Jéinesch

Jéinesch (language code: YEC), och Lakersprooch oder Lakerschmus, fréier och alt pejorativ "Geheimsprooch" genannt, war d'Sprooch vun de Jéinen.

Zu Lëtzebuerg gouf si bis ufanks vum 20. Joerhonnert vun den Händlerfamillje geschwat déi meeschtens zu Weimeschkierch an am Pafendall (Stad Lëtzebuerg) an awer och zu Esch-Uelzecht, um Bolgesteen bei Ettelbréck an am Heischtergronn gewunnt hunn an uechtert d'Land gezu si fir Kreemchen (Parzeläin, Bitzgeschier asw.) géint Lompen an aalt Eisen ze tauschen. Den Ausdrock Lakerte kënnt vun de Lompekréimer, déi sech selwer sou genannt hunn (Laken=Lompen, Dicher). Dës Famille kënnen allgemeng de Jéinen zougerechent ginn, déi a ganz Europa doheem waren, sou och an Holland (Tränteler), Däitschland, Schwäiz, Éisträich a Frankräich bis hin an England an an Irland.

Jéinesch ass eng eegestänneg Sprooch déi keltesch/indoeuropäesch Wuerzelen huet a vill Elementer vun Däitsch, westjiddesch, Romani a Routwelsch matenee verbënnt, woubäi déi ofwiesselnd géigesäiteg Aflëss net kloer sinn.

Jéinesch ass deemno eng Zort Argot, deen awer zu Eech méi oder wéineger och vun den Net-Jéine verstane gouf a wouvu bestëmmt Wierder, wéi beim Argot vun anere Sproochen och, et iwwer Jugend- an Zeenesprooch an den allgemenge Vocabulaire "gepackt" hunn. Dat sougenannt Weimeschkiercher Lakerschmus ass eng regional Variant vum Jéineschen.

D'Lëtzebuerger Jéinesch hat sech awer mat der Zäit gréisstendeels de Flektiounen a Lauter vum Lëtzebuergeschen ugepasst.

Mam Verschwanne vun den Hauséierberuffer an der Verbesserung vun de Liewenskonditiounen ass d'Jéinesch sou gutt wéi a Vergiessenheet geroden. Haut gëtt et awer Initiative vun deene Jéineschen, déi zu Lëtzebuerg 3200 Bierger ausmaachen, hir Kultur an Sprooch ze fleegen. Dozou gehéiert de "Jéinesche Bond Lëtzebuerg" dee Member vum Jenischer Bund in Deutschland und Europa. e. V. ass. Eng aner Initiativ ass d'Gemeinschaft "Kochemer Loschen" déi ënner anerem vum Oliver Kayser matgegrënnt gouf, engem jéinesche Museker a Konschtschafenden. Verschidde Wierder sinn awer haut an der allgemenger Ëmgangssprooch ze fannen, déi bekanntst si sécherlech:

• Gampes fir e Kand
• Jempi oder Zankert fir e Gendaarm,
• Kittchen oder Klemmes fir e Prisong,
• Kitten fir Suen,
• oltemescht Klont fir eng eng liddereg Fra
• Knëff fir e Kärel, e staarke Jong,
• kuff d'Schmull fir hal de Mond.
• Moss fir Fra oder Mamm,
• Nilles fir Sak oder Geldbeidel respektiv Portmonni,
• Straubejitzert fir Coiffer,
• Qwinn fir Hond a Quinnert oder Quinnchen fir e klengen Hond,
• zoppen fir klauen
• Nilles Plompert fir en Humpe Béier

Literatur

• Sam Mersch, Kuff dʼSchmull an dibber nobes! – 117 quant jéinesch Wierder, ZLS a SCRIPT, Lëtzebuerger Wuertschatz Band 5, Lëtzebuerg 2023, 96 S., ISBN 978-2-9199644-5-1
• Änder Bausch: Mir dibbere Jéinesch, 2015, Eegeverlag, Impr. Faber, Miersch, 88 S. mat DVD, ISBN 978-99959-0-141-7
• Fränz Conrad: "Nekrolog oder Revival? E puer Iwwerleeungen zum Jéineschen." In: forum Nr.314, Januar 2012, S.10-12.
• Jakob Kronenwetter: „Das sind Jenische – eine Minderheit erzählt“, Geschichten und Wörterlisten über die Jenischen. Fichtenau September 2008.
• Joseph Sinner, Reizvolle Kontraste im Norden unserer Hauptstadt. Di Al Gemeng Eech - Eine kleine jéinische Kostprobe, ons stad, 41/1992, S. 11
• Joseph Tockert: Das Weimerskircher Jenisch, auch Lakersprache oder Lakerschmus genannt. Eine Händlergeheimsprache. Éditions Emile Borschette 1989, 48 S. [1] (fir d'éischt erauskomm an de Vierteljahresblätter für luxemburgische Sprachwissenschaft, Volks- und Ortsnamenkunde 12-13 (1937/1938), duerno, a revidéierter Form, an de Cahiers luxembourgeois 1949. Ee Reprint vun der Editioun vun 1989 ass 2003 bei den Éditions Schortgen, Esch-Uelzecht, erauskomm).

Kuckt och

• Joseph Tockert
• Armand Mergen
• D'Lompekréimer - eng jéinesch Museksgrupp vu Lëtzebuerg