Taxonomie
Dit artikel is gesjreve in 'n ónbekènd dialek. Es doe wèts wat veur dialek dit is, weurt 't gewaardeerd óm dit aan te gaeve.
Taxonomie is de discipline bènne de biologie die zich bezig hilt mit de categorisering en indeiling van al het laeve op aarde.
De indeiling van de natuur is nogal en probleem, hetgeen leide tot flink get discussie. Door de geschiedenis zin de volgende veurstelle gemaak en gebroek.
Meistal wurt begoosj mit de indeiling van Carolus Linnaeus (Carl von Linné) oet 1735 (de Systaema Naturae), ofsjoan Aristoteles de deere al classificeerde noa de meneer wooöp ze zich deege veurtbewaege.
Linneaus (1735):
Twie rieke
- Plantae
- Animalia
Toen woorte de eincelligen ontdèk:
Haechel (1894):
Drie rieke
- Protista
- Plantae
- Animalia
Vervolges woort d'r in 't meercellige domein een extra riek ingeveurd, de fungi oftewaal de sjummels en de protiste woorte opgesplits in protista en monera:
Whittaker (1959):
Vief rieke
- Monera
- Protista
- Fungi
- Plantae
- Animalia
Bènne de eincellige ontsting een nuuj indeiling, de monera woorte gesplits in bacterië en archeë:
Woese (1977):
Zès rieke
- Eubacteria
- Archaeobacteria
- Protista
- Fungi
- Plantae
- Animalia
Woese zelf vong et mèr een zooitje en veurde een 'supercategorie' in, boave de rieke 3-6, genaamp Eukarya. De rieke bestoan nog ummer, op een lièger hierachisch niveau:
Woese (1990):
Drie domeine
Aan de lagere niveaus is sinds de tied van Linnaeus niet veul mjè verangert:
De hierarchie op vandaag:
Van elk niveau geuf et zich weer subniveaus en superniveaus (beveurbeeld: superklasse, suborder). Een veurbeeld, de mens:
- Domein: Eukarya
- Riek: Animalia
- Phylum: Chordata
- Subphylum: Vertebrata
- Superklasse: Tetrapoda
- Klasse: Mamalia
- Order: Primates
- Familie: Hominidae
- Gesjlach: Homo
- Soart: Sapiens
- Subsoart: Sapiens
Pas vanaaf Gesjlach wurt de naam vermeld, dus: Homo sapiens sapiens wobie de subsoart, vreuger auch ras genump, dèk wurt weggeloate.