til

Binêre herwiha: tîl û till

Kurmancî

Bilêvkirin

Navdêr 1

til mê

Parçeyên zirav yên ku bi serê her yek ji dest û piyên mirovan ve pênc lib hene.
- Her gezme û awir ko ji çehvên te bi kil hat
  Min sîne hedef da ber û yek yek ne bi til hat
  Ahek me nehişt sebr û sukûn bêtehemul hat — (Melayê Cizîrî, Dîwana Melayê Cizirî, ~1640)

Herwiha

Bi alfabeyên din

kurdî-erebî: تل‎

Hevmane

Ji bona "tilîya piyê":

Jê

şûntil

Binêre herwiha

tilên destî:

1. tila beranî beranek beranî girdik meznîk spîkuj beranok^[1]

2. tila şehdeyê şehade

3. tila nîvê sertilî tilîya dirêj
4. tila gustîlê
5. tila qeleqîç qilîçkê

Bide ber

Etîmolojî

Herwiha tilî / tibl / tipl ji aramî טפרא‎ (ṭipra: nînok), hevreha erebî ظفر‎ (ẓifr / ẓufr: nînok, penc, pencirk), akadî ṣupru, ṣupparu. Ji bilî kurmancî ev peyv di ziman û zaravayên din yên îranî de peyda nabe. Ew ketiye cihê enguşt û pence yên îranî. Bo guherîna maneyê ji "nînok"ê bo "til"ê bide ber farisî پنجه (pencê: dest, her pênc til) > soranî pence (til) > kurmancî pence / pencik (nînokên dirrinde).

Bi zaravayên din

Kurmancî: til, tilî, têlik, bêçî, pêcî, pîç, pêç, pêçî, pêçîk, eng
Soranî: pence, penge, kîlk, qamk, qamik , engus
Kirmancîkî/Zazakî/Kirdî/Dimilî: engişte, gişte, bêçike, pêçike
Kirmaşanî/kelhûrî: kilig
Lekî: kelîk
Lorî: kasîk

Werger

tilên destan

Abxazî: анацәа (ānāc°ā)
Afarî: fera
Afrîkansî: vinger → af
Aklanon: tudlo'
Albanî: gisht → sq n
Almaniya Pennsylvania: Finger n
Almanî: Finger → de n
Altayiya başûrî: сабар (sabar), бармак (barmak)
Alutor: тылгылӈын (təlɣəlŋən)
Amharî: ጣት (ṭat)
Aragonî: dido
Aramiya nû ya asûrî: ܨܸܒܥܬܵܐ‎ m (ṣibʿta)
Aromanî: dzeadzit
Asamî: আঙুলি (aṅuli)
Astûrî: deu → ast n, dedu → ast n
Avarî: килищ (kiliš̄)
Azerî: barmaq → az
Balînî: jriji
Baskî: hatz, eri, atzamar, behatz
Başkîrî: бармаҡ (barmaq)
Batsbî: ტარკ (ṭarḳ)
Belarusî: па́лец n (páljec)
Belûçî: موردانگ‎ (mordánag), لنکک‎ (lunkuk)
Bengalî: আঙ্গুল → bn (aṅgul), আঙুল → bn (aṅul)
Bretonî: biz → br n
Bruneyî: jari
Bukidnon manoboyiya rojavayî: tezu'
Bulgarî: пръст → bg n (prǎst)
Burmayî: လက်ချောင်း → my (lakhkyaung:)
Buryatî: хурган (xurgan)
Çamicuroyî: sulu shijpa
Çamiya rojhilatî: ꨌꨗꨭꨥ ꨓꨊꨪꩆ (chanơw tangin)
Çeçenî: пӏелг (ṗelg)
Çekî: prst → cs n
Çîçewayî: chala
Çînî:
Kantonî: 手指 (sau² zi²)

Dunganî: зыту (zɨtu), җыту (žɨtu)

Hakkayî: 手指 (sú-chṳ́)

Mandarînî: 手指 → zh (shǒuzhǐ), 指頭 (zhǐtou, zhítou), 手指頭 (shǒuzhǐtou, shǒuzhítou)

Min dongî: 手指 (chiū-cāi)

Minnanî: 掌頭仔 (chńg-thâu-á / chéng-thâu-á / chńg-thâu--á / chín-thâu--á)

Wuyî: 手節頭
Çuvaşî: пӳрне (pürne)
Danmarkî: finger → da g
Divehî: އިނގިލި‎ (iⁿgili)
Dongşîangî: ghurun
Drungî: urhram
Dupaningan agtayî: giray
Elfdalî: fingger nt
Endonezyayî: jari → id
Erebî: إِصْبَع‎ → ar n (ʾiṣbaʿ), بَنَان‎ → ar n (banān)
Erebiya hîcazî: أُصْباع‎ n (ʔuṣbāʕ)
Ermenî: մատ → hy (mat)
Erzayî: сур (sur), кедь сур (kedʹ sur)
Esperantoyî: fingro → eo
Estonî: sõrm → et, näpp
Farisî: انگشت‎ → fa (angošt), انگشد‎ (angošd)
Ferî: fingur → fo n
Fînî: sormi → fi, näppi → fi
Fransî: doigt → fr n
Frisian:
Frîsiya bakur: fanger n

Frîsiya kevn: finger

Frîsî: finger → fy
Friyolî: dêt n
Gaelîka skotî: meur m, corrag m, meirceann n, àbhdan n
Gagawzî: parmak
Galîsî: dedo → gl n
Gujaratî: આંગળી m (ā̃gaḷī)
Gurcî: თითი (titi)
Guwaranî: pysã
Haîtî: dwèt
Hawayî: manamana
Hawsayî: yatsa
Higaononî: tuldo
Hindî: उंगली m (uṅglī), अंगुल → hi n (aṅgul), अंगुलि → hi m (aṅguli), अंगुली → hi m (aṅgulī), अंगुश्त → hi n (aṅguśt)
Hmongî: ntiv tes
Holendî: vinger → nl n
Hunsrikî: Finger n
Îbranî: אֶצְבַּע‎ → he m (étsba, etsbá)
Îdoyî: fingro → io
Îgboyî: ogwe aka
Îngilîziya kevn: finger → ang n
Îngilîziya navîn: fynger
Îngilîzî: finger → en
Îngûşî: пӏелг (ṗelg)
Înterlîngua: digito
Îrlendî: méar → ga m, méara → ga pj
Îtalî: dito → it n, dita → it pj
Îu mienî: buoz-ndoqv
Îzlendî: fingur → is n, putti → is n
Japonî: 指 → ja (ゆび, yubi)
Javayiya kevn: jariji
Javayî: driji → jv
Kalalîsûtî: inuak
Kalmîkî: хурһн (xurhn)
Kannadayî: ಬೆರಳು → kn (beraḷu)
Kapampanganî: taliri
Kapverdî: dedu
Karaçay-balkarî: бармакъ (barmaq)
Karakalpakî: barmaq
Karelî: sormi
Katalanî: dit → ca n
Keçwayî: ruk'ana
Kirgizî: бармак → ky (barmak)
Kîkongoyî: mioko
Kîngalî: ඇඟිල්‍ල (æⁿgilla)
Komî-zîriyî: чунь (čunʹ)
Koreyî: 손가락 → ko (son-garak)
Korsîkayî: ditu → co n
Koryakî: йылгылӈын (yəlgəlŋən)
Kumikî: бармакъ (barmaq)
Latgalî: piersts n
Latînî: digitus → la n
Latviyayî: pirksts → lv n
Lawsî: ນິ້ວມື → lo (niu mư̄), ນີ້ວ (nīu)
Lazî: კითი (ḳiti)
Lîtwanî: pirštas → lt n
Lîvonî: suoŗm
Lombardî: did n
Lugandayî: olugalo
Luhyayî: luluala, luluala
Luksembûrgî: Fanger → lb n
Luoyî: ching
Madurayî: garigi
Maguindanaoyî: kemel
Makedonî: прст n (prst)
Malagasî: ankihikely
Malayalamî: വിരൽ → ml (viral)
Malezî: jari → ms
Maltayî: saba', seba'
Mançûyî: ᠰᡳᠮᡥᡠᠨ (simhun)
Manksî: mair
Mansakayî: kamot
Maorî: mikao, matimati → mi, matihao, koikara, kotikara, matikara, maihao
Maranaoyî: kemer
Maratî: अंगुली m (aṅgulī), बोट nt (boṭ)
Mazenderanî: انگیس‎ (angis)
Mecarî: ujj → hu
Misrî:

(ḏbꜥ n)
Mongolî: хуруу → mn (huruu)
Mwanî: chala
Nahwatliya klasîk: mapilli
Nahwatlî: mapili → nah
Nanayî: чумчуэн
Navajoyî: álázhoozh, álánééz
Nedersaksî: Finger → nds n
Nepalî: औंला → ne (a͠ulā)
Nîasî: turu
Nîvxî: тунь (tuņ)
Norwecî: finger → no n
Ojibweyî: niibinaakwaanininj
Okînawanî: いいび (ʔiibi)
Oksîtanî: det → oc n, dit → oc n
Oriyayî: ଆଙ୍ଗୁଳି (aṅguḷi)
Oromoyî: quba
Osetî: ӕнгуылдз (æng°ylʒ)
Osmanî: پرمق‎ (parmak), بنان‎ (benân), انگشت‎ (engüşt)
Oygurî: بارماق‎ → ug (barmaq)
Ozbekî: barmoq → uz
Pacohî: tarreih ati
Palî: aṅgulī
Papyamentoyî: dede
Peştûyî: ګوته‎ (gūtâ)
Plodîşî: Finja n
Polonî: palec → pl m inan
Portugalî: dedo → pt n (da mão → pt)
Qazaxî: бармақ → kk (barmaq)
Qiptî: ⲧⲏⲃ n (tēb)
Romagnolî: did n
Romancî: det n
Romanî: naj n
Romanyayî: deget → ro nt
Rusî: па́лец → ru n (pálec), перст → ru n (perst)
S'gaw karenî: စုမုၢ် (su mu̱)
Sahoyî: fera
Salarî: [skrîpt hewce ye]tneg (parmax)
Samî:
Samiya înarî: suormâ

Samiya bakurî: suorbma

Samiya skoltî: suõrmm

Samiya başûr: soerme
Sanskrîtî: अङ्गुली → sa m (aṅgulī), अङ्गुरि → sa m (aṅguri)
Santalî: ᱠᱟᱹᱴᱩᱵ (kăṭup’)
Sicîlî: jìditu → scn n, jitu → scn n
Sindhî: آڱُر‎ m (āṅuri)
Sirboxirwatî:
Kirîlî: прст n

Latînî: prst → sh n
Slaviya kevn:
Kirîlî: прьстъ n (prĭstŭ), пальць n (palĭcĭ)
Slaviya rojavayî ya kevn: пальць n (palĭcĭ), пьрстъ n (pĭrstŭ)
Slovakî: prst → sk n
Slovenî: prst → sl n
Somalî: far → so
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: palc n

Sorbiya jorîn: porst n
Sotoyiya başûr: monwana
Spanî: dedo → es n (de la mano → es)
Stoneyî: nã pθihu
Svanî: ფხულე (pxule)
Swahîlî: kidole → sw, dole
Swêdî: finger → sv nt
Şonayî: munwe
Tacikî: ангушт → tg (angušt)
Tagalogî: daliri → tl
Tamîlî: விரல் → ta (viral)
Tarifitî: ḍaḍ n
Tayî: นิ้ว → th (níu)
Tbolî: tdok
Telûgûyî: వేలు → te (vēlu)
Ternateyî: ragaraga
Teterî: бармак → tt (barmaq)
Tigrînî: ኣጻብዕ → ti (ʾaṣabʿ)
Tirkî: parmak → tr
Tirkmenî: barmak → tk
Tîbetî: མཛུག་གུ (mdzug gu), ཕྱག་མཛུག (phyag mdzug)
Toxarî B: prāri
Tuvanî: салаа (salaa)
Udmurtî: чиньы (ćinʹy)
Ugarîtî: 𐎜𐎕𐎁𐎓 (ủṣbʿ)
Urdûyî: انگلی‎ m (ũṅglī)
Ûkraynî: па́лець → uk n (pálecʹ)
Venîsî: déo n, det → vec n
Vepsî: sor’m
Viyetnamî: ngón tay → vi
Volapûkî: doat → vo
Walonî: doet → wa n
Weylsî: bys → cy n
Wîlamowî: fyngier n
Wînnebagoyî: nąąpwaigiza
Wolofî: baaraam
Xakasî: салаа (salaa)
Ximêrî: ម្រាមដៃ (mriəmday), អង្គុលី → km (ʼɑɑngkulii)
Xosayî: umnwe
Yakutî: тарбах (tarbax)
Yidîşî: פֿינגער‎ n (finger)
Yiyiya siçuwayî: ꇇꏸ
Yûnanî: δάχτυλο → el n (dáchtylo)
Kevn: δάκτυλος (τῆς χειρός) n (dáktulos (tês kheirós))
Zhuangî: lwgfwngz
Zuluyî: umunwe → zu

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

tilên piyan

Albanî: shputë → sq
Almaniya Pennsylvania: Zehe n
Almanî: Zeh → de n, Zehe → de m
Aynuyî: アシケペッ (asikepet), アシキペッ (asikipet), ウレペッ (urepet)
Baskî: behatz
Bayerî: Zächa n
Belarusî: па́лец нагі́ n (páljec nahí), па́лец n (páljec)
Bulgarî: пръст → bg n (prǎst), пръст на крак n (prǎst na krak)
Burmayî: လက်ချောင်း → my (lakhkyaung:)
Çekî: prst → cs n, prst u nohy n, prstec n
Çînî:
Kantonî: 腳趾 (goek³ zi²)

Hakkayî: 腳趾 (kiok-chṳ́)

Mandarînî: 腳趾 → zh (jiǎozhǐ)

Minnanî: 跤指頭仔 → zh-min-nan (kha-chéng-thâu-á), 跤指 (kha-cháiⁿ)
Danmarkî: tå → da g
Elfdalî: ton m
Endonezyayî: jari kaki → id
Erebî: إِصْبَع‎ → ar n (ʾiṣbaʿ), إِصْبَع اَلْقَدَم‎ n (ʾiṣbaʿ al-qadam)
Erebiya misrî: صباع رجل‎ n (ṣobaʕ regl)
Ermenî: ոտքի մատ (otkʻi mat), մատ → hy (mat)
Esperantoyî: piedfingro → eo
Estonî: varvas → et
Farisî: انگشت پا‎ (angošt-e pâ)
Ferî: tá m
Fînî: varvas → fi
Fransî: orteil → fr n, doigt de pied → fr n
Frîsiya saterlandî: Toone
Frîsî: tean, tien → fy
Gaelîka skotî: corrag m, corrag-coise m
Galîsî: deda → gl m
Gurcî: ფეხის თითი (pexis titi)
Guwaranî: pysã
Haîtî: zòtèy
Hawayî: manamana
Hindî: पाँव का अंगूठा n (pā̃v kā aṅgūṭhā)
Hmongî: ntiv taw
Holendî: teen → nl n
Îbranî: אצבע כף הרגל‎
Îdoyî: pedfingro → io
Îngilîziya kevn: tā m
Îngilîzî: toe → en
Îngriyî: varvas
Înterlîngua: digito
Îrlendî: ladhar m, méar → ga m, méar coise → ga m
Îtalî: dito del piede n, dito → it n
Îzlendî: tá → is m
Japonî: 趾 → ja (ashiyubi), 足指 (ashiyubi), 爪先 → ja (tsumasaki), 指 → ja (yubi)
Javayî: driji sikil
Kalalîsûtî: inuak isikkap inuaa
Kapverdî: dedu
Katalanî: dit del peu n
Koreyî: 발가락 → ko (balgarak)
Kornî: bys troos n
Latînî: digitus → la n
Latviyayî: kājas pirksts n
Lawsî: ນີ້ວ (nīu), ນິ້ວຕີນ (niu tīn)
Lîtwanî: kojos pirštas n
Luksembûrgî: Zéif → lb m
Makedonî: прст n (prst), ножен прст n (nožen prst)
Malezî: jari kaki
Maltayî: saba' tas-sieq n, seba' tas-sieq n
Maorî: matimati → mi, kotikara, matikara, matikuku, koikara, maihao
Mecarî: lábujj → hu
Misrî:

(sꜣḥ)
Mongolî: хөлийн хуруу (hölijn huruu)
Navajoyî: akézhoozh
Nepalî: खुट्टाको औँला (khuṭṭāko a͠ulā)
Ngarrindjerî: pida
Norwecî: tå → no g
Oksîtanî: artelh → oc n
Oromoyî: quba miillaa
Osmanî: پرمق‎ (parmak)
Pangasînanî: gamet-na-sali
Plodîşî: Tee m
Polonî: palec u nogi n, palec u stopy n
Portugalî: dedo do pé n, artelho → pt n, pododáctilo → pt n
Qiptî: ⲧⲏⲃ ⲛⲣⲁⲧ n (tēb nrat)
Romancî: det-pe n, det dal pe n
Romanyayî: deget de la picior nt
Rusî: па́лец → ru n (pálec), па́лец ноги́ n (pálec nogí), па́лец на ноге́ n (pálec na nogé)
Samî:
Samiya înarî: jyelgisuormâ

Samiya bakurî: juolgesuorbma

Samiya skoltî: jue´lǧǧsuõrmm

Samiya başûr: tjiehtjere
Sanskrîtî: अङ्गुली → sa m (aṅgulī), अङ्गुरि → sa m (aṅguri)
Sirboxirwatî:
Kirîlî: прст n

Latînî: prst → sh n
Skotî: tae
Slovakî: prst → sk n, prst na nohe n
Slovenî: prst → sl n
Sorbî:
Sorbiya jêrîn: palc n

Sorbiya jorîn: palc n
Spanî: dedo del pie n, ortejo → es n
Swahîlî: kidole → sw 7 an 8
Swêdî: tå → sv g
Tagalogî: daliri sa paa, daliri ng paa
Tarifitî: tafdent m
Tayî: นิ้ว → th (níu), นิ้วเท้า (níu tháo)
Tirkî: ayak parmağı → tr
Tûpiya kevn: pysã
Ûkraynî: па́лець → uk n (pálecʹ), па́лець ноги́ n (pálecʹ nohý)
Viyetnamî: ngón chân → vi
Weylsî: bys troed → cy
Ximêrî: ម្រាមជើង (mriəmcəəng)
Yidîşî: פֿינגער‎ n (finger)
Yûnanî: δάχτυλο του ποδιού nt (dáchtylo tou podioú)
Kevn: δάκτυλος (τοῦ ποδός) n (dáktulos (toû podós))
Zhuangî: lwgdin
Zuluyî: uzwane → zu

Ev qismê Wergerê ji agahiyên naveroka vê guhertoya gotara wekhev a li ser Wîkîferhenga îngilîzî pêk tê.

Navdêr 2

til nêr

gir, girik, sîrt, çiyayê biçûk.
- Ew li ser tilekî ango girekî ku bilindiya xwe bi qasî (560)î ye dikeve. — (Ji http://www.efrin.net/cms/kurdi/index.php?option=com_content&task=view&id=21)

Etîmolojî

Ji erebî تل‎ (tell) yan yekser ji aramî ܬܠ‎ (till) ji akadî [skrîpt hewce ye] (tillu) (girik, beten).

Werger

Îngilîzî: hill → en, mound → en, tell → en
Tirkî: tepe → tr

Navdêr 3

til

rexê tiştekî, al
Zelamek ji tilekê ve hat û bê destûrxwastin xwe kire di nav dabêşa wan da ^[2]

Werger

Îngilîzî: direction → en, side → en
Tirkî: yön → tr, taraf → tr

Çavkanî

↑ http://www.institutkurde.org/publications/kurmanci/dictionnaire/ (li gorî ferhenga kurmancî a fikp.org)
↑ Perwerdeya Îslamî (Pola sêyê), Waneya 4, Dihok, 2016, p.11.

Îngilîzî

Bilêvkirin

Navdêr

til

kuncî ^[1]

Çavkanî

↑ Ferhenga Kurdî-Îngîlîzî ya Salah Sadallah

[1] ttp://www.institutkurde.org/publications/kurmanci/dictionnaire/ (li gorî ferhenga kurmancî a fikp.org)

[2] Perwerdeya Îslamî (Pola sêyê), Waneya 4, Dihok, 2016, p.11.

[3] Ferhenga Kurdî-Îngîlîzî ya Salah Sadallah

[1]

[2]

[1]