Broonstied
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De broonstied (ca. 2000 tot 800 v. Chr.) is in Nederland en Belsj de periode volgend op 't neolithicum of joonge steintied. In Midde-Europa is d'r tösse de joonge steintied en de broonstied nog 'ne kopertied te oondersjeije; in Wès-Europa en ouch in Nederland zien wèl kopere veurwerpe gevoonde (Veluwe), mèh dit waore oetzoonderinge.
De broonstied in Nederland kin oonderverdeild weure in:
- Vreuge broonstied 2000 - 1800 v.Chr.
- Middebroonstied 1800 - 1100 v.Chr. (Midde A: 1800 - 1500 v.C., Midde B: 1500 - 1100 v.C.)
- Late broonstied 1100 - 800 v.Chr.
(De datering volg de Rieksdeens veur archeologie, cultuurlaandsjap en monuminte - R.A.C.M., veurheen Rieksinstituut Aajdheidkundeg bojemoonderzeuk in Amersfoort - R.O.B. http://www.archis.nl/).
Broons verving tiedens de broonstied geleijelek vuurstein es belangriekste materiaal veur gereidsjap en wapes en woort ouch gebruuk veur sierade. De ierste veurwerpe vaan broons waore veurnamelek bijjl, en ouch inkele dolke, hellebaarde (e soort wape) en sierade zoewie ermben. Broons woort langzaam algemeiner, en ummer mie soorte metale veurwerpe kaome in gebruuk.
Inkel veurbeelde vaan veurwerpe die oet broons gemaakt woorte:
- Wapes: hellebaarde, dolke, zweerd, sjpeerpunte, pijlpunte
- Gebruuksveurwerpe: bijjl, sikkels, bietels, metser, gereidsjap veur metaalbewerking
- Seeraode: mantelspelde, èrmben, torques (verseering veur de hals), spirale, kraole
Broons waor in us land sjaars. De groondstoffe veur broons, kopererts en tinerts, käöme namelek neet veur in Nederland. Al 't broons mos dus geïmporteerd weure. Veul geschikte ruijlmiddele waore d'r neet. Waorsjijnlik woort als ruijlmiddel barnstein en zaajt gebruuk, tege kant en klaor broonze producte of broons sjrööt. Vaan opgebruukte veurwerpe woorte lokaal weer nuij veurwerpe gegote. Umdat broons zo sjaars waor, heet 't vuurstein noets compleet vervaange. Vreemd genog zien daoveur in Limburg (nog) gein aonwiezinge gevoonde.
In versjèllende streke voond broons neet tegeliek ingaank en de exacte datering vaan de broonstied kin dus per land versjèlle. De kinnes veur het bewèrke vaan metale, inclusief broons, oontstoond in 't Midde-Oeste. Dao woort broons sinds ca. 3000 v. Chr. gebruuk. Dees kinnes heet z'ch langzaamaon verspreid door Europa tot 't ouch us land bereikde.
Sómmege vaan de aajds bekinde verhaole, zoewie de Ilias, de Odyssee en 't Gilgamesh epos speule z'ch in de broonstied aof.
Nao de broonstied kaom de iezertied.