Vìlla Gruber De Mâi

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

A Vìlla Gruber De Mâi a l'é 'na vìlla de Zêna scitoâ inta zöna conpréiza tra a crêuza de Sant'Ànna e quélla de Sàn Rochìn, arénte a-a Montâ da Madònna da Sanitæ, into quartê de Castelétto. Fondâ into Çinqueçénto, a-a fìn de quéllo sécolo a l'é pasâ a-a famìggia zenéize di De Mâi, ch'én stæti i sò propietâi pe tòsto tréi sécoli e ch'àn fæto tiâ sciù inti sò terén a gêxa e l'abaçîa da Madònna da Sanitæ.

A faciâta da vìlla e a scainâ monumentâle

A vìlla, d'ancheu de propiêtæ pùblica, a conprénde ancón 'na tôre, ch'à fâva za pàrte da prìmma strutûa do Çinqueçénto, e o sò pàrco, avèrto a-i çitadìn e pónto d'incóntro pe-i abitànti do quartê.

Stöia

Vìlla Gruber De Mâi vìsta da-o sò giardìn

A Vìlla Gruber De Mâi a se trêuva inta región antigaménte dîta de Sàn Benardìn, da-o nómme da capélla che gh'êa chi, pe tànti sécoli inta periferîa sub-urbànn-a da çitæ. A tùtte e mainêe no l'é conosciûo o moménto ezàtto da sò costruçión, ch'a doviéiva remontâ a prìmma da fìn do Çinqueçénto. Defæti, a mençión ciù antîga do cazaménto a l'é quélla into testaménto do marchéize Stêva De Mâi rogòu a-i 6 de frevâ do 1592, de dónde a se peu védde cómme a vìlla a l'existésse za prìmma de pasâ a-o De Mâi, ch'o-a l'àiva acatâ insémme a tùtti i terén d'in gîo pe fâne o sò scîto da vilézzo. De lóngo into testaménto, o marchéize o l'à lasciòu ancón de dispoxiçioìn a-i sò erêdi, òbrigæ a tiâ sciù inte sò tære 'na gêxa patrìçia sott'a-o tìtolo da Madònna da Sanitæ, ciù tàrdi anpliâ con l'avertûa de 'n convénto. Ciù ò mêno 'n sécolo dòppo, intànto che gh'êa o duxægo do Stêva De Mâi, nêvo òmònimo do marchéize, inte l'ànno 1664 a vìlla a l'é stæta a rescidénsa da màscima càrega da Repùbrica de Zêna.

Co-o pasâ di sécoli o cazaménto o l'é stæto rimanezòu ciù vòtte e, in particolâ, o l'à pigiòu a sò fórma d'ancheu co-i travàggi da fìn do Seteçénto, co-a tôre ch'a l'é restâ a ciù inportànte testimoniànsa da prìmma strutûa do Çinqueçénto. A quésto perîodo remónta a coscì dîta "sâla de chinòlle" e a nêuva faciâta, fæta segóndo o stîle neoclàscico, ch'a prezénta di basoriliêvi e de fìnte chinòlle sormontæ da capitélli de órdine iònico. Depoî a-a faciâta gh'é 'na grànde teràssa panoràmica, ligâ a-o giardìn ciù in bàsso pe mêzo de dôe scâe scimétrîche mìsse a tenàggia.

Inte l'ànno 1856 a propiêtæ da vìlla a l'é pasâ a l'industriâle oustrìaco Dórfo Gruber, de dónde a l'à pigiòu pàrte do nómme. O Gruber o l'à òrdinòu di cangiaménti inti locâli e inti arêdi da vìlla, sénsa però alterâ a sò câa a-o de fêua, che dónca a l'é restâ into stîle do sécolo XVIII. A-o prìnçipio do sécolo XX l'é stæto constrûto a palasìnn-a in stîle liberty into pàrco da vìlla, d'ancheu in roìnn-a. A propiêtæ do cazaménto a l'é tórna cangiâ inti ànni '30, co-a Socjêtæ Perón ch'a l'à acatòu a vìlla e i sò giardìn, inandiàndo fîto a véndia in tòcchi da ciù pàrte do pàrco pe poéighe tiâ sciù de palasìnn-e rescidençiâle.

A propiêtæ a l'é restâ a-a Socjêtæ Perón, fêua che into moménto de l'òcupaçión tedésca co-a Segónda Goæra Mondiâle, scìnn-a-i ànni '80 do Neuveçénto, quànde o Comùn de Zêna, co-ina tratatîva ch'a l'é duâ tòsto 'n decénio, o l'é ariêscîo a acatâla. Inte stànsie do cazaménto gh'êa stæto alestîo o Muzêo Americàn Federîgo Lunàrdi, pöi stramuòu into Castéllo d'Albertis, e s'é avèrto a-i çitadìn a pàrte sopravisciûa do párco, de 13.500 mêtri quàddri in tùtto.

D'ancheu a vìlla a l'é serâ pò-u sò bezéugno de intervénti de restàoro, coscì cómme a palasìnn-a in stîle liberty, ch'a l'é de propiêtæ do tiâtro Càrlo Felîçe, co-o pàrco che in scàngio o l'é restòu avèrto a-o pùblico. Drénto a-o cazaménto in sciâ mancìnn-a da còrpo centrâle l'é stæto recavòu a staçión di Carabinê de Castelétto.

Descriçión

Âtra vìsta da vìlla da-o sò giardìn

Vìlla

O fêua

O cazaménto prinçipâ da vìlla o l'é scitoòu inta pàrte ciù èrta do pàrco e o se svilùppa in sce tréi livélli ciù un interòu. De sti chi, o ciàn terén o l'é vixìbile sôlo pò-u sò sciànco a mêzogiórno, dond'o s'avànsa in sce 'na gràn teràssa con di èrboi, dæto che da-e âtre pàrte o l'é ciù in bàsso do livéllo do terén. O pasàggio da-o pàrco a-a vìlla o l'é permìsso da 'na scainâ monumentâle, aliniâ con di âtri eleménti cómme a fontànn-a do pàrco e a faciâta a creâ 'n'anbientaçión scenogràfica, scibén che a l'inprinçìpio a vìsta a s'estendéiva bén ciù a vàlle scìnn-a-a vêgia intrâ, prìmma chò-u pàrco o foîse redûto con l'avertûa da Circonvalaçión de Mónte.

A faciâta da vìlla a se móstra into stîle neoclàscico ch'a l'à pigiòu da-i travàggi efetoæ tra a fìn do Sèteçénto e l'inprinçìpio de l'Eutoçénto. O sò livéllo ciù bàsso o l'é decoròu a bugnâto drûo; ciù in âto a l'é in scàngio spartîa con de fìnte chinòlle sormontæ da capitélli a órdine iònico. In çìmma a ste chi gh'é 'n tìnpano triangolâre ch'o gh'à a-i sò vèrtici træ stàtoe, co-ina conpoxiçión conplescîva ch'a dâ 'n'âia tòsto oustêra a-o cazaménto.

Inte miâge perpendicolâre a-a faciâta se gh'àrve dôe lögie che spòrzan da-o cazaménto prinçipâ, seræ a-o ciàn de d'âto da dôe teràsse delimitæ da baléuistre de màrmo. In scî doî sciànchi do còrpo centrâle gh'é di giardìn rialsæ a-o prìmmo ciàn: quéllo de levànte, d'ancheu in abandón, o l'é decoròu co-ina fontànn-a; quéllo de ponénte o l'é into mêzo tra a vìlla e l'arénte cazaménto a trèi cién e chi s'avànsa a tôre do Çinqueçénto ascì, de doî cién ciù èrta do rèsto de costruçioìn.

O sciànco da vìlla vèrso a tramontànn-a o l'é pe cóntra o ciù sénplice e pövio de decoraçioìn, dæto ch'o l'êa o ciù ascôzo a-a vìsta e ch'o s'avansâva in sce 'n tòcco do pàrco ciù privòu ò de servìçio. Inte sta direçión chi, co-o giardìn ch'o l'arivâva scìnn-a-a Montâ de Sàn Benardìn, gh'é ancón 'n portâ, d'ancheu muòu, ch'o permetéiva o pasàgio privòu d'inta vìlla a-a gêxa da Madònna da Sanitæ.

O drénto

Cómme a-o de fêua, o drénto da vìlla o l'à pigiòu lê ascì a sò strutûa co-e refæte de l'Eutoçénto, tànto ch'o no l'é restòu goæi de fórme òriginâle do sécolo XVI. O ciàn terén, ch'o l'é in pàrte interòu vèrso a sò estremitæ nòrd, a l'intrâ o gh'à 'na stànsia con de chinòlle de màrmo grîxo, da-o gùsto scìmile a-o stansón de tramontànn-a do ciàn de d'âto. A stànsia ciù particolâ de sto livéllo chi, che fòscia a gh'êa za inta prìmma strutûa do Çinqueçénto, a l'é a coscì dîta stànsia "do nâno" ò "de tèrme", dêuviâ cómme bàgno-ninfêo e d'ancheu in roìnn-a, pìnn-a de nìcci e de vàsche e co-e miâge ch'én decoræ da pitûe de bagnànti che doviéivan remontâ a-o sécolo XVI.

O prìmmo ciàn o l'é quéllo prinçipâ, dónde se gh'arîva pe 'na scainâ ciù picìnn-a, into cànto de nòrd-òvest do cazaménto, fæta de dôe rànpe de légno arenbòu sciù muatûa e mìsse in paralêlo. Quésto livéllo o l'é spartîo tra doî locâli ciù gréndi e di âtri ciù picìn; o salón prinçipâ o l'é inta pàrte sùd da vìlla, avansòu in sciô sò giardìn. O l'é decoròu con de pitûe e o gh'à 'na sofîta a cascetoìn con di stùcchi indoæ ch'arîvan scìnn-a in sciâ pàrte ciù èrta de miâge, a tùtte e mainêe o no l'é goæi rìcco cómme in de âtre vìlle, ségno ch'o l'à avûo ciù ûxi ò ch'én stæti preferîi di âtri locâli ascì. I locâli segondâi, mìssi in gîo a l'intrâ, gh'àn sorviatùtto de miâge tenzûe de côi açéixi e di vòrti a padigión decoræ con scêne mitològiche incornixæ, fæte co-in gùsto manierìsta, fêua de un ch'o gh'à ancón de decoraçioìn in stîle rococò, co-ina sofîta a cascetoìn e di stùcchi indoæ.

A tùtte e mainêe, a stànsia ciù rìcca do prìmmo ciàn, conosciûa co-o nómme de "sâla de chinòlle", a l'é stæta recavâ inte 'n segóndo moménto da-o cortî delimitòu da dôe âe da vìlla che gh'êa inta faciâta vèrso a tramontànn-a, ch'o l'é stæto coscì inglobòu drénto a-o cazaménto. L'é stæto dónca creòu 'na sâla con fonçioìn de raprezentànsa, èrta cómme a vìlla intrêga, covèrta da 'n vòrto con de lunétte afrescæ e dónde s'avànsa doî baloéi con baléuistre de màrmo e rezûi da chinòlle de màrmo grîxo, che gh'àn dæto o nómme.

Pàrco

O pàrco, do tîpo a l'ingléize e con de màcce de èrboi, o se svilùppa in sciô terén in pendénsa depoî a-o cazaménto. A ògni mòddo o l'é bén cangiòu co-o ténpo, tànto che-e vivàgne stòriche cóntan de proéi, fontànn-e, scainæ, màcce d'öféuggio, teràsse e ciànte secolæ de çiprèsso, çéddro e magnòlia, ciù 'n vialétto decoròu con rêuze e çetroìn. Inta sò fórma da giornâ d'ancheu o se svilùppa sôlo a vàlle da vìlla e o l'é stréito tra Córso Solferìn, a Montâ da Madònna da Sanitæ e a Stràdda de Cézare Córte, ma a l'inprinçìpio o l'êa bén bén ciù estéizo inte tùtte e direçioìn. O prìmmo tàggio inta superfìcce do pàrco o l'é stæto quéllo dovûo a l'avertûa da Circonvalaçión de Mónte, ch'o l'à portòu a caciâ zu a vêgia intrâ e a mesciâla ciù a levànte, scibén chò-u ciù tànto da sò estensción o s'é pèrso inti ànni trénta do Nêuveçénto, quand'o l'é stæto vendûo in tòcchi pe tiâ sciù de palasìnn-e.

A-a giornâ d'ancheu i giardìn gh'àn dôe ìntræ: quélla prinçipâ a l'é lóngo o sò fiànco sùd e a s'avànsa in sce Córso Solferìn, ma gh'é ascì 'n'intrâ in sciô fiànco nòrd, da-arénte a-a vìlla, ch'a s'àrve in sciâ Montâ da Madònna da Sanitæ. O pàrco o l'é dotòu de 'n parchézzo e de 'n'àrea atresâ con di zêughi pe-i figeu.

Into pàrco, ciù da vìlla mæxima, gh'é di âtri cazaménti ascì. Vèrso ponénte se trêuva o za minsonòu palàçio a tréi cién, dêuviòu cómme staçión di Carabinê e in pàrte abandonòu méntre, in sce l'âtro sciànco da vìlla, gh'é 'n cazaménto ciù picìn ch'o l'é a sêde da Crôxe Bleu de Castelétto. Ciù ò mêno a-o céntro do pàrco gh'é pöi a za minsonâ palasìnn-a in stîle liberty, ch'a dêv'êse stæta comiscionâ da l'inpréiza Perón inti prìmmi ànni da sò gestión, òua de propiêtæ pùblica e in concesción a-o tiâtro Càrlo Felîçe scibén ch'a se trêuva inte de pèscime condiçioìn, agravæ da-i fêughi ch'àn interesòu o sò téito de légno, pe sta raxón chi do tùtto aroinòu. In sciâ fìn, da-arénte a l'intrâ sùd, gh'é 'na strutûa picìnn-a dêuviâ da 'n'asocaçión e s'aregórda ancón o tenpiétto, da-o gùsto neoclàscico, fæto inte l'ànno 1821.

Bibliografîa

• (IT) Federîgo Alizêro, Guida Artistica della Citta di Genova, vol. 2, Zêna, Gio. Grondona, 1846, pp. 1057 ss.
• (IT) Emmina De Negri, Catalogo delle Ville Genovesi, Zêna, Italia Nostra, 1967, p. 99.
• (IT) Luigi Maria Levati, I dogi biennali dal 1528 al 1699, Zêna, 1930, p. 221.

Âtri progètti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Vìlla Gruber De Mâi

Ligàmmi de fêua

• (IT) Villa Gruber già De Mari - Relazione Storico-artistica (PDF), in sce sigecweb.beniculturali.it. URL consultòu o 24 òtôbre 2023.
• (IT) Valeria Schenone e Lina Versace, Villa Gruber a Genova: storia, conservazione e rifunzionalizzazione di un palinsestro urbano, in sce webthesis.biblio.polito.it, 2015. URL consultòu o 24 òtôbre 2023.
• (EN, FR, DE, RU, ES, IT) Villa Gruber De Mari, in sce visitgenoa.it. URL consultòu o 24 òtôbre 2023.