Notatio scaccorum algebraica

Notatio scaccorum algebraica est solitissimum systema calculorum motus notandi, cuius primum Philippus Stamma usum repperit, quod in eius libello de ludo scaccorum (Francogallice "Essai sur le jeu des echecs") descripsit. Hodie omnes ludi in certaminibus inter omnes nationes hoc modo scribuntur.^[1] Olim autem saepius notatio vetusta adhibebatur.

Scaccarium cum exercitu nigro in ordinibus columnisque primis.

Nomina sedum

Numeri et litterae quadri in scaccario.

Incipiamus nominando omnes sedes scaccarii:

Scaccarium constat ex sexaginta quattuor sedibus, quia ab ordinibus octo et columnis octo partitur.

Quaeque columna littera vocatur incipiendo ex latere sinistro, ergo columnae primae nomen a erit, ultimae h.

Quisque autem ordo numero vocatur ex parte lusoris albi in partem lusoris nigri, ergo ordini primo nomen 1 erit, ultimo 8.

Nomina militibus

Nomen	Littera	Pictura
Rex	R
Domina	D
Turris	T
Sagittifer	S
Eques	E
Pedes	P

Nomen omnium calculorum, praeter pedites, abbreviatur maiuscula littera. Haec abbreviatio solet esse littera prima nominis calculi in lingua propria lusorum. Inspice, si vis, indicem abbreviationum calculorum in linguis nonnullis.

Rex abbreviatur littera R, Domina D, Turris T, Sagittifer S, Eques E et Pedes P. Ista nomina ex carmine Vidae "Scacchia, ludus" sumpta sunt, quia non solum puritatem sermonis Latini servant, sed etiam primarum litterarum iterationes vitant. Praeterea Marcus Hieronymus Vida scaccis recentibus (scacchi alla rabbiosa) ludebat^[2]. Nota bene, pedites saepius non a littera, immo ab absentia litterae notantur.

In libris scriptis pro lectoribus omnium gentium, non litterae sed signa scribuntur.

Notatio motuum

Tracta notantur littera calculi moti, littera columnae quo movet et numero ordinis quo movet. E.g. Se5 indicat "Sagittiferum movisse in sedem e5"; c5 indicat "peditem movisse in sedem e5", quod littera peditis saepissime non scribitur.

Notatio capturae

Si calculus calculum capit, x vel : scribitur inter litteram calculi et litterarum sedis, e.g. Txe5 indicat "Turrem calculum cepisse in sede e5". Si pedes capit, littera columnae in loco litterae calculi scribitur, e.g. exd5 indicat "peditem ex columna e cepisse calculum in sede d5". Cum pedes peditis adversarii transitu insidiatur, hoc notatur tamquam in obliquum caperet.

Amplior gradus

Si pedes ad metam pervenerit, littera calculi, in quem promovetur, cum signo = scribitur post columae litteram et ordinis numerum, e.g. e1=D indicat "peditem nigrum (quod lusori nigro ordo ultimus est 1) in sede e1 promotum esse in Dominam".

Adroccare

Adroccare notatur 0-0 ad latus regis et 0-0-0 ad latus reginae.^[3] Praeterea adroccandi motus numquam notatur nisi Rex primum moveat.

Scaccus et scaccus mattus

Cum calculus regi minatur, i.e. ei scaccum dat, signum + additur post motum. Si duo calculi simul scaccum regi dant, ++ additur. Cum Rex ad incitas extremas redigitur, i.e. mattus est, signum # additur post motum. Etiam satis est "Mattum" scribere post notationem.

Ludi finis

Ludo finito, 1-0 indicat lusorem album vicisse, 0-1 lusorem nigrum et ½-½ ludum ancipitem esse.

Sententia et ratio

Calliditas motus sic adnotari potest:

! tractum bonum
!! tractum optimum
? imprudentia
?? mendum
!? tractum insolitum
?! tractum dubium

Exemplum

Mattum scholaris

Motus in duobus modis scribi possunt:

(1) in duabus columnis, albi/nigri, ubi semper in primis erit numerus motuum:

1. e4 e5

2. Ef3 Ec6

3. Sb5 a6

(2) in textu: 1. e4 e5 2. Ef3 Ec6 3. Sb5 a6.

Textus motum interrumpit, et "..." indicat motum sequentem:

1. e4 e5

2. Ef3 ...

Niger peditem defendit.

2. ... Ec6

3. Sb5 a6

Exumplum notationis ludi dextra animati, "Mattum scholaris" appellati, est subter datum:
1. e4 e5
2. Dh5?! Ec6
3. Sc4 Ef6??
4. Dxf7# 1-0

Vide exemplum scaccorum ludi longior.

Nomina militibus et scaccorum ludo linguis nonnullis

Haec sunt nomina et abbreviationes militibus in linguis nonnullis:^[4]

Lingua	rex	domina	turris	sagittifer	eques	pedes^[5]	Scacci	"Scaccum!"	"Mattum!"
figura							...	+	#
Anglice	K king	Q queen	R rook	B bishop	N/Kt knight	(P) pawn	Chess	Check	Checkmate
Arabice	م	ف	ر	فل	حص		شطرنج
Batave	K koning	D dame	T toren	L loper	P paard	pion	Schaken	Schaak	Mat
Bohemice	K král	D dáma	V věž	S střelec	J jezdec	(P) pěšec	Šachy	Šach	Mat
Cambriane	T teyrn/brenin	B brenhines	C castell	E esgob	M marchog	(G) gwerinwr	Gwyddbwyll	Siach	Siachmat
Catalane	R rei	D dama/reina	T torre	A alfil	C cavall	(P) peó	Escacs	Escac, Xec	Escac i mat
Coreane	K 킹	Q 퀸	R 룩	B 비숍	N 나이트	(P) 폰	체스
Danice	K konge	D dronning	T tårn	L løber	S springer	(B) bonde	Skak	Skak
Esperantice	R reĝo	D damo	T turo	K kuriero	Ĉ ĉevalo	(P) peono	Ŝako	Ŝak
Estonice	K kuningas	L lipp	V vanker	O oda	R ratsu	(E) ettur	Male	šahh
Finnice	K kuningas	D kuningatar	T torni	L lähetti	R ratsu	(S) sotilas	Sakki	Sakki
Francice	R roi	D dame	T tour	F fou	C cavalier	(P) pion	Jeu d'échecs	Échec	Échec et mat
Germanice	K König	D Dame	T Turm	L Läufer	S Springer quoque Pferd vel Rössl nominatum	(B) Bauer	Schach	Schach	Matt
Graece	Ρ βασιλιάς	Β βασίλισσα	Π πύργος	Α αξιωματικός	Ι ίππος	πιόνι	Σκάκι		Mάτ
Hebraice	מלך	מלכה	צריח	רץ	פרש	רגלי	שחמט	שח	מט
Hibernice	R rí	B banríon	C caiseal	E easpag	D ridire	(F) fichillín/ceithearnach	Ficheall	Sáinn	Marbhsháinn
Hispanice	R rey	D dama	T torre	A alfil	C caballo	(P) peón	Ajedrez	Jaque	Jaque mate
Hungarice	K király	V vezér	B bástya	F futó	H huszár	(P) gyalog/paraszt	Sakk	Sakk	Skák og mát
Iaponice	キング	クイーン	ルーク	ビショップ	ナイト	ポーン	チェス	王手
Islandice	K kóngur	D drottning	H hrókur	B biskup	R riddari	(P) peð	Skák, tafl	Skák
Indonesice	R raja	M menteri	B benteng	G gajah	K kuda	(P) pion	Catur	Skak
Italiane	R re	D donna	T torre	A alfiere	C cavallo	(P) pedone	Scacchi	Scacco	Scacco matto
Lithuane	K karalius	V valdovė	B bokštas	R rikis	Ž žirgas	(P) pėstininkas	Šachmatai	Šach	Matas
Lusitane	R rei	D rainha	T torre	B bispo	C cavalo	(P) peão	Xadrez	Xeque	Mate
Luxemburgice	K kinnek	D damm	T tuerm	L leefer	P päerd	(B) bauer	Schach	Schach	Schachmatt
Norvegice	K konge	D dronning	T tårn	L løper	S springer	(B) bønde	Sjakk	Sjakk	Sjakkmatt
Polonice	K król	H hetman	W wieża	G goniec	S skoczek	(P) pion	Szachy	Szach	Mat
Romanice	R rege	D regină	T turn	N nebun	C cal	(P) pion	Şah	Şah	Mat
Russice	Кр король	Ф ферзь	Л ладья	С слон	К конь	(П) пешка	Шахматы	Шах	Мат
Sicule	R re	D riggina	T turru	A alferu	S scecchu	(P) pidinu	Scacchi
Sinice	K 王	Q 后	R 車	B 象	N 馬	兵	國際象棋	將軍	將死
Slovacice	K kráľ	D dáma	V veža	S strelec	J jazdec	(P) pešiak	Šach	Šach
Slovenice	K kralj	D dama	T trdnjava	L lovec	S skakač	(K) kmet	Šah	Šah	Mat / Šahmat
Suecice	K kung	D dam	T torn	L löpare	S springare	(B) bonde	Schack
Turcice	Ş/K şah/kral	V vezir	K kale	F fil	A at	(P) asker/piyon	Satranç	Şah	Mat
Ucrainice	Kр король	D королева	T тура	C слон	K кінь	(П) пішак	Шахи	Шах	Мат

Notae

↑ FIDE De legibus scaccoum, App. E. In 11 December 2006
↑ Murray, H.J.R. (1913). A History of Chess. Benjamin Press (primum ab Oxford University Press divulgatus), p. 791
↑ Nota hanc esse scriptam in FIDE Enchiridione, at PGN postulat O-O et O-O-O.
↑ Nomina multa ex hac pagine:Ari Luiro: Chess Pieces in 73 Languages apud www.geocities.com
↑ Memento, littera peditibus non scribitur in notatione algebraica.

Nexus externi

FIDE regulae de natione (Anglice) (vide appendicem E)
Situs notationis (Anglice)

[1] FIDE De legibus scaccoum, App. E. In 11 December 2006

[2] Murray, H.J.R. (1913). A History of Chess. Benjamin Press (primum ab Oxford University Press divulgatus), p. 791

[3] Nota hanc esse scriptam in FIDE Enchiridione, at PGN postulat O-O et O-O-O.

[4] Nomina multa ex hac pagine:Ari Luiro: Chess Pieces in 73 Languages apud www.geocities.com

[5] Memento, littera peditibus non scribitur in notatione algebraica.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]