Биология
Биология (грек тилинен bios - өмүр, тиричилик жана logos — илим) — тирүү жаратылыш жөнүндөгү илимдердин жыйындысы. Ошону менен бирге эле биология жашоонун аспектилерин, башкача айтканда, функционалдаштыруу, өсүү, келип чыгуу, Эволюция жана Жер бетине тирүү организмдердин таралышын, алардын классификациясын, ошондой эле түрлөрдүн келип чыгышын жана айлана чөйрөдө өз ара аракеттенишүүсүн изилдөөчү илим.
Биология өзүнүн өзгөчөлүгү менен башка табийгый илимдерден айырмаланып келет. XIX кылымда, окумуштуулар тарабынан тирүү организмдер бири бирине окшоштуктары бар экенин далилдеп чыгышканда. «Биология» терминин 1802-жылы Ламарк тарабынан киргизилден. Учурдагы биологияда беш фундаменталдык принциптер бар: клеткалык теория, эволюция, генетика, гомеостаз жана энергия[1][2]. Учурда биология — дүйнө жүзүндө орто жана жогорку окуу жайларында окутулуучу стандарттык предмет болуп саналат. Жыл сайын биология, медицина, биомедицина тармактарына тиешелүү миллиондогон макалалар жана китептер жарык көрүшөт.
Биологиянын өнүгүшүнө төмөнкү үч баскыч маанилүү:
- Клеткалык, субклеткалык жана молекулярдык баскыч: клеткалар молекулалардан турган клеткалык структурадан турат.
- Организмдик жана орган-ткандык баскыч: Көп клеткалуу организмдерде клеткалар биригип ткандарды, ал эми ткандар биригип органдарды түзүшөт. Ал эми органдар өз учурунда толук организмди түзүшөт.
- Популяциялык баскыч: бир чөлкөмдө жашаган, бир эле түргө кирген особдор популяцияны түзүшөт.
- Түрдүк баскыч: бирдей морфологиялык, физиологиялык, биохимиялык белгилерге ээ болушуп бир чөлкөмдө байырлашып эркин аргындашышкан жана көбөйүшкөн особдор биологиялык түрдү түзүшөт.
- Биогеоценоздук жана биосфералык баскыч: жер бетинин бирдей, окшош бетинде биогеоценоздор топтолушат да өз учурунда алар биосфераны түзүшөт.
Көрчүлүк биологиялык илимдер дисциплиналардан турушат . Изилдөө организмдерине жараша тайпаларга биригишет: ботаника ― өсүмдүктөрдү изилдейт, зоология — жаныбарларды, микробиология — бир клеткалуу организмдерди.
Галерея
-
Жаныбарлар (Animalia) - Bos primigenius taurus -
Өсүмдүктөр (Planta) - Triticum -
Козу карындар (Fungi) - Morchella esculenta -
Stramenopila/Chromista - Fucus serratus -
Бактериялар (Bacteria) - Gemmatimonas aurantiaca (- = 1 Micrometer) -
Archaea - Halobacteria -
Вирустар (Virus) - Бактериофаг
Булактар
- ↑ Avila, Vernon L. Biology: investigating life on earth, Jones and Bartlett, Boston 1995, p. 11—18, ISBN 0-86720-942-9
- ↑ Campbell, Neil A.; Brad Williamson; Robin J. Heyden, Biology: Exploring Life, Pearson Prentice Hall, Boston 2006, ISBN 0-13-250882-6