Guiana
Guiana[1] sive Guyana[2] seu Guaiana,[3] Anglice plene Co-operative Republic of Guyana ("res publica cooperativa Guyana"), est civitas in America Meridionali, quae olim (accurate ab anno 1835 usque ad annum 1966) colonia Imperii Britannici et Guiana Anglorum[2] vocabatur. Americae Meridionalis Septemtrione inter Venetiolam, Brasiliam, Surinamiam, et Oceanum Atlanticum sita est. Caput est urbs Georgiopolis. Zona cum maximo incolarum numero litoralis lacinia, plano, palustri terreno et magna parte sub aequore maris constituta, est (ut diluvia vitentur, complexum aggerum canaliumque systema aedificatum est). Reipublicae intestina densa Silva Amazonica occupantur.
Guiana
Territoria finitima: Brasilia, Surinamia, Venetiola
Locus: 5°44′0″N 59°19′0″W
Caput: Georgiopolis
Gestio
Populus
Commemoratio
Etymologia
recensereNomen Guiana e nomine regionis hodie Guianam, Surinamiam, Guianam Francicam, et Venetiolae et Brasiliae partes includentis, demitur. Originale nomen e Tainico verbo guiana 'terram rapide fluentium aquarum' (quod ad numerosa territorii flumina refert) sive 'venerebilem' significante procedere creditur.
Historia
recensere
In territorio colonias saeculum XVII Societas Batava Indiarum Occidentalium (Batave West-Indische Compagnie) Batavi deduxerunt et se Britannicam coloniam anno 1831 fecit. Cum comitiali victoria Factionis Progressisticae Populi (Anglice People's Progressive Party) annis 1953, 1957, et 1961 processus libertatis a Britanniarum Regno anno 1966 incepit. Respublica, nihilominus, Consortionis Populorum socia manet. Anno 1970 se rem publicam fecit.
Politica vita duobus factionalibus polis regitur: Factio Progressistica Populi (Anglice: People's Progressive Party), Indigenicae maximae partis voluntates defendens; Congressus Nationalis Populi (Anglice People's National Congress). Brevis civitatis historia propter ethnicas tensiones, corruptionem et gubernativam inefficaciam notatur. Institutionalis fragilitas ad rigidum austeritatis destinatum decennio 200 duxit.
Anno 2001 Bharratus Jagdeo, Factionis Progressisticae Populi, praesidem electus est. Oppositor Desmonius Hoyte, Congressus Nationalis Populi, anno secuto exspiravit, 73 annos natus.
Civilitas
recensereGuiana res publica semipraesidialis est. Potestas legisfera Conventu Nationali conformatur qui unicamerale parlamentum 53 sociorum proportionaliter e civitatis catalogis a factionibus designatis electorum plus cum duodecim sodalibus a conciliis vicinitatis electis est. Potestati exsecutivae Praeses praeest, qui ministros designat et eis praesidet qui a Primo Ministro diriguntur.
Singula factio catalogum Conventui praesentans quoque ducem designat, qui praeses elegitur si catalogus maximum suffragiorum numerum obtinet.
Maxima iurisdictio Tribunal Appellationum (Anglice: Court of Appeal) est, cui Cancellarius Iudiciarius (Anglice: Chancellor of the Judiciary) praeest. Sub quo Tribunal Supremum (Anglice: High Court) est cui Caput Iustitiae praeest. Praeses Cancellarius et Caput Iustitiae a rei publicae praeside designantur.
Potestates Civitatis
recensere- Potestas exsecutiva: dux civitatis et exsecutivae praeses per quinque annorum periodum a Conventu Nationali electus est. Praeses gubernationem, a primo ministro et octo secretariis ministerialibus ductam, eligit.
- Potestas legisfera: Unicamerale systema est. Iacet in Conventu Nationali, a duodecim sociis non electis et 53 electis quinque annorum periodo per proportionalis repraesentationis systema formato.
- Potestas iudicialis: Maximus organismus Tribunal Supremum Iustitiae, in Tribunal Appellationum et Tribunal Supremum divisum, est.
- Gubernatio loci: Guiana in regionibus decem dividitur, quibus singulis buleuteria singula praesunt.
Divisio administrativa
recensere
Guiana in regiones decem dividitur:
| Numero in tabula | Regio Latine | Regio Anglice | Caput Latine | Caput Anglice | Area (km²) | Incolae (aest. 2002) | Spissitudo (inc./km²) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Barima-Guainium | Barima-Waini | Mabaruma | Mabaruma | 20.339 | 23.204 | 1 |
| 2 | Pomerunum-Supenamum | Pomeroon-Supenaam | Anna Regina | Anna Regina | 6.195 | 48.411 | 8 |
| 3 | Insulae Essequibenses-Demerariense Occidentale | Essequibo Islands-West Demerara | Pax et Spes | Vreed-en-Hoop | 3.755 | 101.920 | 27 |
| 4 | Demerariense-Mahaica | Demerariense-Mahaica | Paradisopolis | Paradise | 2.233 | 309.059 | 138 |
| 5 | Mahaica-Berbiceum | Mahaica-Berbice | Arx Vellingtonia | Fort Wellington | 4.170 | 52.321 | 13 |
| 6 | Berbiceum Orientale-Corantynum | East Berbice-Corentyne | Novum Amstelodamum | New Amsterdam | 36.255 | 122.849 | 3 |
| 7 | Cuiunium-Mazarunium | Cuyuni-Mazaruni | Bartica | Bartica | 47.213 | 17.597 | 0,3 |
| 8 | Potarum-Siparunium | Potaro-Siparuni | Mahdia | Mahdia | 20.052 | 9.211 | 0,5 |
| 9 | Tacutu Superius-Essequibense Superius | Upper Takutu-Upper Essequibo | Lethemopolis | Lethem | 57.790 | 19.365 | 0,3 |
| 10 | Demerariense Superius-Berbiceum | Upper Demerara-Berbice | Lindenopolis | Linden | 17.081 | 39.766 | 2 |
Oeconomia
recensereGuianensis oeconomia a campo primario, ad amplius 30% PDG civitatis solo respondente, valde adhuc dependet. Praecipuae activitates metalleutica, lignea exercitio. agricultura, ctenotrophia, et in minore scala, piscatus sunt. Agriculturalis subfructus harundo sacchari est quam oryza, mandioca et poma sequuntur. In metalleutica, Bauxense metallum excellit. Industria tenuissima est. Generatim, Guiana technologice in omnibus suae oeconomiae campis tarda est et a peregrino capitali pendet ut evolvatur.
Ob aedificationem pontis Guianensem Meridiem cum Septemtrione Brasiliensi (Roraimensi) coniungentis, Guianensis oeconomia corroborari potest, propter magnam subfructuum e Brasiliensi Septemtrione exire poscentium et Georgiopolitano portu uti potentium quantitatem.
Geographia
recensere
Guianensis prospectus schematice in regiones tres dividi potest: planitiem angustam et paludosam iuxta Oceani Atlantici litus, albae arenae interius laciniam ubi silvae pluviales crescunt et mineralia deposita sunt et denique magnas terras superiores intestinas, quae praecipue in savannis et montibus consistunt quorum maximus Mons Roraima, 2835 metra altus, est. Praecipua flumina Essequebia, Demerarius, Corantynum, Rupununium et Berbiceum (Anglice Essequibo, Demerara, Courantyne, Rupununi et Berbice, proprie) sunt.
Clima tropicale est et generatim calidum umidumque, Boreorientalibus Ventis Aliseis iuxta litus temperatum. Duo imbrica tempora sunt, primum inter Maium et medium Augustum et secundum inter Novembrem et medium Ianuarium.
Prominentia
recensere
Litoralis planities, 430km longa et circa e 15 ad 65km lata, humanae actionis resultatio in quinque et septem primis chiliometris, quia, cum terra mari per accessum aestum tegeretur, velut in Nederlandia, aliquot canales et amplius 260km molium aedificare necessarium fuit ad siccandam terram et protegendam ab aqua.
In intestina, secuta litorali planitie, patet lacinia e 150 ad 180km longa cum crispiculcantibus collibus paulum altis. Regio albis harenis et parva savanna Orientali tegitur. Harenae quoque parvum oropedium crystallinum generatim 150m altitudinis non superans tegunt.
Civitatis Meridie, Oropedium Caieteurum (Anglice: Kaieteur Plateau), 500m altum, latam camporum Rupununii (Anglice: Rupununi) regionem format. Hoc oropedium in Acaraiensi iugo (Anglice: Acarai Mountain) culminat et Pacaraimensi iugo (Pacaraima Mountains), 2 772m in Monte Roraima alto et Brasiliae finitimo, coronatur.
Clima
recensereClima calidum humidumque est cum temperaturis valde uniformibus per annum. Tempus siccum e Septembri in Novembrem in litore et in Februarium in intestinis prolongatur.
Hydrographia
recensereGuiana quattuor praecipua flumina habet quae sunt: Corantynum, Berbiceum, Demerarius et Essequebia (Anglice: Courantyne, Berbice, Demerara et Essequibo, respective). Sunt celebria cataracta Caieteura, 226m alta, flumen Potarum et Camaria (Anglice: Caieteur Falls, Potaro River et Kamaria, respective).
Vegetatio
recensereFere quattuor quintae partes territorii silva tropica teguntur cum speciebus boni ligni et laticem producentibus velut balata. Litus mangletis et herbis sali resistentibus terram ut figatur iuvantibus abundat. In pratis vegetatio alta et arbustiva praevalet.
Fauna
recensereFauna opima et multigener est, eadem aliarum Amazoniae regionum: tapiri, oncae, simiae, dasypodidae, alligatoridae, aves, et insecta magnis in quantitatibus etc.
Demographia
recensereGuianenses circa 770 000 hominum sunt e quibus 90 centesimae angustam litoralem laciniam (circa 10% totius Guianensis terrae) habitat. Guianensis litoralis lacinia inter 10 ad 40 milia passuum lata est.
Praesentes Guianenses phyletice et ethnice heterogenei, praecipue compositi a posteri immigrantium qui in civitatem servi aut indenturati operarii venere. Incolae igitur humanos circulos cum Indica, Pacistana, Africa, Sinica, Europaea (praesertim Britannica, Batavica et Lusica) abscedentia comprehendit cum Aboriginalibus circulis. Dissimilium nationalitatum abscendentiae hi circuli simul fusi sunt communi lingua, i.d., Anglica et lingua creola Guianensis.
Maximus ethnicus subcirculus ex Indicis et Pacistanis immigrantibus posterorum est, qui Orientales Indi appellantur, 43,5% incolarum anno 2002 comprehendentes. Quos sequuntur Africi legati incolae (Afroguianenses) (30,2%). Tertius numerice mixti legati incolae (16,7%) est dum Primicolae (Aravaci, Vaivaii, Caribi, Acavaii, Arecunae, Patamonae, Vapidianae, Macusii et Varai) quartum circulum iuxta numerum cum 24 500 hominum formant. Minimus circulus Europaei sunt, inclusis Lusis cum 1 500 hominum et Sini (0,19% aut 1 400 incolarum). Parvus circulus (0,01% aut 112 hominum) suam phyletico-ethnicam abscendentiam non indentificavere.
Incolaria distributio anni 2002 determinata est iuxta nationalitatis abscendentiam. Distributiva regula similis annis 1980 et 1991 censuum, sed duorum praecipuorum circulorum proportio declinavit. Orientales Indi 51,9% incolarum anno 1980 erant, sed anno 1991 ad 48,6% et anno 2002 ad 43,5% census deminuerunt. Afroguianenses paulum e 30,8% ad 32,3% per primam periodon (annis 1980 et 1992) creverunt, postea censu anni 2002 ad 30,2% deminuentes. Cum parvo incremento incolario, declive in maximorum duorum circulorum proportionibus relativarum Mixtorum et Amerindicorum circulorum proportionum resultatio est. Amerindi aucti sunt a 22 097 hominum inter annos 1991 et 2002. Quod incrementum 47.3 centesimae aut annuum auctum 3.5 centesimas repraesentat. Pariter, Mixti incolae a 37 788 hominum aucti incrementum 43 centesimae et annuum auctus indicem 3.2 centesimae e basica periodo anni 1991 census repraesentant. Caucasii et Sinici incolae, qui inter annos 1980 et 1991 declinaverunt, in numero se recuperavere censu anni 2002 proprie cum 54.4 centesimis (168 hominum) et 8.1 centesimis (105 hominum). Nihilominus, propter eorum parvam magnitudinem, incrementum paucum effectum toti mutationi habuit. Lusus circulus continenter per decennia deminuerunt.
Plerique Indoguianense posteri e Bhojpurophonis Biharensibus immigrantibus sunt.
Lingua
recensereAnglica officialis lingua Guianae est qua utuntur, verbi gratia, scholae. Caribicis linguis (Acavaie, Vaivaie, Aravace et Macusice) parvus allophylus loquitur, dum lingua creola Guianensis (Anglice fundata cum Africana et Indica syntaxe) late fabulatus est. Porro, Guianensis Anglicae proprietas, praesertim inter classes inferiores, est factum ut Anglica pronomina fere omnino intermutabilia sint, e.g. he, I, we, she, them bene coniungi omnimodo in sententia possunt. Exemplum, in lingua Guianensi Me seh to dah police, 'Why dem bodder with we?' (Anglice I said to the police, why do you bother with me?; Latine; "Vigilibus dixi, 'Cur mihi molestus es?'").
Religio
recensereSecundum anni 2002 censum, Guianensium 57% Christianum (e quibus 16,9% Pentecostale, 8,1% Catholicum Romanum, 6,9% Anglicanum, 5% Adventisticum Septimi Diei et 20% aliarum Christianarum denominationum), 23,4% Hiduisticum, 7,3% Musulmanum, 0,5% Rastafarianum, 0,1% Bahaisticum. 2,2% aliarum fiderum et 4,3% sine religione est. Plerique Guianenses Christiani et adhuc Protestantes aut Catholici Romani sunt cum omnibus phylebus inclusis mixte. Hinduismus ab Indis colitur qui in nationem ineunte saeculo XIX venerunt dum Religio Islamica inter Afroguianenses et Indoguianenses variat.
Societas
recensereEducatio
recensereGuianensis educatio a gubernatione per Ministerium Educationis manetur. Educativum systema Guianense aliarum Communitatis Caribicae Anglophonarum nationum simile, quae Concilio Examinationum Caribico (Anglice: Caribbean Examinations Council, CXC) affiliatae sunt.
Educativum systema in antiquo Britannico educativo systemate fundatum est. Studentibus Examen Aditiale Scholae Secundariae (Anglice: Secondary School Entrance Exam, SSEE) in gradu sexto facendum est. Examen CXC in scholae secundariae fine faciendum. Nuper Examinationes Proficienciae Provectae Caribicae (Anglice: Caribbean Advanced Proficiency Examinations, CAPE) introducta sunt, quae omnes Caribicae nationes iam possident. Altissimi Plani (Anglice: Advanced Level systema antiqui Britannici systematis practice exstinctum est et solum in aliquibus paucis scholis (Ianuario anni 2007) nunc offertur. Insufficientis intentionis aut variarum disciplinarum causa electionibus directe attribui potest quae studentes fecerunt ut speciali studio similium camporum (qui aut mathematica, physica chemicaque aut geographia, historia oeconomiaque erant) excolerentur. Sublato Altissimo Plano quod hanc specializationem incitabat, istud studentes plus attracturum esse ut sua studia varientur speratur.
Systema valetudinarium
recensereValetudinariae diaconiae suppeditantur in dissimilibus quinque planis publici campi quae sunt inferiora:
- Planum I: Stationes valetudinariae locales (166 summatim) quae morbos communes et simplices anteveniunt et sanant, dum bonas valetudinarias praxes promovere conantur. Valetudinarii periti communitati hoc plano operant.
- Planum II: Sedes valetudinariae (109 summatim) quae anteventivas et rehabilitativas tractationes possident et activitates promovent. Hoc plano valetudinarii periti specializati, aegrorum ministrae publicae, dentalis tractationis periti et partus comites operant.
- Planum III: Undeviginti valetudinaria districtalia (cum 473 lectorum) quae basica tractationem pacientibus et aliquas diagnoxium selectarum diaconias possident. Etiam parata sunt ut simplices radiologiae laboratoriique, gynaecologiae, dentalis tractationis, anteventionis et sanationis diaconiae fiant. Structurata sunt ut geographicis areis cum 10 000 incolarum aut plurimorum serviant.
- Planum IV: Quattuor valetudinaria regionalia (cum 620 lectorum) quae emergentiae, suetarum chirurgiarum, obstetricae gynaecologicaeque tractationis, dentales, diagnosticas, medicinae generalis et paediatricas diaconias possident. Structurata sunt ut necessarium fulcimen isti medicae diaconiae plano sicut laboratoriorum radiographicaque conclavia et pharmacias includatur. Haec valetudinaria in regionibus 2, 3, 6, et 10 sita sunt.
- Planum V: Valetudinarium Nationale (cum 937 lectis) Georgiopoli constitutum, quod amplum diagnosticarum et specializatarum? diaconiarum ambitum patientibus internis aut externis possidet. Ibi est etiam sedes rehabilitativa infantilis.
Cultura
recensereMulti Indoguianenses Hinduismum et Islamismum colunt. Quamobrem, normale? meschitas et templa Hinduistica invenire est. Guianenses has religiones colentes aliorum mundanorum Hinduistarum et Musulmanorum mores habent. Aliquot Afroguianenses, propter Iamaicanum pondus in mundo eius quod de Rastafariano modo tractat, dreadloccata coma (Anglice dreadlocks) utuntur et reggaeanam musicam audire diligunt. First Born grex musicorum celeber in civitate hodie est. Quod ad musicam reggaeanam attinet, multi loqui iam audiverunt de Edmundo Grant, cantore per totum mundum noto propter suas cantinelas "I don't wanna dance" et "Gimme hope, Joanna, gimme hope" ('Saltare nequeo' et 'Da mihi spem, Ioanna, da mihi spem'), praeter alias multas, qui in Guiana natus est. Trinitas et Tabacum civitatem per calypsum adficit. Guianense carnelevarium calypsus et socae, eius novissimi modi, cantorum certaminum repletus est. Afroguianenses plerique Christianismum, complurum denominationum sectatores e Catholica ad Protestantem, colunt.
Dissimilis Americae Australia, cui pediludium placet, plerique Guianenses criccetium, ludum athleticum popularem in regione Caribico, malunt. Guiana iuxta cum aliis Caribicis Anglophonis civitatibus praeciparum criccetiarum manuum unam, Turma Criccetii Antillarum (Anglice West Indies), formant.
Nexus externi
recensereNexus interni
Notae
recensere- ↑ "Guiana", alibi "Guaiana": Iohannes Iacobus Hofmannus, Lexicon universale (1698) ~
- ↑ 2.0 2.1 "Guyana ... Anglorum" (p. 174 apud Google Books)
- ↑ Cf. versionem Latinam vocabuli Guayana apud Lucusaltianum, Petrum (2024). Lexicon Latinum Hodiernum Lucusaltianum: Pars Geographca (ed. XXIV) [PDF]. Lentiae: Petrus Lucusaltianus. p. 117.
Nexus externus
recensere
|
Vicimedia Communia plura habent quae ad Guianam spectant. |
| Regiones |
America Septentrionalis · Media America · Insulae Caribicae · America Australis |
|---|---|
| Civitates |
Aequatoria · Antiqua et Barbuda · Argentina · Bahamenses insulae · Barbata · Beliza · Bolivia · Brasilia · Canada · Chilia · Civitates Foederatae Americae · Columbia · Costarica · Cuba · Dominica · Dominicana res publica · Granata · Guatimalia · Guiana · Haitia · Honduria · Iamaica · Mexicum · Nicaragua · Panama · Paraquaria · Peruvia · Salvatoria · Sancta Lucia · Sanctus Christophorus et Nevis · Sanctus Vincentius et Granatinae · Surinamia · Trinitas et Tabacum · Uraquaria · Venetiola |
| Territoria |
Anguilla · Aruba · Boni Aëris insula · Caimanenses insulae · Curacensis insula · Falklandia · Groenlandia · Guadalupa · Guiana Francica · Martinica · Montserrat · Portus Dives · Saba · Sanctus Bartholomaeus · Sanctus Martinus · Statia · Turcenses et Caicenses insulae · Virginis Insulae Americanae · Virginis Insulae Britannicae |
 | |
|
Africa Australis · Antiqua et Barbuda · Australia · insulae Bahamenses · Bangladesa · Barbata · Beliza · Botswana · Britanniarum Regnum · Bruneium · Caimanae insulae · Cammarunia · Canada · Cyprus · Dominica · Gana · Granata · Guiana · Iamaica · India · Kenia · Kiribati · Lesothum · Malaesia · Malavia · Mauritia · Melita · Mons Leoninus · Mozambicum · Namibia · Nauru · Nigeria · Nova Zelandia · Pakistania · Papua Nova Guinea · Ruanda · insulae Salomonis · insulae Seisellenses · Samoa · Sanctus Christophorus et Nives · Sancta Lucia · Sanctus Vincentius et Granatinae · Singapura · Swazia · Tanzania · Taprobane · Tonga · Trinitas et Tabacum · Tuvalu · Uganda · Vanuatu · Viti · Zambia Capsae cognatae: Reges Britanniarum • Secretarii generales Consortionis Populorum | |
 | |
|
Arthurus Chung 1970 • Forbes Burnham 1980 • Desmond Hoyte 1985 • Cheddi Jagan 1992 • Samuel Hinds 1997 • Ioaneta Jagan 1997 • Bharrat Jagdeo 1999 • Donaldus Ramotar 2011 • David Granger 2015 • Irfaan Ali 2020 Capsae cognatae: Primi ministri Guianae • Ministri rerum externarum Guianenses | |
| | |
|
Cheddi Jagan 1961 • Forbes Burnham 1964 • Ptolemaeus Reid 1980 • Desmond Hoyte 1984 • Samuel Hinds 1992 • Ioaneta Jagan 1997 • Samuel Hinds 1997 • Bharrat Jagdeo 1999 • Samuel Hinds 1999 • Moyses Nagamootoo 2015 • Marcus Phillips 2020 Capsae cognatae: Praesides Guianae • Ministri rerum externarum Guianenses | |
 | |
|
Forbes Burnham 1966 • Shridath Ramphal 1972 • Fridericus Wills 1975 • Rashleigh Jackson 1978 • Desmond Hoyte 1990 • Cheddi Jagan 1992 • Clemens Rohee 1992 • Rudolphus Insanally 2001 • Carolina Rodrigues 2008 • Carolus Barrington Greenidge 2015 • Karen Cummings 2019 Capsae cognatae: Praesides Guianae • Primi ministri Guianae | |