Jodeô-kristianisma
Ny jodeô-kristianisma dia hetsika na fivavahana kristiana nipoitra tamin' ny Jiosy mitandrina ny Lalàn' i Mosesy (na Môizy). Izany fitenenana izany, izay vao noforonin' ny teôlôjiana kristiana tamin' ny taonjato faha-19 ka nanjaka nandritra ny fotoana lava ny fandalinana ara-tantara ilay lohahevitra, dia nisy nanohitra tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-21. Voalohany dia mitaky ny hamoronana ny teny hoe "paganô-kristianisma" izany. Faharoa, mba hialana amin' ny hevitra manalasala dia tokony ny kristianisma ivelan' ny taona 135 no ampiharana io teny io, ka anondroana ireo vondrona tsy nanaraka ny ankamaroan' ny Kristiana toy ny Nazôreana sy ny Ebiônita ary ny Elkasaita, ohatra.
Ireo vondron' olona nantsoina hoe Jiosy Kristiana
hanovaNy jodeô-kristianisma tamin' ny Andro Taloha
hanovaNy Nazôreana
hanovaNy Nazôreana dia vondrona ara-pivavahana jiosy mesianika izay fanta-pisiana tamin' ny taonjato voalohany, izay manaiky an' i Jesoa ho Mesia nefa manaja ny lalàm-pivavahan' ny Jiosy ka tsy mino ny maha Andriamanitra azy. Niantsoana antoko na sekta jodeô-kristiana niaina tamin' ny taonjato faha-4 izay nitandrina ny Lalàn' i Mosesy sy nino ny maha Andriamanitra an' i Jesoa ny anarana hoe Nazareana na Nazôreana.
Ny Ebiônita
hanovaNy Ebiônita dia ireo Jiosy kristiana tamin' ireo taonjato voalohandohany nisian' ny kristianisma izay mino ny maha Mesia an' i Jesoa nefa mandà ny maha Andriamanitra sy ny fiteraham-birijiny azy sady manamafy ny tokony hitandremana ny Lalàn' i Mosesy sy ny fombam-pivavahana jiosy. Tsy mampitovy ny Ebiônita amin' ny atao hoe Kristiana Jiosy (na Jodeô-kristiana) ny mpikaroka sasany, sahala amin' ny Nazareana. Ny mpikaroka hafa anefa, toy ny nataon' ny Rain' ny Fiangonana, dia milaza fa vondron' olona iray ihany ny Ebiônita sy ny Nazareana.
Ny Elkasaita
hanovaNy Elkasaita dia ireo tao amin' ny fikambanana ara-pivavahana jodeô-kristiana batista sinkretika manam-pirehana gnôstika izay sady anisan' ny jodaisma amin' ny ankapobeny amin' ny lafiny sasany, no anisan' ny jodaisma nazôreana.
Ny jodeô-kristianisma tamin' ny Andro Antenatenany
hanovaTamin' ny Andro Antenatenany dia nenti-nanondro ireo Jiosy kristiana (katôlika) tao amin' ny Saikanosy Iberika (Pôrtogaly, Espaina) sy tany Amerika Latina, izay nanaraka miafina ny fivavahana jiosy, izany hoe nitandrina ny Lalàn' i Mosesy na Lalàn' i Môizy (toy ny famorana, ny fifadiana karazan-tsakafo sasany, sns) na niverina nanaraka ny fivavahana jiosy.
Ny jodeô-kristianisma ankehitriny
hanovaNy jodeô-kristianisma amin' izao fotoana izao dia antsoina hoe jodaisma mesianika, izay teraka tamin' ny taonjato faha-20 tao amin' ny tontolo pentekôtista tany Etazonia. Izany dia hetsiky ny kristianisma evanjelika izay mampifanindran-dalana ny teôlôjia kristiana sy ny fombam-pivavahana jiosy sasany: ekeny ny maha Mesia sy ny maha Andriamanitra an' i Jesoa (Yeshua). Ny tena fantatra indrindra amin' ny Jiosy mesianika, na dia tsy ny maro anisa indrindra aza, dia ireo "Jiosy ho an' i Jesoa" naorin' ny pastora iray manam-piaviana jiosy (izay lasa kristiana) tamin' ny taompolo 1970. Anisan' ny tanjon' ilay vondrona ny hampianatra ny Kristiana evanjelika momba ny fiaviana jiosin' ny finoany, sy ny hiovan' ny Jiosy finoana ho amin' ny kristianisma. Tsy eken' ny Jiosy manaraka ny jodaisma mahazatra anefa ny jodaisma mesianika.
Filazantsara na Vaovao Mahafalin' ny Jiosy-Kristiana
hanovaNy Evanjelin' ny Ebiônita
hanovaNy Evanjelin' ny Ebiônita na Filazantsaran' ny Ebiônita dia anarana iantsoana ny evanjely (na filazantsara) jodeô-kristiana nampiasain' ny Ebiônita[1]. Ankehitriny dia very io boky io ka tsy fantatra ny momba azy raha tsy amin' ny alalan' ny tonontsiahy nataon' ny Rain' ny Fiangonana (na Aban' ny Eglizy). Ny sombintsombiny sisa izay heverina fa avy amin' io evanjely io dia tonontsiahy fohy fito nataon' i Epifanio avy any Salamina ao amin' ny boky nosoratany atao hoe Panarion[1]. Anisan' ny mampiavaka ity boky ity ny tsy firesahany ny amin' ny fiteraham-birijiny an' i Jesoa sy ny tetiarany; lazainy fa tamin' ny nanaovana batisa (na batemy) an' i Jesoa no nananganan' Andriamanitra azy ho zanany; izany dia andraikitra napetrak' Andriamanitra amin' i Jesoa mba hanafoana ny sorona jiosy; mamporisika ny olona tsy hihinana afa-tsy zavamaniry koa io evanjely io[2].
Ny Evanjelin' ny Hebreo
hanovaNy Evanjelin' ny Hebreo dia lahatsoratra apôkrifa tokana na maro, araka ny literatiora patristika, izay nampiasaina tao amin' ny fiangonana jodeô-kristiana. Tsy misy sisa ireo lahatsoratra ireo afa-tsy tonon-tsiahy nataon' ny Rain' ny Fiangonana (na Aban' ny Eglizy), ary ny isa sy ny toetoetr' izy ireo dia sarotra faritana sady maro tsy mitovy ny fiheverana ny amin' izy ireo.
Tokony talohan' ny fisasahan' ny taonjato faha-2 tany Ejipta no nanoratana ny Evanjelin' ny Hebreo, izay angamba nosoratana ho an' ny mpamaky siriana, mamaky amin' ny teny arameana, amin' ny teny jodeô-arameana na amin' ny teny hebreo. Ny tsongan-tsoratra sisa tavela dia tsy misy itoviany amin' ny evanjely na filazantsara kanônika, nefa misy andalana izay hita ao amin' ny Evanjelin' i Tômà. Milaza i Nikefôrôsy (na Nisefôra), patriarakan' i Kônstantinôpôlisy (806-815) fa misy andalan-tsoratra miisa 2 200 ao.
Ny Evanjelin' ny Nazareana
hanovaNy Evanjelin' ny Nazareana dia evanjely tsy fantatra na nisy na tsy nisy marina fa ara-petra-kevitra nataon' ny manam-pahaizana sasany avy amin' ny tonon-tsiahy maromaro hita ao amin' ny literatiora patristika avy amin' ny evanjely jodeô-kristiana tsy kanônika.