Rio Grande do Norte

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

Rio Grande do Norte Sjtaot van Brazilië
Code	RN
Regio	Noordoos
Hoofsjtad	Natal
Gouvernäör	Robinson Faria
Aantal gemeintes	167 (lies)
Opperflaakde	52.811 km²
Inwoeners – Deechde:	3.479.010 (2018) 66/km²
Tiedzaone	UTC -3

Rio Grande do Norte is ein vaan de 27 bestuurseinhede vaan Brazilië. De staot maak deil oet vaan de regio Noordoos; mèt de klok mèt grens ze aon d'n Atlantischen Oceaon (zoewel in 't noorde es in 't ooste), Paraíba en Ceará. Hoofstad is Natal. De naom, lètterlek 'groete revier vaan 't noorde' (um versjèl te make mèt de zuieleke staot Rio Grande do Sul), verwijs nao de Potenji dee in deze staot ziene moond heet. 't Toerisme is de belaankriekste economische activiteit in de staot, gevolg door olieproductie en landbouw.

Fysische geografie

't Peninharevijn in de Chapada do Apodi, e natuurgebeed in 't weste vaan de staot.

Rio Grande do Norte ligk op 't punt boe 't Zuid-Amerikaans continent 'nen hook maak. In de buurt vaan 't stedsje Touros drejt ziech de köslijn vaan (bij benaodering) westelek-oostelek nao noordelek-zuielek. Deze punt weurt Kap São Roque geneump. Mèt 'ne kleine 53.000 km² is 't eine vaan de kleinder staote in 't land. Wat gruutde betröf is 't vergeliekbaar mèt Bosnië-Herzegovina.

De staot umvat diverse landsjappe en biotope. Op 267 km oet de kös ligk 't atol Rocas, 't insegs atol in de zuieleken Atlantischen Oceaon, boe väöl trèkveugel fouragere en oetröste. 't Groetste deil vaan 't vasteland besteit oet vlaak alluviaol land (dus door de zie aongeveurd), gekinmerk door zandduine op 'nen oondergroond vaan klei: 83% vaan de staot ligk oonder de 30 meter bove zieniveau, 60% zelfs oonder 20 meter. Allein deep in 't binneland löp 't land get op; hei vint me de outluipers vaan 't Borboremahoegland. Oondaanks zien ligking kortbij de zie euverheers in Rio Grande do Norte e steppeklimaot (BSh nao Köppen, of in Braziliaans spraokgebruuk caatinga). De combinatie vaan duine en e werm, druug klimaot rappeleert soms aon de Sahara; bij 't strand vaan Genipabu leef 't kolonie oetgezatte dromedarisse.

Diverse reviere vinde in Rio Grande do Norte hunne moond in d'n Atlantischen Oceaon. Neve de al geneumde noordeleke Rio Grande of Potenji (dee ziene moond bij Natal heet) gief 't oonder mie de Piranhas-revier (dee bij Macau oetmund en boe me inderdaod piranha's kin vinde), d'n Apodi (mèt ziene moond bij Areia Branca, zjus tege de grens mèt Ceará) en de Curimataú (in 't zuie vaan de staot, mèt ziene moond kortbij de grens mèt Paraíba).

Politiek

Rio Grande do Norte sjik ach parlementariërs nao 't Hoes vaan Aofgeveerdegde. 't Eige staotsparlemint umvat 24 leie.

Gouverneur is anno 2018 Robinson Faria vaan de centristische PSD.

Bevolking

Bevolkingsdiechheid vaan Rio Grande do Norte, in kleurgraode vaan dun- (<25 lui/km²) nao diechbevolk (>500 lui/km²).

Mèt in 2018 oongeveer 3,5 mieljoen inwoeners is Rio Grande do Norte de 16e staot vaan Brazilië nao inwoeners, en d'n tiende nao bevolkingsdeechde. Oongeveer e kwart vaan de bevolking woent in de hoofstad Natal; in en um Natal vint me ouch wiedoet de groetste bevolkingsconcentratie. Wijer concentraties vint me in 't noordweste (in Mossoró, de twiede stad vaan de staot) en e bitteke in 't zuidooste; veur de res zien groete deile vaan Rio Grande do Norte zier dunbevolk.

Etnische gróppe

't Aondeil blaanke is mèt 40,84% (volkstèlling 2010) rillatief hoeg veur de regio Noordoos. De pardos (lui vaan gemingk blood) make 52,75% oet, de zwarte 5,23%, de Aziaote 1,07%. 't Aondeil inheimse is mèt 0,09% bezunder lieg.

Taole

In Rio Grande do Norte sprik me 't noordoostelek dialek vaan 't Braziliaans Portugees. De spraok versjèlt dus neet wezelek vaan die in de naoberstaote.

Inheimse taole zien in Rio Grande do Norte al langen tied verdwene.

Economie

Exportprodukte vaan Rio Grande do Norte in 2012.

De economie vaan Rio Grande do Norte is vrij zwaak, veural lendelek gezeen meh ouch veur regionaol begrippe.

E veld mèt ananasse in Rio Grande do Norte.

Nog vrij väöl lui wèrke in de primaire sector. Veural de landbouw is good oontwikkeld. Dèks geit dat nog in awwerwèts gemingk bedrief, boebij de boer zoewel vee hèlt en gewasse verbouwt. De staot lient ziech good veur de teelt vaan tropische vröchte, die väöl wermte en zon nujeg höbbe. Ananas, banane, cashewnoete, kokosnoete, mango's, meloene en passievröchte weure väöl geteeld, zoe good wie sókkerreet, zeure eereppel, cassaaf, boene, unne, maïs, sorghum en tematte. De veehawwerij is hendeg divers en umvat hinne, keuj, sjäöp, geite, verkes, kwartele, ezele en peerd (zoewie moelezele, de krusing daotösse), zoetot de staot väöl vleis, mèlk, eier en leer produceert. Ouch is Rio Grande do Norte 'nen producent vaan honing.

De industrie is intösse sterk gegreujd, meh concentreert ziech roond de productie en verwèrking vaan eerdolie, eerdgaas, ziezaajt en iezer- en wolfraamerts. Ze is dus ing mèt de mijnbouw verweve. Ouch graniet weurt hei oetgehak.

In d'n tertiaire sector is 't toerisme zier vaan belaank. Väöl toeriste koume aof op de tropische stran en de zuver loch. Daoneve speule handel en transport (oonder mie in Mossoró, boe 't hoofketoer vaan Petrobras is gevesteg) 'n groete rol.

Historie

Paol vaan d'n ierste Portugese landclaim in 't later Brazilië. Allewijl steit ze in e museum in Natal.

Prehistorische voondste vint me oonder mie in de Chapado do Apodi (zuug bove) en bij Angicos. Bij de lèste plaots zien ouch rotsteikeninge te vinde. Bij de Europese oontdèkking vaan Zuid-Amerika spraoke de lui in 't kösgebeed Tupi; me wèt tot dees volker rillatief recint oet 't weste waore gekoume en neet de oersprunkeleke bewoeners vaan Rio Grande do Norte waore. In 't binneland leefde evels de "Tapuia's", volker mèt 'ne primitievere leefstijl die Macro-Jêtaole spraoke. Allewijl zien de inheimse volker en hun taole allaank door krenkdes oetgestorve, oetgemaord en/of geassimileerd.

D'n ierste claim vaan 't keuninkriek Portugal woort gelag in deze staot. Dit gebäörde op 10 mei 1501 in 't huieg Touros, bij Kaap São Roque. Aon de expeditie die 't stök land opeisde naom ouch Amerigo Vespucci deil. De ierste decennia maakde Portugal nog neet väöl werk vaan de Amerikaanse kolonisatie, meh in 1534 verdeilde keuning Jan III vaan Portugal Brazilië in diverse kapteinsjappe. Rio Grande (daan nog zoonder suffix) góng nao de Portugesen humanis João de Barros. De kolonisatie mislökde evels, neet in de lèste plaots umtot de kolonies väöl vaan Franse aonvalle te lije hadde. Pas tegen 't ind vaan d'n iew besloot Filips II, keuning vaan Spaanje meh ouch vaan Portugal, de Fransoze te verjage. In 1599 deeg heer e fort bouwe, boe oetindelek de stad Natal umheer zouw greuje.

Intösse hadde ouch de Nederlanders ziech in Brazilië gevesteg; ze perbeerde gans 't noordooste in han te kriege. In 1631 kaom d'n iersten aonval op Natal, in 1633 volgde nog eine dee wel lökde. In vergelieking mèt Recife, 't economisch en cultureel middelpunt vaan Nederlands-Brazilië, kraog Rio Grande wieneg aondach. De W.I.C. mós hei nog noe en daan verzèt oonderdrökke, wie in 1645. In 1654 góng de ganse kolonie weer in Portugese han euver. Nao 't herstèl vaan de Portugese heersjappij braoke opsten oet oonder de inheimse bevolking. 't Doort tot 't ind vaan d'n iew ietot die finaol woorte neergeslaoge.

In 1701 woort Rio Grande do Norte ingedeild oonder Pernambuco, later kaom 't oonder Paraíba. Pas nao de oonaofhenkelekheid in 1822 kaom 't weer op gelieke huugde mèt de aander deilstaote.

Naotot Rio Grande ziech in 1817 al bij de Pernambucaanse Revolutie had aongeslote, kaom 't in 1824, ouch al same mèt Pernambuco, in opstand tegen 't otoritair bewind vaan keizer Peter I oonder 't veendel vaan de Equatoriaol Confidderatie. Ouch later in d'n iew woort 't oonrösteg; in de jaore 1880 oontwikkelde ziech hei wie in gans 't noordooste rippublikeinse sentiminte. In 1883 sjafde de stad Mossoró de slavernij aof, vief jaor ietot dat lendelek gebäörde.

Nao de rippublikeinse revolutie vaan 1889 woort de staot gooddeils door traditioneel ingestèlde oligarche gedomineerd; de sociaol versjèlle in de staot waore groet. In de jaore 1930 braok in diverse stei oonras oet; Natal woort ein vaan de brandpunte vaan de mislökde communistische revolutie vaan 1935. In d'n Twiede Wereldoorlog stoont de regering vaan Getúlio Vargas de Vereinegde Staote touw hei 'ne lochmachbasis te bouwe. Natal woort gekoze um zien ligking rillatief kortbij d'n Awwe Wereld in 'nen tied tot gevechsvleegtuige nog neet zoemer transatlantisch kóste vlege. In 1964 woort in Parnamirim d'n ierste Braziliaanse rakètbasis geëupend veur 't besjeie ruimtevaartprogram vaan 't land. Veural vaanaof de jaore zeventeg greujde de economie door 't begin vaan de oliewinning en de opkoms vaan 't toerisme.

Bronne

Dit artikel baseert ziech op 't corresponderend Portugeestaoleg artikel, en wel in dees versie.

Extern links

• Officieel website