Samóne
|
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda. |
La élia de Samóne (in Irlandés Samhain; in scosés Samhuinn; in manés Sauin; Samòni in Insübrech), l'ìa la fèsta piö importànta del tacuì cèltegh e probabilmént la se festegiàa al 31 de Otùer có l'öltem racòlt. Incö chèsta nòcc l'è mèi conossìda cont ol nóm de Halloween.
Acasibé in del tacuì de Coligny, l'önega testimoniànsa archeològica che la spiéga 'me i fazéva i Cèlti a tegnì ol cönt del tép, la sóla fèsta segnàda bèl in ciàr Trinuxtion Samoni (Samonios), per tradisiù 's pénsa che i dividìa fò l' an in dù: l'invéren geimhredh (che l'incomensàa pròpe con Samóne) e l'estàt samhradh (che l'inviàa a Beltain). I Cèlti a i ghe ardàa specialmént a la löna e a i stèle per stàga 'dré al laurà in campàgna che l'inviàa a Samóne, a la fì di racòlcc, quand se paregiàa ol teré per l'invéren.
I falò menabù a i è sèmper istacc fés importàncc in chèsta nòcc. In de la dimensiù sircolàr e ripetitìa del tép, pròpia de la cültüra cèltega, Samóne l'ìa fò del tép e la fàa mìa part gnà de l'an vècc e pò mìa gnàch de chèl nöf. In chèl momént l'arlèt che 'l spartìs fò ol mónd de sà e ol mónd de là quàze a 'l se desfantàa e 's pölìa pasà da l'üna a l'ótra bànda.
Comè töte i fèste celtéghe, pò a Samóne l'ìa selebràda sö dièrsi pià: materialmét l'ìa l'ùra de mèt in casìna i vìer per l' invéren. És desperlùr in chèst'ocaziù l'ülìa dì lasà fò al frècc ànima e còrp.
Incö chèsta fàcia de Samóne l'ha perdìt ol sò aspèt, dezà che ghe n'è piö de carestée.
Ma piö importànt, spiritualmét la fèsta l'ìa ü momét de contemplasiù: per i Cèlti crapà con unùr e scampà in de la memòria de la sò zét per ès regordàcc la élia de Samóne l'ìa fés importànt; ol dè piö màgech de l'an, ol dé che 'l gh'éra mìa i mórcc i pülìa tornà a cà sò de lùr e per lùr se fàa fèsta. Isé i Cèlti a i èra ü laùr sól có 'l sò iér e ol sò domà. E gnàch ol cristianézem l' à scanselàt chèsta fàcia del töt.
L'éra üna fèsta del fàs e desfàs de tép üniversàl, dóca chi no 'l fàa fèsta a 'l ris-ciàa de ès sbrizàt, dezà che l'è fò del tép.
In del perìodo che la nòcc l' è söperiùr al dé, 's paregiàa pò ü dóls che 'l sarèss deentàt ol pà di mórcc.