Prinçipatu de Mu̍negu

MC	Achësta pa̍gina e̍ scrita ün munegascu

Prinçipatu de Mu̍negu

U pavayu̍n d'u Prinçipau de Mu̍negu U scüu d'u Prinçipatu de Mu̍negu
Imnu munegascu
Sistema de guvernu	Munarchia constitüçiunale
Principu	Albertu segundu (6.4.2005)
Ministru de Statu	Serge Telle (1.2.2016)
Lingue	Françese e munegascu
Capitala	Mu̍negu
Superficie	2,02 km2
Pupülaçiun	36 950 ab.
Densita̍	18 292 ab/km2

U Prinçipatu de Mu̍negu (ün liguru: Prinçipato de Mónego, ün françese: Principauté de Monaco; ün italian: Principato di Monaco) ë ün paise d'Europa.

Mu̍negu e̍ ün Prinçipatu guverna̍u per üna munarchia constitüçiunale cun Albertu segundu pe̍ cavu de sta̍u. Benche̍ u prinçipu Albertu segundu e̍ ün prinçipu constitüçiunale, elu a̍ ün putere puliticu imensu. A Casa Grima̍udi ha guverna̍u Mu̍negu despœ̍i 1297. A lengua ufiçiala e̍ u françeise, aisci̍ se parla u munegascu, u italian e u anglese. L'Imnu munegascu (Hymne monégasque), o Marcia Naçiunale d'i Lealisti, ë ř'imnu naçiunale d'u Prinçipatu de Mùnegu.

Etimulugi̍a

Benche̍ l'etimulugia de Mu̍negu nun sice ben cia̍iria, de pare̍ generale cunvegne d'a tira̍ ciütostu da Monoïkos (Monoeci) -Arcule liguru- che da Melkart (Menouha) -Arcule finiçian.

Sto̍ria de Mu̍negu

Articulu principale: Sto̍ria de Mu̍negu

Preistoria

Au Paleuliticu ançien, l'Omu abitava gia̍ Mu̍negu.

Antichita̍

D'u 1297 Rainie̍ e Françua̍ Grimaldi (mascarau ün frate), se sun ümpadrunii d'a furtessa de Mu̍negu ciü per astüçia che per viulença.

Epuca muderna

Mu̍negu deve au principu Antoni primu bona parte d'e soe furtificaçiue.

Menton e Rocabrüna an fau parte d'u Prinçipatu de Mu̍negu finta d'u 1848.

Carlu terçu d'u 1866 à dau u nome de Munte Carlu a roca de Spelüghe.

Cun u principu Rainie̍ terçu, suvran de Mu̍negu despœ̍i 1949, un Pinçipatu a̍ vistu u territoriu so passa̍ da 157 a 192 etari.

Sistema de guvernu

Articulu principale: Pulitica munegasca e Lista d'i suvrái de Mùnegu

Logo de guvernu

U principu Alberto segundu de Mu̍negu atüale suvran d'u Principatu.

Mu̍negu ë üna munarchia constitüçiunale.

Ün ministru de Statu e trei cunseyei (Internu, Finançe, Trabayi püblichi) formu u Cunsiyu de guvernu.

U Cunsiyu naçiunale participa au putere legislativu a Mu̍negu.

Geugrafia

Articulu principale: Geugrafia de Mùnegu

• Munte Agè
• Munegu pusseda un giardin esoticu de primu cartelu.
• Portu de Munegu

U territori de Mu̍negu fà 2 km².

Urganisaçiun territuriale

I qatre qartièi tradiçiunali.

I qartièi e setùs aministrativi.

Articulu principale: Qartièi de Mùnegu

Munegu á nœve qartièi e setùs regrupaus en qatre qartièi tradiçiunali. I qartièi tradiçiunali sun:

• A Cundamina
• Munte Carlu
• Fontevegia
• Mu̍negu

E i qartièi urdinançai e setùs reservaus sun:

Südivisiun		Süperficie
		ün m2	ün %
A Cundamina	Qartiè urdinançau	295 843	14,6%
Funtanaveya	Qartiè urdinançau	329 516	16,3%
Larvotu	Qartiè urdinançau	217 932	10,8%
Giardin esoticu	Qartiè urdinançau	234 865	11,6%
Munegu Autu	Setù reservau	196 491	9,7%
Muneghëti	Qartiè urdinançau	115 196	5,7%
Munte Carlu	Qartiè urdinançau	436 760	21,5%
Ravin de Santa Devota	Setù reservau	23 485	1,2%
La Rousse	Qartiè urdinançau	176 888	8,7%
Total		2 026 976	100,0%

Cültüra

Articulu principale: Cültüra de Mùnegu

U scüu, fianchegiau da dui frateli minuri che portu spada, domina a sentença "Deo Juvante".

• Cumitau Naçiunale d’ë Tradiçiue Munegasche: Mantegne u parlà munegascu.
• Institütu d Paleuntulugia ümana
• Palaçi de Mu̍negu

Müsei

• Müseu d'Antrupulugia preisto̍rica
• Müseu uçeanugraficu
• Nœvu müseu naçiunale de Mùnegu
• Müseu d’u Veyu Mùnegu
• Müseu d'a capela d'a Visitaçiun

Geije

• Geija de Santa Devota
• Catedrala de Munegu

• 
  Geija de San Carlu de Munte Carlu.
• 
  Geija de Santa Devota.
• 
  A capela de San Giuane Batista
• 
  A capela d'a Visitaçiun
• 
  A capela de San Nurè
• 
  A capela d'a Misericordia
• 
  A sinagoga.

Literatüra munegasca

Articulu principale: Literatüra munegasca

• Cherici-Porello, Paulette (1986) Mèsccia
• Cherici-Porello, Paulette (2012) Antebrǜn

Autui munegaschi

• Paulette Cherici-Porello

Gastrunumia

• Barbagiuan‎
• Stocafi‎

Religiùn

A religiùn catolica è a religiùn d'u Statu.

• Santa Devota, vigiya de Santa Devota

Edücaçiun

Liçeu Albertu primu de Mu̍negu

A Mu̍negu, l'ünsegnamentu püblicu à principiau d'iesse dau ün françese versu 1860.

È ubligatori d'andà â scœra da 6 a 16 ani; ma da 3 ani se pò cumençà cun a scœra materna. Ghe sun de scœre pǜbliche sei materne e elementari, ün culege, ün liçè d'ünsegnamentu generle e tecnologicu e ün liçè d'ünsegnamentu prufessiunale.

L'ünsegnamentu d'a lenga munegasca è ubligatori ünt'ë scœre elementari da u 1976, pœi per i primi dui ani d'u culege da u 1979.

Ecunumia

Articulu principale: Ecunumia de Mùnegu

Turismu e indüstria fan vive Mu̍negu.

Sport

Articulu principale: Sport ün Munegu

Feste

Feste

Data	Nume	Remarca
1 de zenà	Primu de l’Anu
27 de zenà	Festa de Santa Devota	Santa Devota, Patruna d’u Principatu
Lünesdì sücessivu de Pasca.	Pasca d'u cavagnetu
1 de màgiu	Festa d'u Travayu
Zùveni, 40 jurni dopu Pasca	Ascensiun
Lünesdì sücessivu a setima dumenega dopu Pasca		Pentecosta
Zùveni, 60 jurni dopu Pasca	Corpus Domini
15 austu	A Madona Assunta
1 nuvembre	I Santi	Festa d'I Santi
19 nuvembre	S. Rainiè	Festa Naçiunala
8 deçembre	Imacülata cunceçiùn	Patruna d’a Catedrala
25 deçembre	Natale

Vede tamben

• Lenga munegasca
• Uspità de Mùnegu

A̍utri prugeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Principatu de Munegu

Vinculi esterni

• Calendari 2014
• Chronique Monégasque
• Purtai ufiçiale d'u guvernu munegascu
• Purtai ufiçiale d'u Cunsiyu naçiunale
• Purtai ufiçiale d'a Meria
• Purtai ufiçiale d'u turismu