cihû

Kurmancî

Navdêr

cihû

1. bawermendên cihûtiyê,
   kesên li ser dînê Hz Mûsa
   • (Nimûneyekê bide) (biguhêre)

Herwiha

• cihûd
• cuhî
• cuhû
• coleke
• jihû

Hevmane

• mûsawî
• yehûdî

Bide ber

• îbranî
• îsraîlî

Jê

• (Lêker) cihû bûn
• (Lêker) cihû kirin
• (Navdêr) cihûbûn
• (Navdêr) cihûkirin
• (Rengdêr) cihûbûyî
• (Rengdêr) cihûkirî
• cihûperist
• cihûperistî
• cihûtî
• cihûyanî
• cihyanî

Etîmolojî

Ji îbranî יהודי‎ (yehûdî). Ji guherîna "y" bi "c" diyar e ku ev peyv ji mêj ve di kurdî de heye û ne bi rêya erebî piştî îslamê ketiye kurdî. "Y" ya îraniya kevn di kurdî û farisî de bi pirranî dibe "c", wek "yesne- > cejn, yew- > cuda, *yem(l) > caw. "E" bi pirranî di kurmancî de dibe "i", wek "behar" > "bihar". "D" jî bi pirranî di kurmancî de ji dawiya peyvê dikeve, wek soranî "kird", kurmancî "kir" yan farisî "damad", kurmancî "zava". جوله‌که‎ (culeke) ya soranî jî hevreha "cihû" ye. Bi heman awayî "y/ie" ya latînî jî di hin zimanên ewropî de bûye "c/j": latînî "Iūdaeus" > îngilîzî Jew (bixwîne: cû), fransî Juif (bixwîne: jwîf). Peyva yehûdî wergirtineke nû ya bi rêya erebî ye.

Werger

• Adîgeyî: джурт (ǯ̍wrt)
• Aghwanî: 𐕛𐔰𐕖𐔰𐕙 (vačar)
• Albanî: çifut → sq n
• Almanî: Jude → de n, Jüdin → de m
• Aramî:

  Îbranî: יְהוּדִי‎ n, יְהוּדִיָּה‎ m, יְהוּדִית‎ m

• Astûrî: xudíu → ast n, xudía → ast m
• Azerî: yəhudi
• Başkîrî: йәһүд (yähüd)
• Belarusî: яўрэ́й n (jaŭréj), яўрэ́йка m (jaŭréjka), габрэ́й n (habréj), габрэ́йка m (habréjka), іўдзе́й n (iŭdzjéj), іўдзе́йка m (iŭdzjéjka), юдэ́й n (judéj), юдэ́йка m (judéjka), жыд n (žyd), жыдо́ўка m (žydóŭka)
• Bengalî: ইহুদি → bn (ihudi)
• Berberî:

  Taşelhitî: uday n

• Bretonî: Yuzev → br n
• Bulgarî: евре́ин → bg n (evréin), евре́йка m (evréjka)
• Burmayî: ဂျူး → my (gyu:)
• Coeur d'aleneyî: leeswip
• Çeçenî: жуьгти (žügti)
• Çekî: Žid → cs n, Židovka → cs m
• Çînî:

  Kantonî: 猶太人 (jau⁴ taai³ jan⁴)

  Hakkayî: 猶太人 (Yù-thai-ngìn)

  Mandarînî: 猶太人 → zh (yóutàirén)

  Minnanî: 猶太人 (Iú-thài-lâng)

• Danmarkî: jøde → da g, jødinde g
• Endonezyayî: Yahudi → id
• Erebî: يَهُودِيّ‎ → ar n (yahūdiyy), يَهُودِيَّة‎ → ar m (yahūdiyya)
• Ermenî: հրեա (hrea)
• Esperantoyî: judo → eo, hebreo → eo, judismano
• Estonî: juut → et
• Eweyî: Yudatɔ
• Farisî: یهودی‎ → fa (yahudi), جهود‎ → fa (johud)
• Ferî: jødi n, gýðingur n
• Fînî: juutalainen → fi
• Fransî: juif → fr n, juive → fr m
• Frîsî: joad n, joadinne m
• Gaelîka skotî: Iùdhach n
• Galîsî: xudeu → gl n
• Gotî: 𐌹𐌿𐌳𐌰𐌹𐌿𐍃 n (iudaius)
• Gurcî: ებრაელი → ka (ebraeli)
• Haîtî: jwif
• Hindî: यहूदी → hi n (yahūdī), यहूदिनी m (yahūdinī)
• Holendî: jood → nl n, jodin → nl m
• Îbranî: יְהוּדִי‎ → he n (yehudí), יְהוּדִית‎ → he m (yehudít), יְהוּדִים‎ → he n pj (yehudím), יהודיות‎ m pj (yehudiyót)
• Îdoyî: Judo → io
• Îngilîziya kevn: Iūdēisċ
• Îngilîziya navîn: Jew
• Îngilîzî: Jew → en
• Îngriyî: juuti, juutalain, jevree, žiidalain
• Îtalî: giudeo → it n, giudea m, ebreo → it n, ebrea → it m
• Îzlendî: gyðingur → is n
• Japonî: ユダヤ人 (yudayajin), 猶太人 (yudayajin)
• Kannadayî: ಯೆಹೂದ್ಯ → kn (yehūdya)
• Kapampanganî: Udyu n
• Katalanî: jueu → ca n, jueva → ca m
• Kirgizî: жөөт (cööt)
• Koreyî: 유대인 → ko (yudaein), 유태인 → ko (yutaein)
• Kornî: Yedhow n, 'Edhow n, Yedhowes m, 'Edhowes m
• Ladînoyî: djudío n, djudía m
• Latînî: iudaeus n
• Latviyayî: jūds n, ebrejs n
• Lawsî: ຢິວ (yiu), ຄົນຢິວ (khon yiu)
• Lîtwanî: judėjas n
• Luksembûrgî: Judd n
• Malayalamî: ജൂതൻ → ml (jūtan)
• Malezî: Yahudi → ms
• Maltayî: Lhudi n
• Mecarî: zsidó → hu
• Nedersaksî:

  Almaniya jêrîn a almanî: Juud n, Judin m, Juudsch m, Juudsche m

• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: jøde → no n, jødinne → no n an m

  Norweciya nînorskî: jøde n, jødinne m

• Oksîtanî: josieu → oc
• Oygurî: يەھۇدى‎ (yehudi)
• Ozbekî: yahudiy → uz
• Plodîşî: Jud n
• Polonî: żyd → pl n, żydówka → pl m
• Portugaliya kevn: judeu
• Portugalî: judeu → pt n, judia → pt m
• Puncabiya rojavayî: یہودی‎
• Puncabî: ਯਹੂਦੀ (yahūdī)
• Qazaxî: яһуди (ähudi)
• Romagnolî: abràj n, ebrèj n
• Romanyayî: evreu → ro n, evreică → ro m, jidan → ro n, jidancă → ro m
• Rusî: иуде́й → ru n (iudéj), иуде́йка → ru m (iudéjka), евре́й → ru n (jevréj), евре́йка → ru m (jevréjka)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: Јеврејин n, Јевреј n, Јеврејка m, Жид n, Жидов n, Жидкиња m, Жидовка m

  Latînî: Jevrejin → sh n, Jevrej n, Jevrejka m, Žid → sh n, Židov → sh n, Židkinja m, Židovka m

• Slaviya kevn:

  Kirîlî: жидовинъ n (židovinŭ)

• Slaviya rojavayî ya kevn: жидъ n (židŭ), жидинъ n (židinŭ), жидовинъ n (židovinŭ)
• Slovakî: Žid → sk n, Židovka → sk m
• Slovenî: Jud → sl n, Judinja m, Žid → sl n, Židinja m
• Spanî: judío → es n, judía → es m
• Swahîlî: Myahudi → sw
• Swêdî: jude → sv g, judinna → sv g
• Tamîlî: யூதர் → ta (yūtar)
• Tatiya cihû: жугьур (çuhur)
• Tayî: ยิว → th (yiu), คนยิว (kon yiu), ชาวยิว (chaao yiu)
• Telûgûyî: యూదు (yūdu)
• Tirkî: Yahudi → tr, Musevi → tr
• Tirkmenî: musaýy
• Urdûyî: یہودی‎ (yahūdī)
• Ûkraynî: іуде́й n (iudéj), іуде́йка m (iudéjka), юде́й n (judéj), юде́йка m (judéjka), євре́й n (jevréj), євре́йка m (jevréjka)
• Viyetnamî: người Do thái
• Volapûkî: yudan → vo
• Weylsî: Iddew → cy n, Iddewes m
• Ximêrî: ជ្វីស (cviih), ជ្វីហ្វ (cviihvɔɔ)
• Yidîşî: ייִד‎ n (yid)

• Yûnanî: Εβραίος → el n (Evraíos), Εβραία → el m (Evraía), Ισραηλίτης → el n (Israïlítis), Ισραηλίτισσα → el m (Israïlítissa), Ιουδαίος → el n (Ioudaíos)

  Kevn: Ῐ̓ουδαῖος n (Ioudaîos)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

• Afrîkansî: Jood
• Akadî: 𒅀𒌑𒁕𒀀𒀀 n
• Albanî: çifut → sq n
• Almanî: Jude → de n, Jüdin → de m
• Azerî: yəhudi
• Başkîrî: йәһүд (yähüd)
• Belarusî: яўрэ́й n (jaŭréj), яўрэ́йка m (jaŭréjka), габрэ́й n (habréj), габрэ́йка m (habréjka), жыд n (žyd), жыдо́ўка m (žydóŭka)
• Bengalî: ইহুদি → bn (ihudi)
• Bulgarî: евре́ин → bg n (evréin), евре́йка m (evréjka)
• Burmayî: ဂျူး → my (gyu:)
• Çeçenî: жуьгти (žügti)
• Çekî: Žid → cs n, Židovka → cs m
• Çînî:

  Mandarînî: 猶太人 → zh (yóutàirén)

• Danmarkî: jøde → da, jødinde g
• Endonezyayî: Yahudi → id
• Erebî: يَهُودِيّ‎ → ar n (yahūdiyy), يَهُودِيَّة‎ → ar m (yahūdiyya)
• Ermenî: հրեա (hrea)

  Ermeniya navîn: ջհուտ (ǰhut)

• Esperantoyî: judo → eo, hebreo → eo
• Estonî: juut → et
• Eweyî: Yudatɔ
• Farisî: یهودی‎ → fa (yahudi), جهود‎ → fa (johud)
• Fînî: juutalainen → fi
• Fransî: Juif → fr n, Juive → fr m
• Gaelîka skotî: Iùdhach n
• Gurcî: ებრაელი → ka (ebraeli)
• Hindî: यहूदी → hi n (yahūdī), यहूदिनी m (yahūdinī)
• Holendî: Jood → nl n, Jodin → nl m
• Îbranî: יְהוּדִי‎ → he n (yehudí), יְהוּדִית‎ → he m (yehudít), יְהוּדִים‎ → he n pj (yehudím), יהודיות‎ m pj (yehudiyót)
• Îngilîziya kevn: Iūdēisċ
• Îngilîziya navîn: Jeu
• Îngilîzî: Jew → en
• Îngriyî: juuti, juutalain, jevree, žiidalain
• Îrlendî: Giúdach n
• Îzlendî: gyðingur → is n
• Japonî: ユダヤ人 (yudaya-jin)
• Kapampanganî: Udyu n, Yudea n
• Katalanî: jueu → ca n, jueva → ca m
• Kirgizî: еврей → ky (yevrey), жөөт (cööt), жуу → ky (cuu)
• Koreyî: 유대인 → ko (yudaein), 유태인 → ko (yutaein)
• Kornî: Yedhow n, 'Edhow n, Yedhowes m, 'Edhowes m
• Ladînoyî: djudío
• Latviyayî: ebrejs n, žīds n
• Lawsî: ຢິວ (yiu), ຄົນຢິວ (khon yiu)
• Lîtwanî: žydas n
• Makedonî: Евреј n (Evrej), Евре́јка m (Evréjka)
• Malezî: Yahudi → ms
• Maltayî: Lhudi n
• Mecarî: zsidó → hu
• Mongolî: еврей хүн (jevrej hün), еврей → mn (jevrej), жүүд → mn (žüüd)
• Nedersaksî:

  Almaniya jêrîn a almanî: Juud n, Judin m, Juudsch m, Juudsche m

• Nogayî: жуьйт (jüyt)
• Norwecî:

  Norweciya bokmålî: jøde → no n, jødinne → no n an m

  Norweciya nînorskî: jøde n, jødinne m

• Ojibweyî: zhooda
• Oygurî: يەھۇدى‎ (yehudi)
• Ozbekî: yahudiy → uz
• Peştûyî: يهودي‎ → ps n (yahudí)
• Polonî: Żyd → pl n, Żydówka → pl m
• Portugalî: judeu → pt n, hebreu → pt n
• Qazaxî: яһуди (ähudi)
• Romanyayî: evreu → ro n, evreică → ro m, jidan → ro n, jidancă → ro m
• Rusî: евре́й → ru n (jevréj), евре́йка → ru m (jevréjka), жид → ru n (žid), жидо́вка → ru m (židóvka)
• Sirboxirwatî:

  Kirîlî: Јеврејин n, Јевреј n, Јеврејка m, Жид n, Жидов n, Жидкиња m, Жидовка m

  Latînî: Jevrejin → sh n, Jevrej n, Jevrejka m, Žid → sh n, Židov → sh n, Židkinja m, Židovka m

• Slaviya kevn:

  Kirîlî: жидовинъ n (židovinŭ)

• Slaviya rojavayî ya kevn: жидъ n (židŭ), жидинъ n (židinŭ), жидовинъ n (židovinŭ)
• Slovakî: Žid → sk n, Židovka → sk m
• Slovene:Jud → sl n, Judinja m, Žid → sl n, Židinja m
• Sorbiya jêrîn: Žyd n
• Spanî: judío → es n, judía → es, judíos → es n pj, judías → es m pj
• Swahîlî: wayahudi → sw
• Swêdî: jude → sv, judinna → sv g
• Tacikî: яҳудӣ → tg (yahudī), яҳудизан (yahudizan)
• Tagalogî: Hudyo
• Tatiya cihû: жугьур (çuhur)
• Tayî: ยิว → th (yiu), คนยิว (kon yiu), ชาวยิว (chaao yiu)
• Teterî: яһүд → tt (yahüd)
• Tirkî: Yahudi → tr
• Tirkmenî: ýewreý, musaýy, ýahudiý
• Urdûyî: یہودی‎ (yahūdī), یہودنی‎ m (yahūdinī)
• Ûkraynî: євре́й n (jevréj), євре́йка m (jevréjka), жид → uk n (žyd), жидо́вка m (žydóvka)
• Viyetnamî: người Do thái
• Volapûkî: yudan → vo
• Weylsî: Iddew → cy n, Iddewes m, gwŷr Efrai pj
• Ximêrî: ជនជាតិជ្វីហ្វ (jɔɔn jiet jviiw), ជ្វីស (cviih), ជ្វីហ្វ (cviihvɔɔ)
• Yidîşî: ייִד‎ n (yid)

• Yûnanî: Εβραίος → el n (Evraíos), Εβραία → el m (Evraía), Ισραηλίτης → el n (Israïlítis), Ισραηλίτισσα → el m (Israïlítissa)

  Kevn: Ῐ̓ουδαῖος n (Ioudaîos)

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.