Кало

Кало
Застапен во	Шпанија (пред сè Андалусија), Португалија, Франција, Бразил
Говорници	околу 70.000
Јазично семејство	мешан јазик од ромски и ибероромански
Јазични кодови
ISO 639-3	rmq
	Оваа страница може да содржи фонетски симболи од меѓународната фонетска азбука (МФА).

Кало (шпански изговор: [kaˈlo]; каталонски изговор: [kəˈɫo]; галисиски изговор: [kaˈlɔ]; португалски изговор: [kɐˈlɔ]) — јазик кој го зборуваат Ромите на Пиринејскиот Полуостров. Тој е мешан јазик, со иберороманска граматика и адстратум на ромски зборови како резултат на јазичната асимилација на ромската заедница, и во ромската лингвистика се среќава и како „пара-ромски јазик“. Кало често се користи како арго, таен јазик, на којшто општат Ромите на Пиринејскиот Полуостров. Каталонскиот, галисискиот, португалскиот и шпанскиот кало се слични варијанти кои имаат заднички корен.^[2]

Шпанскиот кало, или шпанскиот ромски јазик, првобитно бил познат како „зинкало“; додека португалскиот кало, или португалскиот ромски јазик, е познат и како „лузитански ромски“.

Класификација

Историско населување на Ромите во Европа

Кало претставува мешан јазик. Јазичарите пронашле околу 300 до 400 зборови со потекло од ромскиот јазик, при што во речникот на испитаните поединечни говорници биле забележани најмногу до 100 од овие зборови. Ромскиот дел од јазикот потекнува од јазикот на Калдерашите, кои главно се занимавале со бакарџиство и калајџиство. Преовладувачкиот преостанат дел од јазикот потекнува од романските јазици кои се зборуваат на Пиринејскиот Полуостров, каде што говорниците на кало живееле уште од 15. век. Врз основа на тоа, говорник на кало не би можел да се разбере на ромски јазик со Ром од Источна Европа поради тоа што кало се има премногу оддалечено од ромскиот јазик. Романското влијание врз јазикот главно потекнува од шпанскиот јазик, а особено од варијантите на јужниот андалусиски дијалект. Во различни региони на Пиринејскиот Полуостров, сепак, се зборуваат различни варијанти на кало, кои произлегле од соодветните локални ромски јазици. Постојат каталонски, галисиски, португалски и шпански кало, додека во Новиот Свет се среќава и бразилски кало. Во Баскија се зборува посебен ромски јазик наречен „Ероминчела“, којшто на шпански е познат и како „баскиски кало“ (шпански: Caló Vasco). Ероминчела всушност претставува мешан јазик меѓу ромски и баскиски и има само ограничен степен на ромски влијанија.^[1]^[2]

Андалусискиот кало содржи бројни застарени форми во шпанскиот, како на пример „voseo“ (учтиво обраќање за „Вие“). Како и кај многу други јужношпански варијанти, во андалускиот кало отсуствува разликата меѓу „s“ [s] и „z“ [θ] којашто е карактеристична за шпанскиот јазик (позната како „цецео“ наспроти „сесео“).

Број на говорници

Кало е загрозен јазик, чиј број на говорници од генерација на генерација се намалува, при што младите Роми го прифаќаат јазикот на мнозинското население и познаваат саму некои зборови од кало. Во моментов, бројот на говорници на кало се проценува на околу 70.000, од кои 40.000 живеат во Шпанија и меѓусебно се поделени како говорници на шпански и каталонски кало. Во Франција живеат околу 15.000 говорници, кои зборуваат шпански или каталонски кало, вклучувајќи ги и тамошните говорници на Ероминчела. Во Португалија живеат околу 5.000 говорници на португалскиот кало, додека во Бразил нивниот број изнесува околу 10.000.

Позајмени зборови од кало

Во шпанскиот и каталонскиот јазик се имаат одомаќено многу зборови од кало, од кои некои станале дел од стандардниот јазик, а некои се употребуваат во жаргон. Примери се зборовите: gachó (со значење "човек"), chaval (со значење „момче“, „младич“ или првобитно „син“), parné (со значење „пари“), chorar (со значење „краде“), currelar или currar (со значење „работи“), fetén (со значење „одлично“, „супер“), molar (со значење „се допаѓа“), pinrel (со значење „стапало“), biruji (со значење „студено“), piltra (со значење „кревет“), churumbel (со значење „дете“, „бебе“), sacais (со значење „очи“), pitingo (со значење „вообразено“), camelar (со значење „сака“), chola (со значење „глава“), lache (со значење „одмазда“), galochi (со значење „срце“) и други.

Во каталонскиот јазик може да се сретнат следните зборови со потекло од кало: halar (со значење „јаде“), xaval (со значење „момче“, „младич“), dinyar(-la) или palmar(-la) (со значење „умира“), cangueli (со значење „се плаши“), paio (со значење „неромски“), calé (со значење „пари“), cangrí (со значење „затвор“), pispar или birlar (со значење „климнува со глава“), xorar или mangar (со значење „краде“), molar (со значење „сака“), pringar (со значење „надминува“), pirar(-se) (со значење „напушта“, „ретко се појавува“), sobar (со значење „спие“), privar (со значење „пие“), xusma (со значење „вулгарен човек“), laxe (со значење „срам“), catipén (со значење „смрди“), xaxi (со значење „одлично“, „супер“), xivar-se (со значење „некого советува“, „поткажува“), xivato (со значење „поткажувач“), xinar(-se) (со значење „се возбудува“), fer el llonguis (со значење „се прави глупав“), potra (со значење „среќа“) и други.

Кало во фламенкото

Фламенко во Севлија

Со својот речник и фразеологија, кало е еден од најважните извори на текстови за фламенко-песните. Овој музички стил којшто настанал во јужна Шпанија потекнува од Ромите на Пиринејскиот Полуостров и ширум светот е најпознат облик за претставување на нивната култура. Дека на фламенкото не се гледа само како на ромска музика, туку како дел од традиционалната јужношпанска народна музика на сите етнички заедници, сведочи и развојот на посебен фламенко-речник. Во него се среќаваат зборови и фрази, коишто не постојат во стандардниот шпански јазик, а сепак се дел од многу фламенко-текстови и во најголем број потекнуваат од кало, но делумно и од маврскиот арапски и јудеошпанскиот. Одредени зборови, кои во секојдневниот говор имаат потценувачко значење, во јазикот на фламенкото може да имаат поетско и емоционално, особено повикувачко значење. Така на пример, зборот camelar во фламенкото се користи за „љуби“, „обожува“ и „копнее“, а зборот mangar за „бара“ и „моли“.

Поврзано

Наводи

↑ ^1,0 ^1,1 Informationen über Caló на Ethnologue.com
↑ ^2,0 ^2,1 Adiego, I. Un vocabulario español-gitano del Marqués de Sentmenat (1697-1762) Ediciones Universitat de Barcelona (2002) ISBN 84-8338-333-0.

Надворешни врски

Подробни информации за кало Архивирано на 22 април 2009 г. (шпански)
Потеклото на кало Архивирано на 7 септември 2011 г. (шпански)
Список на шпански зборови со потекло од кало во „Речник на шпанскиот јазик“.

[ethnologue-1] 1,0 ^1,1 Informationen über Caló на Ethnologue.com

[Adiego-2] 2,0 ^2,1 Adiego, I. Un vocabulario español-gitano del Marqués de Sentmenat (1697-1762) Ediciones Universitat de Barcelona (2002) ISBN 84-8338-333-0.

[2]

[1]