi, dây → vi, huyền → vi

Yûnanî: χορδή → el m (chordí)
Kevn: χορδή m (khordḗ)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Formeke lêkerê

jî

Dema borî ya sade kesa duyem yekjimar ya jiyan.

Formeke lêkerê

jî

Dema borî ya sade kesa sêyem yekjimar ya jiyan.