Al Camònega

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

La Al Camònega l'è giöna de le ài piö grànde de le Alpi, l'è longa presapóch 90 kilòmetri e 1347 km² de superfìce. La cumìncia en corespondènsa de la Córna Trentapas de le bànde de Pizògne, endèla part setentriunàla del lach d'Izé, le la fenés al Pas del Tonal, a 1883 méter sura 'l leèl del mar. El sò teretóre l'è per entréch sota la regiù de la Lombardìa, dividìt 'ntra le pruvìnce de Brèsa e Bèrghem (apéna i cümü de Rògn e Còsta Ulpì)

La àl l'è streersàda de 'nsìma a 'n fónt del fiöm Òi, che 'l nàs endèl teretóre del cümü de Put de Lègn, en corespondènsa de la conflüènsa dei torèncc Frigidolfo e Nacanèl e che 'l fùrma el Lach d'Izé endóche 'l se sböta 'ntra ii cümü de Pizògne e Còsta Ulpì. La sìma piö àlta l'è 'l mut Adamèl, che 'l rìa a 3.539 méter sùra 'l leèl del mar.

Se pöl spàrter el sò teretóre en tré zòne:^[1]

Bàsa àl: 'na zòna piàna, con cios e pàscoi, che la àmbia en corespondènsa del có del lach e la rìa 'nfìna a Bré. En chèst 25 km la àl la g'ha 'na larghèsa média 'ntra i 2,5 e i 3 km, e l'è la part piö popolàda.
Média àl: delimitàda a mesdé de la culìna che gh'è 'ntra Bré e Siidà e a nord la rìa 'nfìna a Édol. En chèsta part la larghèsa média de la àl l'è de presapóch en chilòmetro e l'è longa presapóch 30 km. Sö le còste dei mucc de le dò bànde gh'è tate frasiù picinìne che s'è furmàt söi terasamèncc a mèza còsta.
Alta àl: de Édol enfìna al Pas del Tonàl, sitüàt endèl teretóre de Put de Lègn e che pórta 'nver la Val di Sole, en Trentì. Lónga 25 km l'è 'n teretóre con tacc pàscoi alpì e sìme che pàsa i tremìla méter. L'è colegàda apò a la Al Telìna per mès suradetöt del Pas de l'Aprica e del Pas del Mortiröl.

La Àl Camònega, en àmbet cültüràl, l'è cunusìda per le sò inciziù rupestri che i è stàde pò a deciaràde patremóne de l'UNESCO.