Злато

Злато — хемиски елемент во периодниот систем на елементите со симбол Au (латински aurum) и атомски број 79.

Злато  (₇₉Au)

Општи својства
Име и симбол	злато (Au)
Изглед	металик жолта
Златото во периодниот систем
Ag ↑ Au ↓ Rg Pt ← злато → Hg
Атомски број	79
Стандардна атомска тежина (±) (Ar)	196,966569(5)
Категорија	преоден метал
Група и блок	група 11, d-блок
Периода	VI периода
Електронска конфигурација	[Xe] 4f14 5d10 6s1
по обвивка	2, 8, 18, 32, 18, 1
Физички својства
Фаза	цврста
Точка на топење	1.337,33 K ​(1.064,18 °C)
Точка на вриење	3.243 K ​(2.970 °C)
Густина близу с.т.	19,30 г/см3
кога е течен, при т.т.	17,31 г/см3
Топлина на топење	12,55 kJ/mol
Топлина на испарување	342 kJ/mol
Моларен топлински капацитет	25,418 J/(mol·K)
парен притисок P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k при T (K) 1,646 1,814 2,021 2,281 2,620 3,078
Атомски својства
Оксидациони степени	5, 4, 3, 2, 1, −1 ​(амфотерен оксид)
Електронегативност	Полингова скала: 2,54
Енергии на јонизација	I: 890,1 kJ/mol II: 1980 kJ/mol
Атомски полупречник	емпириски: 144 пм
Ковалентен полупречник	136±6 пм
Ван дер Валсов полупречник	166 пм
Спектрални линии на злато
Разни податоци
Кристална структура	​страноцентрирана коцкеста (сцк)
Брзина на звукот тенка прачка	2.030 м/с (при с.т.)
Топлинско ширење	14,2 µм/(m·K) (при 25 °C)
Топлинска спроводливост	318 W/(m·K)
Електрична отпорност	22,14 nΩ·m (при 20 °C)
Магнетно подредување	дијамагнетно
Затезна цврстина	120 MPa
Модул на растегливост	79 GPa
Модул на смолкнување	27 GPa
Модул на збивливост	180 GPa
Поасонов сооднос	0,4
Мосова тврдост	2,5
Викерсова тврдост	188–216 MPa
Бринелова тврдост	188–245 MPa
CAS-број	7440-57-5
Историја
Наречен по	Од латинскиот збор aurum, што значи блесок при изгрејсонце
Откриен	На Среден Исток (пред 6000 п.н.е.)
Најстабилни изотопи
изо ПЗ полураспад РР РЕ (MeV) РП 195Au веш 186,10 д ε 0,227 195Pt 196Au веш 6,183 д ε 1,506 196Pt β− 0,686 196Hg 197Au 100 % – (α) 0,9545 193Ir 198Au веш 2,69517 д β− 1,372 198Hg 199Au веш 3,169 д β− 0,453 199Hg
Режимите на распад во загради се предвидени, но сè уште не се забележани

Производство и на злато

Во минатото, златото се добивало преку миење на златоносниот песок по реките и потоците, додека денес се користат посовремени методи за негова експлоатација. Во природата, златото се среќава често во форма на електрум (смеса од самородно злато и сребро) или како придружен метал во рудниците на бакар или во кварцните вени. Најголемите рудници на злато во светот се наоѓаат во Јужноафриканската Република. Други големи производители се Кина, САД, Австралија, Русија, Перу и Канада.

Трговија со злато

Во 2014 година, светскиот пазар на злато изнесувал 3.924 тони. Почнувајќи од 1919 година, цената на златото се одредува на берзата во Лондон, каде двапати дневно, во 10:30 и во 15 часот по лондонско време, група банки, преку процес на наддавање, врши фиксирање на цената на златото (изразена во долари, фунти и евра). Сепак, по Глобалната финансиска криза од 2008 година се појавиле сомнежи дека, наместо на конкурентски начин, големите банки меѓу себе тајно ја договараат цената на златото. Во февруари 2015 година, весникот „Волстрит џурнал“ објавил дека Американското министерство за правда и Комисијата за термински стокови трансакции отвориле истрага за можните манипулации со цената на скапоцените метали на светскиот пазар. Претходно, пред судот во Њујорк биле обединети 25 поединечни тужби против неколку големи европски банки за наводно местење на цената на златото.

Златото како тема во уметноста и во популарната култура

Златото како тема во книжевноста

• „Чисто злато...“ (Чисто злато...) - босанска народна песна.
• „Ќупот со злато“ (Aulularia)- комедија на староримскиот писател Плавт.
• „Старецот и златото“ - басна на старогрчкиот баснописец Езоп.
• „Железо и злато“ (Гвожђе и злато) - песна на српскиот поет Јован Јовановиќ - Змај.
• „Искушенија, или љубов, злато и слава“ - песна во проза на францускиот поет Шарл Бодлер.

Златото како тема во музиката

• „Дијаманти и злато“ (англиски: Diamonds & Gold) - песна на американскиот музичар Том Вејтс (Tom Waits) од 1985 година.
• „Куќа на златото“ (англиски: House of Gold) - песна на американскиот музичар Хенк Вилијамс (Hank Williams).
• „Чисто злато“ (англиски: Solid Gold) — музички албум на британската рок-група Gang of Four од 1981 година.
• „Злато и љубов“ (германски: Gold Und Liebe) — музички албум на германското електронско дуо ДАФ од 1981 година.
• „Златан треска“ (англиски: Goldrush) — песна на швајцарската електро-поп група Јело (Yello) од 1987 година.
• „Копање злато“ (англиски: Mining for Gold) - песна на американската група Каубој џанкис (Cowboy Junkies) од 1988 година.
• „Во треската на златната прашина“ (англиски: In The Gold Dust Rush) - песна на шкотската рок-група Кокто Твинс (Cocteau Twins) од 1983 година.
• „Златото наспроти душата“ (англиски: Gold Against The Soul) — песна од истоимениот музички албум на британската рок-група Меник стрит причерс (Manic Street Preachers) од 1993 година.
• „Злато“ (англиски: Gold) - песна на британската поп-група Спандау балеј (Spandau Ballet) од 1983 година.
• „Жена од златна прашина“ (англиски: Gold Dust Woman) - песна на американската рок-група Флитвуд Мек (Fleetwood Mac) од 1977 година.