Terosa Chernobyl
Terosa Chernobyl o droglamm nuklerek a hwarva dydh Sadorn an 26ves a bis Ebrel 1986 dhe dhasoberor nuklerek Riv 4 dhe Atomva Cheronbyl, ogas dhe cita Pripyat yn north an Repoblek Sovyet Socyalydhek Ukrayn. Yth yw prederys dhe vos an gwettha droglamm nuklerek yn istori bys dhe hedhyw hag yth yw onan a dhew derosa nerth nuklerek usi talvosys avel seyth - an brassa sevureth - war an Skeul Hwarvos Nuklerek Keswlasek, an aral yw an terosa nuklerek Fukushima Daiichi yn Japan yn 2011.
An droglamm a dhallathas dres prov sawder war dhasoberer nuklerek eghen-RBMK esa devnydhyes yn fenowgh der an Unyans Sovyet. An prov o gwrians war-lergh troghans power tredannek dhe weres orth displegya dyghtyans salowder rag gwitha kylghheans dowr-yeynhe an daoberor erna yllas an dinythor tredan difresek provia power. An bolgh ma o neb mynysen hag ev re bia aswonys avel kudyn salowder possybyl a alsa kawsya kolonnen an dasoberor nuklerek dhe wordommhe. Yth o gwaytyes dhe brevi y halsa remenant an nerth rosellus yn dinythor turbin previ power luck dhe lenni'n bolgh. Tri frov an par ma re bia gwrys a-dhia 1982, mes i re fyllsa dhe brovia digolm. Hemma o'n peswora assay, ha delay deg our anwaytyes an dro ma a styryas bos kor oberi anbareusys yn dever. Dres iselheans towlys power an daoberor orth pareusi rag an prov tredannek, an power a dhroppyas dhe level ogas dhe vann yn anwaytyes. Ny yllas an oberoryon saw astiveri power henwys an prov yn rannek a worras an dasoberor yn studh diantel potencyal. Ny veu an argol ma gwrys apert y'n danvonadow oberi, ytho an oberoryon eth yn-rag gans an prov tredannek. Orth gorfenna'n prov, an oberoryon a dhallathas degea'n daoberor, mes kesunyans a studhyow diantel ha fowtys yn desin an dasoberor a gawsyas dasoberyans chayn nuklerek direwl.
Y feu myns bras a nerth rydhhes a-dhistowgh, owth ethenhe dowr-yeynhe gordommhes ha terri kolonnen an dasoberor yn tardh ethen bras y dhistruyans. Hemma o holyes yn tistowgh gans tan ayr-ygerys yn kolonnen an dasoberor a rydhhes defolyans radyoweythresek mynsek y'n ayr rag neb naw dydh a godhas war rannow an URSS hag Europa west, kyns bos yssynsys wor'tiwedh war an 4a a vis Me 1986. Yn hradhel y rydhhas an tan a-dro dhe'n keth myns a dhefolyans ha'n tardh derowel. Sewyans an nivelyow dewynnyans kerghynnel esa ow sevel dhe-ves a'n tyller o parth ekskludyans 10 kilometer (6.2 mildir) esa gwrys 36 our wosa'n droglamm. A-dro dhe 49,000 person a veu removyes a'n arenebedh, dre vras a Bripyat. Yn tiwettha y feu an parth ekskludyans brashes dhe 30 kilometer (19 mildir) pan veu 68,000 person moy removyes a'n arenebedh ledanna.
Tardh an dasoberor a ladhas dew oberor an dasoberor. Y'n gorthyp goredhom a holyas, 134 a oberoryan an atomva ha tus tan a veu danvenys dhe'n klavji gans syndrom dewynnyans lymm wosa dena dognow ughel a dhewynnyans ionhe. A'n 134 person ma, 28 a verwis y'n dydhyow ha misyow a-wosa hag ogas dhe 14 mernans a ganker herwydh dewynnyans a holyas a-berth y'n nessa deg bledhen. Y'n poblans ledanna, neb 15 mernans kanker thyroyd flogholeth a via skrifys erbynn 2011. Kessedhek Skiensek an Kenedhlow Unys war Effeythyow Dewynnyans Atomek (UNSCEAR) re dhashwithras, lieskweyth, pub hwithrans dyllys a-dro dhe'n hwarvos ha re drovyas bos le es 100 mernans kovskrifys kelmys dres lycklod dhe dhiskudhans kressys dhe dhewynnyans y'n eur ma. Determya diwettha somm an mernans herwydh diskudhans yw ancertan grondyes war an patron didreudhow linyek, patron statystek strivyes, re beu devnydhyes orth estemya nivel radon isel ha diskudhans defolyans ayr. Darganow patron gans an brassa talvosogeth gyfyans a doll mernans finek y'n degvledhynnyow yn-rag a rydhheansow Chernobyl a janj, a 4,000 mernans orth previ tri stat mogha defolyes an statys Sovyet kyns, bys dhe 9,000 dhe 16,000 mernans orth previ brastir Europa oll.
Dhe lehe lesans an defolyans radyoweythresek a'n skommow ha dh'y witha a dewedha, Sarkofagus Gwithans Atomva Chernobyl a veu byldyes erbyn mis Kevardhu 1986. Ynwedh y provyas gwithans devnydhyow radyoweythresek rag parys an dasoberoryon angisyes war an tyller, a besyas dhe oberi. Herwydh gwethheans pesus an sarkofagus y feu parkyes pella yn 2017 gans Lettyans Salow Nowyth Chernobyl, parkyans brassa a as removyans a'n sarkofagus kepar ha magoryow an dasoberor, orth yssynsi an peryl radyoweythresek. Glanheans nuklerek yw towlys dhe worfenna yn 2065. Terosa Chernobyl yw prederys dhe vos an gwettha droglamm yn atomva yn istori, yn termys kost ha mernansow. Y'n diwedh an kensa gorthyp goredhom, kepar ha didhefolyans an kerghynnedh, a gomprehendyas moy es 500,000 oberor hag y kostyas dismygriv a 18 bilvil rubel Sovyet - a-dro dhe SU$68 bilvil yn 2019. An droglamm a hembronkas dhe nowedhansow salowder war bub dasoberor RBMK Sovyet, hag anedha yth esa hwath 10 owth oberi yn 2019.