Тулан

Тулан (латин Martes; рочӧн куница) тайӧ пемӧс.

Из тулан

Ыджда да рӧм

Тайӧ вӧрса пемӧсыс пелькиник кань кодь. Тушаыс кузьмӧс, кокъясыс дженьыдӧсь да, быттьӧ вывланьӧ мышкыртчӧма. Юрыс паськыд, сувтса пельыс дженьыдик, йылыс гӧгрӧс. Кузь бӧжыс пашкыр. Тӧвся гӧныс пушыд да небыд, пемыдгӧрд либӧ пемыдруд рӧма. Гожся гӧныс шочджык, дженьыдджык да чорыдджык. Голя улас овлывлӧ кольквиж либӧ вижовгӧрд рӧма гӧгрӧс пас.

Оласног да паськалӧм

Олӧ парма пасьтала, оз сӧмын лыска, но и коръя да сора вӧръясын, кӧні эмӧсь горсъя пуяс да пӧрӧмъяс, важ керасъясын. Паныдасьлывлӧ тшӧтш тундраын. Быд туланлӧн аслас угоддьӧ, кытчӧ ас коддьӧм мукӧд пемӧсӧс оз сибӧд. Зэв визув, кыйсьӧ сӧмын войнас. Пыр видлалӧ угоддьӧсӧ, суткинас кытшовтӧ 17 километрӧдз. Дженьыд кокъясыс вӧсна котравны оз вермы, сьӧдбӧж моз ветлӧдлӧ чеччалӧмӧн. Чувкӧс тушаыс письтӧ вуджны кӧть кутшӧм дзуг лӧптаинті, лёк пӧрӧмъяс пӧвсті. Лэчыд гыжъя лапаяснас пелька да ӧдйӧ кыпӧдчӧ шыльыд кырся пучерті туган йылӧдзыс. Ур моз вермӧ пуавны-чеччавны ӧти пусянь мӧдӧ, но унджык кадсӧ век жӧ коллялӧ му вылын.

Сёян

Пӧткӧдчӧ шыръясӧн, тӧвнас репасъясысь куталӧ сьӧлаясӧс да таръясӧс, уськӧдчывлӧ дозмӧръяс да кӧчьяс вылӧ. Вӧтлысьӧ уръяс бӧрся, пыравлӧ весиг позъяс, медым сійӧс узигас тшапнитны. Гожӧмнас кыйӧ лэбачьясӧс, сёйӧ налысь колькъяссӧ да пиянсӧ, а сідзжӧ лягушаясӧс да лёкгагъясӧс. Арнас чӧсмасьӧ вотӧсӧн, медсясӧ чӧдйӧн да пелысьӧн.

Поздйысьӧм

Гожӧмнас туланлӧн кильман кадыс, пышъялӧ сора тӧлысьсянь моз тӧлысьӧдз. Тырсялӧм бӧрас пиянсӧ кынӧмас новлӧдлӧ ӧкмыс тӧлысь чӧж. Вайсьӧм водзвылас бӧръяс кутшӧмкӧ пуысь горс. Медым шоныдджык да небыдджык вӧлі, пыртлас сэтчӧ сісьмӧм пу торпыригъяс, нитш да рой. Тулыснас туланлӧн чужӧ нёль-ӧ-вит пи. Быдтысьӧ эньыс ӧтнасӧн, айыс оз отсась. Тӧлысь мысти кымын туланпиян синмасьӧны, мамсӧ нёнялӧны 45 лун. Арнас найӧ гырысьяс ыдждаӧсь нин, и позтырыс разалӧ. Том туланпиян сӧвмӧны рӧдмӧдчӧм выйӧдз куим арӧс тыригӧн. Мевйӧдӧм туланъяс йӧз ордын овлӧмаӧсь дас вит арӧсӧдз. Туланъяс колӧны дона куныс вӧсна. Вӧрса пемӧсъясӧс туялысьяслӧн висьталӧм серти, быд во пӧ Коми муын кыйӧны да иналӧны куим сюрс гӧгӧр тулан ку.

Рӧдвуж кывъясын

«Тулан» нимыс эм сӧмын комияслӧн да перымса комияслӧн, сідзкӧ, сійӧс лӧсьӧдлӧмаӧсь пӧч-пӧльясным 400 во сайын кымын. Удмуртъяс «тулан» ним оз тӧдны, сы пыдди вӧдитчӧны «сёр» кывйӧн. Тайӧ нӧшта на важджык ним, кызвын комиыс вунӧдӧма нин сійӧс. Но ӧткымын сёрнисикасын — эжвакатыдса да удораса — ӧні на шуӧны тайӧ вӧрпасӧ пӧшти удмуртъяс моз — «сер». Кыдзи аддзам, ӧти вужйысь петӧм тайӧ ӧнія кык кывйыс ӧткодьӧсь, торъялыштӧны сӧмын шусянногнас. А куничаыс абу ас кыв, коми сёрниӧ пырӧма рочысь.

Ӧшмӧсъяс

• Ракин А.Н. Вӧр-васа олысьяс. — Сыктывкар: Анбур, 2017. — 240 л.б.