Википедија

Наука

Наука — систем кои ги гради и организира знаењата во облик на проверливи објаснувања и предвидувања за универзумот.[nb 1] Во постарите и блиско поврзаните значења, „наука“ се однесува на самиот систем на знаење, на видот на кои може рационално да се објасни и примени. Уште од класичната антика, науката како тип на знаење била близу поврзана филозофијата. На запад за време на раниот современ период зборовите „наука“ и „филозофија на природата“ понекогаш биле користени наизменично,[2]:p.3 и сè до XIX век природна филозофија (која денес се нарекува „природна наука“) се сметала за гранка на филозофијата.[3]

Големинатa на универзумот споредена со научните гранки и нивната подреденост.[1]

Во современата употреба сепак, „наука“ најчесто како поим се однесува за начинот на стекнувањето на знаењето, а не само на знаењето. И честопати се однесува само на оние гранки кои се обидуваат да ги изучат и објасант појавите во материјалниот универзум.[4] Во текот на XVII и XVIII век научниците со зголемен интерес се обидувале да го објаснат знаењето со помош на законите на природата. Во текот на XIX век, зборот „наука“ зголемено се поврзува со самиот научен метод, како дисциплински начин за изучување на природниот свет, преку физиката, хемијата, геологијата и биологијата. Токму во XIX век во употреба се внесува и поимот научник за оние кои биле во потрага по знаењето и сакале да го разберат начинот на кој функционира природата.[5] Сепак, поимот „наука“ исто така продолжил да се во поширока смисла за да се одбележи поткрепливоста и учливоста на знаењето за одредена тема, на начин кој може да се забележи во современите поими како библиотечна наука или компјутерска наука. Ова исто така се сретнува и во имињата на некои области на академското изучување на пример како што се социјална наука и политичка наука.

Историја

уреди
Главни статии: Историја на науката, Историја на Земјата, и Развој
 
Анимација која го прикажува движењето на континентите по нивното одвојување од Пангеја па до денес.

Науката во поширока смисла постоела пред современата ера, и кај многу историски цивилизации.[6] Современата наука е поинаква во нејзиниот пристап и успешност во нејзините резултати: 'современата наука' денес го определува она што е наука во најстрога смисла на поимот.[7] Многу порано пред современата ера, друга важна пресвртна точка бил развојот на класичната природна филозофија во старогрчкиот и далечно-источниот свет.

Претфилозофски

уреди

Науката во својата оригинална смисла е збор за типот на знаењето (латински scientia, старогрчки epistemē), наместо специјализиран збор за потрагата по таквото знаење. Особено кога станува збор за знаење кое луѓето можат да го прераскажат и пренесат. На пример, знаењето за работата на работите поврзани со природата било собирано мошне рано пред постоењето на запишаната историја што довело до развојот на сложеното апстрактно размислување. Ова може да се забележи при изработката на сложените календари, техники за правење на отровните растенија јадливи и изградбата на градби како што се пирамидите. Сепак не постои постојана свесна разлика меѓу знаењето на овие нешта кои се вистинити во секоја заедница и при останатите заеднички знаења, како што се митологиите и правните системи.

Филозофско изучување на природата

уреди
Главна статија: Природа (филозофија)
 
Пченкатa е големо житно растение припитомено од домородното население на Мезоамерика во праисторијата.

Пред откривањето и изумувањето на концептот за "природа" (старогрчки phusis), збор користен од страна на предсократовите филозофи, истите зборови се користат да се опише природниот „пат“ на кој растението расте,[8] и „начинот“ на кој, на пример, едно племе го обожува определен бог. Од оваа причина се вели дека овие луѓе се првите филозофи во најстрога смисла, и исто така првите луѓе кои јасно прават разлика меѓу „природата“ и „убедувањата“.[9] Науката затоа се опишувала како знаење на природата, и нештата кои се вистинити за секоја заедница, и името на специјализираната потрага по таквото знаење била филозофијата — областа на првите филозофи-физичари. Тие воглавно биле шпекуланти или теоретичари, особено заинтересирани за астрономијата. За споредба, обидувајќи се да го искористи знаењето за природата за да се имитира истата (лукавоста или технологијата, Greek technē) од страна на класичните научници како соодветен интерес за уметниците од нижите класи.[10]

Филозофски осврт на човековите потреби

уреди
 
Аристотел, 384 п.н.е. – 322 п.н.е., - една од личностите одговорни за развојот на научниот метод.[11]

Голема пресвртна точка во историјата на раната филозофска наука бил контровезниот но успешен обид на Сократ да ја примени филозофијата за изучување на човековите потреби, вклучувајќи ја и човековата природа, природата на политичките заедници како и самото човеково знаење. Тој го критикувал постариот тип на физиката како чиста шпекулација, и има недостаток од самокритицизам. Тој бил особено загрижен дека некои од првите физичари ја гледале природата како нешто што нема никаков осмислен интелегентен дизајн, објаснувајќи ги нештата само со поими како движење и материја. Изучувањето на човековите потреби била област на митологијата и традицијата, поради што Сократ платил со својот живот.[12] Аристотел подоцна создал помалку контоверзна системска програма на Сократовата филозофија, која била телеолошка, и центрирана на човекот. Тој отфрлил многу од заклучоците на претходните научници. На пример во неговата физика Сонцето се движи околу Земјата, и многу нешта го имаат како дел од нивната природа односно дел е на сите луѓе. Секој предмет има формална причина и конечна причина и улога во некакв рационална космичка подреденост. Движењето и промената опишани како актуелизација на потенцијалноста во предметите, според типот на предметот кој истите го претставуваат. Додека поддржувачите на Сократ настојувале дека филозофијата мора да се смета за практично прашање на најдобриот начин како едно човечко суштество (изучување кое Аристотел го поделил на етика и политичка филозофија), тие не расправале за ниту еден друг вид на применета наука.

Аристотел ја одржувал острата разлика меѓу науката и практичното знаење на уметниците, третирајќи ја теориската шпекулација како највисок тип на човекова активност, практичното размислување за добриот живот practical како нешто помалку возвишено, и знаењето на уметниците како нешто само употребливо за нижите класи. Споредено со современта наука, влијателниот акцент на Аристотел бил во „теориските“ чекори на дедуцирањето на универзални правила од суровите податоци, и не го опфаќало третирањето на собирањето на искуството и суровите податоци како дел од самата наука.[13]

Средновековна наука

уреди
 
Илустрација од делото на, Грегор Рајш (1504) Margarita philosophica. Средновековната наука опишала дел во мозокот каде се создавал здравиот разум,[14] каде облиците од нашиот сетилен систем се преплетуваат.

За време на доцната антика и раниот среден век, Аристотелскиот пристап за опишување на природните појави сè уште бил во употреба. Дел од знаењето во антиката било загубено, или пак во некои случаи чувано во заборав, за време на падот на Римското Царство и периодичните политички борби. Сепак, општите полиња на науката, или како што била наречена природната филозофија, и поголемиот дел од општото знаење ос Стариот Свет останало зачувано преку записите на првите латински енциклопедисти како Исидор Севиљски. Исто така, во Византија, поголемиот дел од старогрчките научни текстови биле зачувани од сириските преведувачки групи како што се Несторијанците и Монофизитите.[15] Многу од овие книги подоцна биле преведени на арапски за време на Халифатот, кога многуте видови на класично учење биле зачувани и во некои случаи подобрени.

 
Алхазеновиот пристап бил хипотетички дедуктивен.[15][16]

Куќата на мудроста била воспоставена во Абасидскиот калифат во градот Багдад, Ирак.[17] Се смета дека бил голем интелектуален центар, за време на Исламската златна доба, каде исламските учители како Ел Кинди и Ибн Сал во Багдад, и Алхазан во Каиро, работеле од IX до XIII век, сè до монголското разурнување на Багдад. Алхазан, го проширил Аристотеловото гледиште,[18] со осврт на експерименталните податоци и повторливоста на овие резултати.[nb 2] Во подоцнежниот средновековен период, како што потребата за преведување растела, како на пример Школата за преведувачи во Толедо, Западните европејци започнале да собираат текстови кои не била запишани само на латински туку и на старогрчки, арапски и еврејски јазик. Текстовите на Аристотел, Птоломеј,[19] и Евклид, зачувани во Куќата на мудроста, биле требувани од сттрана на католичките учители. Во Европа, Алханезовото De Aspectibus директно влијаело на Роџер Бејкон (XIII век) во Англија, кој се залагал за поголема застапеност на експерименталната наука, како што било прикажано од страна на Алхазен. До среднината на средниот век, синтезата на католицизмот и аристотелизмот станала позната како схоластизам започнала да се распостранува во Западна Европа, која станала нов географски центар на науката, носсите овие аспекти на схоластицизмот биле критикувани во XV и XVI век.

Ренесанса, и рана современа наука

уреди
Главна статија: Научна револуција
 
Гален (129—216) ја забележал оптичката раскрсница која имала облик како латинската буква X. Гравура од Весалиј, 1543 година.
 
Насловната страна на книгата Оптичко богатство во 1572 година, каде била вклучена и Алхазановата Книга за оптиката, каде било прикажано движењето на светлината, виножитата, параболичните огледала, растурените слики од одбивањето ан светлината од површината на водата, и перспективата.

Средновековната наука продолжила со погледите на хеленистичката цивилизација на Сократ, Палтон и Аристотел, како што било запишано во изгувената книга на Алхазен. Алхазен постојано ја отфрлал теоријата за видот на Птоломеј.

 
Диреровата употреба на оптиката (1525)

Но Алхазен ја задржал аристотеловата онтологија, Роџер Бејкон, Витело и Џон Пекман сите изградиле схолостичка онтологија заснована на Алхазановата Книга за оптиката, каде се започнува како алки од синџир со чувството, восприемањето и конечното ценење на личниот и универзалниот облик на Аристотел.[20] Овој модел на гледање станал познат како перспективизам, кој бил користен и изучуван од страна на уметниците во ренесансата.

До доцниот среден век, особено во Италија имало прилив на старогрчки текстови и учители од Византија која во тој период потпаднала под османлиска власт. Марк Смит ја посочува теоријата за гледањето како „неверојатно економична, разумна и кохерентна“, што пак се темели на три од Аристотеловите четири причини, формалниост, материјалност и конечност.[21] Иако Алхазен знаел дека сцена гледана низ отвор е превртена, тој тврдел дека гледањето е сврзано со перцепцијата. Ова било побиено од страна на Кеплер,[22]:p.102 кој го моделирал окото како сфера исполнета со вода, со отвор на предниот дел каде ја ставил зеницата. Тој забележал дека целата светлина од единечната точка од сцената паѓала на задната страна од стаклената сфера. Оптичкиот синџир завршува на мрежницата на задниот дел на окото каде сликата е превртена.[23]

Никола Коперник ја создал хелиоцентричниот модел на Сончевиот Систем, кој бил поазличен од геоцентричниот модел на Птоломеевиот Алмагест.

 
Галилео Галилеј се смета за еден од татковците на современата наука.[24]

.

Галилео Галилеј започнал со иновативна употреба на експериментот и математиката. Сепак неговото прогонство започнало отакако папата Урбан VIII го благословил Галилео да пишува за Коперниковиот систем. Галилео ги искористил тврдењата на папата и ги претставил како гласот на глупакот во неговото дело „Дијалог за двата главни светски системи“ што пак многу го навредило папата.[25]

Во северна Европа, новата технологија на печатарската преса била широко употребувана за објавување на многуте тврдења вклучувајќи ги и оние кои не се согласувале со црковната догма. Рене Декарт и Френсис Бејкон објавиле филозофски тврдења во корист на новиот вид на неаристотелска наука. Декарт тврдел дека математиката може да се искористи за изучување на природата, како што тоа го сторил Галилео, а Бејкон ја потврдил значајноста на експериментот над замислувањето. Бејкон се сомневал во веродостојноста на Аристотеловите замисли за формалната причина и конечната причина, и се заложувал за идејата дека науката треба да ги изучува „простите“ природности, како што се топлината, наместо да се претпостави дека постои определена природа, или „формална причина“, на секоја сложеност на нештото. Оваа нова современа наука започнала да ги опишува „законите на природата“. Овој надграден пристап на изучување на природата бил гледан како механистички. Бејкон истот така тврдел дека науката треба да се насочи за првпат на практичните пронајдоци кои можат да се применат о секојдневниот живот на човештвото.

Просветителство

уреди

Во XVII и XVIII век, проектот на современизмот, кој така бил промовиран од страна на Бејкон и Декарт, довел до забрзан научен напредок и успешен развој на нов вид на природна наука, која била математичка, методолошко испитувачка, и намерно прониклива. Њутн и Лајбниц успеале во развојот на новата физика, денес позната како Њутнова физика, која можела да се потврди експериментално и да се објасни со употреба на математиката. Лајбниц исто така ги вклопил поимите Аристотелова физика, но сега не се користеле во теолошка смисла, на пример „енергија“ и „потенцијал“ (современите облици на Аристотеловите „енергија и потенција“). Во стилот на Бејкон, тој претставил дека различните видови на предмети функционираат според истите начела на општите законитости на природата, со неспецијален формален или конечена причина за секој вид на предмет. Токму во овој период зборот „наука“ постепено станува почесто користен за да се објасни видот на потрага на одреден тип на знаење, особено знаењето за природата — со што се приближува до старото значење на поимот „природна филозофија“.

XIX век

уреди
 
Чарлс Дарвин во 1854 година, кој тогаш работел на објавувањето на својата книга За потеклото на видовите.

Заедно Џон Хершел и Вилијам Вевел ја систематизирале методологијата: од каде подоцна произлегол поимот научник. Кога Чарлс Дарвин ја објавил книгата За потеклото на видовите тој воспоставил развоен систем како објаснување за сложеноста на биолошките организми. Неговата теорија за природната селекција при што обезбедил природно објаснување за потеклото на видовите, но ова било широко прифатено еден век подоцна. Џон Далтон ја развил идејата за атомите. Законите на термодинамиката и Максвеловите равенки биле исто така откриени во XIX век, што пак довело до покренување на нови прашања кои не можеле да се одговорат со едноставни одговори добиени од Њутновата фиика. Појавата која ќе дозволи целосно разоткривање на атомот била откриена во последната декада на XIX век: откривањето на рендгенските зраци го потикнало откривањето на радиоактивноста. Во наредната година дошло до откривање на субатомската честичка, електрон.

 
Согорувањето и хемиските реакции биле изучувани од Мајкл Фарадеј и биле претставени во неговите предавања пред Кралската институција: Хемиската историја на една свеќа, 1861.

XX век и потоа

уреди
 
Симулиран настан при детекторот CMS кај Големиот хадронски судирач, каде е можно да се открие и Хигсовиот бозон.

Ајнштајновата теорија за релативноста и развојот на квантната механика довело до замена на Њутновата физика со нова физика која се состоела од два делови, кој опишуваат различни видови на настани во природата.

Во првата половина на минатиот век со развојот на вештачкото ѓубриво се овозможил растот на човековата популација. Истовремено, структурата на атомот и неговото јадро биле разјаснети, што довело до ослободување на „атомската енергија“ односно јадрената енергија. Во продолжение, широката употреба на научните пронајдоци, поттикнати од војните во тој век, довеле до откривање на антибиотиците и зголемување на животниот век, напредокот во транспорто (автомобилите и леталата), и со развојот на МКБР ракети, и вселенската трка, како и трката за јадреното вооружување — обезбедиле широко јавно ценењена важноста на современата наука.

Широката примена на интегрираните кола во последната четвртина на XX век, во комбинација со комуникационите сателити, довеле до револуција во информациската технологија, и до пораст и појава на светскиот интернет и мобилното сметање, вклучувајќи ги тука и паметните телефони.

Неодамна, се води расправа за конечната цел на науката која е да најде смисла за човековите суштества и нивната природа – како на пример во книгата Совпадливост, Едвард Озборн Вилсон вели „Човековата состојба е најважната граница на природните науки.“ [nb 3]

Филозофија на науката

уреди

Џакомо Леопарди смета дека, целта на науката е вистината која е неподвижна и не трпи менување.[26]

Научна практика

уреди
 
Астрономијата станала попрецизна откако Тихо Брахе го осмислил научниот инструмент за мерење на агли помеѓу две небесни тела, пред да биде создаден телескопот. Брахеовите набљудувања биле основата за Кеплеровите закони.

Иако енциклопедијата како онаа на Плиниј (околу 77 НЕ) Природна историја нудела лажни факти, кои се покажале дека се недоверливи. Потребно е да се биде скептичен, да се побарува доказ, бил практичен ста кој се заземал за справување со непотврденото знаење. Уште од пред 1.000 години, истражувачите како Алхазен (Сомнежи за Птоломеј), Роџер Бејкон, Витело, Џон Пехам, Франсис Бејкон (1605), и Чарлс Сандерс Пирс (1839–1914) обезбедиле заедницата да ги разгледа овие точки за несигурност. Особено, погрешното мислење може да биде разоткриено, како што е 'потврдување на последователното'.

„Ако човекот започне со сигурни тврдења, тој на крајот ќе биде исполнет со сомнежи, но доколку истиот започне со сомнежи, на крајот ќе се стекне со сигурни тврдења.“ —Франсис Бејкон (1605) Напредок во учењето, Book 1, v, 8

Методите во истражувањето на проблемот биле познати илијадници години,[27] и се протегале над теоријата и праксата. Употребата на мерките, на пример, е практичен пристап за да се разрешат споровите во заедницата.

 
Повторилив експеримент за новородените бебиња, покажувајќи ја способноста кај истите за имитација.

Џон Зиман истакнува дека меѓусубјективно препознавање на облиците е основата за создавањето на целото научно знаење.[28] Зиман покажува како научниците можат да ги разликуваат облиците низ вековите: Зиман оваа способност ја нарекува 'восприемателна согласливост'.[29]:p46 Зиман подоцна вели дека согласливоста, води кон консензус, мерило за доверливи сознанија.[29]:p104

Научен метод

уреди
Главна статија: Научен метод

Научниот метод се обидува да ја објасни природата на повторлив начин.[30] Објаснувачки мисловен експеримент или хипотеза се претставува, како објаснување, користејќи ги начелата како што се шкртоста (позната и како „Окамово сечило“) и општо се очекува да се побара согласност, т.е. се преклопува со останатите прифатливи факти поврзани со појавата.[31] Ова ново објаснување се користи за да се направат погрешни предвидувања кои можат да се проверат преку експеримент или набљудување. Предвидувањата ќе се запишат пред да се премине на потврдување преку експеримент или набљудување, како доказ дека не се случило никакво местење на резултатите. Побивањето на предвидувањето е доказ за напредок.[32][33] Ова делумно се прави преку набњудување на природните појави, но исто така и преку експериментирање, кое се обидува да ги симулира природните настани под контролирани услови, што е соодветно за дисциплината (во набљудувачките науки, како астрономијата и геологијата, предвиденото набљудување може да се случи преку контролиран експеримент). Експериментирањето е особено важно во науката за да помогне да се воспостави поврзливост (за да се избегне корелационата заблуда).

 
Исак Њутн, прикажан на протрет од 1689 година, направил половични придонеси во класичната механика, гравитацијата и оптиката. Њутн ги споделува заслугите за интегралното и диференцијалното сметање со Готфрид Лајбниц.

Кога една хипотеза е незадоволителна, или е изменета или отфрлена.[34] Ако хипотезата го преживее тестирањето, може да се прилагоди на рамката на научната теорија. Ова логично размислување, самоодржлив модел или рамка за опишување на однесувањето на одредени природни појави. Теоријата типично го опишува однесувањето на многу поширок збир од појави, подоцна хипотези, честопати, голем број на хипотези може логично да се надоврзе со една единствена теорија. Така теоријата е хипотеза која објаснува различни хипотези. Во таа насока, теориите се оформуваат според повеќето исти научни начела како хипотези. Во продолжение на тестирањето на хипотезите, научниците може да создадат модел заснован на набњудуваните појави. Ова е обид зада се опише или долови појавата во облик на логична, физичка или математичка претстава за да се создаде нова хипотеза која може да се тестира.[35]

Додека се изведуваат експерименти за да се проверат хипотезите, научниците мора да имаат претстава за исходите, и затоа е важно да се осигура дека науката како целина да го отстрани оваа пристрасност.[36][37] Ова може да се постигне со внимателно експериментално осмислување,транспарентност и темелен рецензионен процес на експерименталните резултати како и некои заклучоци.[38][39] Отакако резултатите на експериментото се предвидени и објавени, нормална практика е за независните истражувачи двојно да го проверат начинот на извршувањето на истражувањето, и да го следат со извршување на слични експерименти за да се определи зависноста на резултатите.[40] Земајќи го воа во целост, научниот метод дозволува високо креативен начин на решавање на проблемот со што се минимизира секаков ефект на субјективната пристрасност, од страна на корисниците (имено станува збор за потврдувачка пристрасност).[41]

Математиката и формалните науки

уреди
Главна статија: Математика

Математиката е од важност за сите науки. Една важна функција на математиката на науката е нејзината улога во изразувањето на математичките модели. Набљудувањето и собирањето на мерењата, како и при поставувањето на хипотезата и предвидувањата, честопати побарува опширна употреба на математиката. Аритметиката, алгебрата, геометријата, тригонометријата и калкулусот, на пример, се од важност за физиката. Скоро секоја гранка на математиката има примена во науката, вклучувајќи и „чисти“ области како што се теоријата на броевите и топологијата.

Статистичките методи, кои се математички техники за сумаризирање и анализирање на податоците, дозволувајќи им на научниците да пристапат до нивоата на прифатливост и опфатот на промените во експерименталните резултати. Статистичката анализа игра основна улога во многу области многу области на природните науки и социјалните науки.

Сметачката наука ја применува сметачката моќ да симулира реални ситуации, овозможувајќи подобро разбирање на научните проблеми отколку што може самата формалната математика. Според Друштвото за индустриска и применета наука, пресметивањето е сега важно како за теоријата и експериментот во напредното научно знаење.[42]

Дали самата математика е соодветно класифицирана како наука е сè уште дел од дебатата. Некои мислители ги гледаат математичарите како научници, сметајќи ги физичките експерименти за непотребни или математичките докази се на исто ниво како и експериментите. Други пак не гледаат на амтематиката како на наука, бидејќи нема потреба од експериментално тестирање на теориите и хипотезите. Математичките теореми и формули се добиени со логички изведувања кои се во облик на аксиомски системи, наместо како комбинација на искуствените набљудувања и логичкото расудување кое е познато како научен метод. Воопшто, математиката се класифицира како формална наука, додека пак природните и социјалните науки се калсифицирани како искуствени науки.[43]

Основно и применето истражување

уреди
 
Антропогеното загадување има влијание на Земјината средина и клима.

Иако дел од научното истражување е применето истраќување на одредени проблеми, поголем дел од објаснувањето потекнува од љубопитноста, која е оснаовата на основното истражување. Ова доведува до опции на технолошки напредок кој понекогаш не е испланиран или понекогаш воопшто неочекуван. Оваа тврдење било споменато од страна на Мајкл Фарадеј кога, наводно како одговор на прашањето „која е употребливоста на основното истражување?“ тој одговорил „Господине, која е употребливоста на новороденото дете?“.[44] На пример, истражувањето во ефектите на црвеното светло на човековото око, каде стапчестите клетки немале никаква практична примена, случајно, откритието дека на нашиот ноќен вид не влијае црвената светлина доведува до поставување на црвена светлина во кабините на авионите и хеликоптерите на спасувачките екипи.[45]:106–110 Накусо: основното истражување е потрагата по знаењето. Применетото истражување е потрага по решенијата на практичните проблеми користејќи го знаењето. Конечно, дури и основното истражување може да има непредвидени последици, и има одредена смисла во која научниот метод е создаден за користење на среќата.

Истражувањето во практиката

уреди

Поради зголемената сложеност на информациите и специјализацијата на научниците, поголемиот дел од врвнптп истражување денес се прави од добро финансирани групи на научници, отколку од страна на поединци.[46] Д.К. Симонтон забележува дека поради раѓањето на новите многу прецизни и далекудосежни алатки кои се користат од научниците денес и обемот на резултатите од овие истражувања, како и создавањето на нови дисциплини или напредоци во една дисциплина повеќе не би било можно, бидејќи е невозможно некоја појава која има сопствена дисциплина да биде занемарена. Хибридизирањето на дисциплините и финизирањето на знаењето, е на некој начин, иднината на науката.[46]

Практично влијание на научното истражување

уреди

Откритијата во основната наука можат да доведат до светски промени. На пример:

Истражување Влијание
Статички електрицитет и магнетизам (1600)
Електрична струја (XVIII век)		 Сите електрични уреди, динама, електрични станици, современата електроника, како и електричното осветлување, телевизијата, електричното греење, магнетната лента, звучникот, како и компасот и громобранот.
Дифракција (1665) Оптика, па одтаму фибер оптички кабли (1840-ите), современите меѓуконтинентални комуникации, и кабловската ТВ и интернетот
Бактериска теорија (1700) Хигиена, доведува до намалување на преносот на инфективните зарази, антителата, довеле до техники за дијагностицирање на заразните болести и насочени антиканцерогени терапии.
Вакцинација (1798) Доведува до отстранување на повеќето заразни болести во развиените земји и светското отстранување на малите сипаници.
Фотоволтаичен ефект (1839) Сончеви ќелии (1883), па одтаму и сончевата енергија, сончево напојуваните часовници, дигитрони други направи.
Чудната орбита на Меркур (1859) и останатите истражувања
што доведува до појава на специјалната (1905) и општата релативност (1916)		 Сателитски заснованата технологија на GPS (1973), сатнав и сателитските комуникации[47]
Радиобрановите (1887) Радиото започнува да се употребува на неброени начини покрај веќе познатите области на телефонијата, и преносот на телевизијата (1927) и радиската (1906) забава. Други употреби се – итните служби, радарот (наведувањето и предвидувањето ан времето), медицината, астрономијата, безжичната комуникација, и мрежното поврзување. Радиобрановите исто така довеле научниците да ги најдат соодветните честоти како кај микробрановите печки, кои се користат ширум светот за загревање и готвење на храната.
Радиоактивност (1896) и антиматерија (1932) Лечење на ракот (1896), радиометриското датирање (1905), јадрениот реактор (1942) и оружјата (1945), PET скеновите (1961), и медицинското истражување.
Рендгенски зраци (1896) медицинско сликање, како и сметачка томографија
Кристалографија и квантна механика (1900) Полупроводници (1906), па оттука сметањето и телекомуникациите вклучувајќи ги тука и безжичните направи: како мобилните телефони[47]
Пластика (1907) Започнува со бакелитот, многуте видови на вештачки полимери за различни примени во индустријата и секојдневниот живот.
Антибиотик (1880-ите, 1928) Салварсан, Пеницилин, доксициклин итн.
Јадрена магнетна резонанса (1930-ите) Јадрено магнетна резонантна спектроскопија (1946), магнетно резонантно сликање (1971), функционално магнетно резонантно сликање (1990-ите).

Научна заедница

уреди
Главна статија: Научна заедница

Научната заедница е групата на сите интерактивни научници. Таа вклучува многу подзаедници кој работат на одредени научни полиња, и во одредени институции, меѓудисциплинарни и меѓуинституционални активности кои се од одредена значајност.

Гранки и полиња

уреди
Главна статија: Гранки на науката
 
Соматосензорен систем кој е распределен низ нашите тесл но е интегриран во мозокот.

Научните полиња најчесто се поделени во две поголеми групи: природни науки, кои ги изучуваат природните појави (вклучувајќи го и биолошкиот живот), и општествените науки, кои го изучуваат човековото однесување и општествата. Овие групирања се за искуствени науки, што значи дека знаењето мора да биде засновано на набљудувателни појави и да може да се тестира за својата валидност од страна на други научници кои работат под истите услови.[48] Постојат и поврзани дисциплини кои се групирани во меѓудисциплинарни применети науки, како што се инженерството и медицината. Во овие категории се специјализирани научни полиња кои може да вклучуваат делови од други научни дисциплини но честопати поседуваат сопствена номенклатура и очекувања.[49]

Математиката, која е класифицирана како формална наука,[50][51] ги има и двете сличности и разлики со искуствените науки (природните и општествените науки). Таа е слична со искуствените науки на начин што вклучува одредена цел, внимателното и систематското изучување на областа на знаењето, поразлична е поради својот метод на потврдување на знаењето, користејќи априори методи наместо искуствени методи.[52] Формалните науки, каде припаѓаат статистиката и логиката, се значајни за емпириските науки. Најголемите напредувања во формалните науки најчесто доведувале до поголеми напредоци во искуствените науки. Формалните науки се од важност за создавањето на хипотезите, теориите, и законите,[53] истовремено при откривањето и опишувањето како функционираат нештата (природни науки) и како луѓето размислуваат и се однесуваат (општествени науки).

Настрана од поширокото значење, зборот „наука“ понекогаш може точно да се однесува на основни науки само на математиката и природните науки. Научните школи или факултети во многу институции се одвоени од оние за медицина и и инженерство, кои се пак применети науки.

Институции

уреди

Научните општества за комуникација и промоција на научната мисла и експериментирање постоеле во науката од ренесансниот период.[54] Најстарата опстојувачка институција е италијанската научна академија (италијански: 'Accademia dei Lincei') која била воспоставена во 1603 година.[55] Сличните национални академии на науките се надмени институции кој постојат во одреден број на земји, започнувајчи со британското Кралско друштво во 1660 година[56] и француската академија за науките (француски: 'Académie des Sciences') во 1666 година.[57]

Меѓународните науќни организации, како што е Мерѓународниот совет за наука, се создаваат со цел да се промовира соработката меѓу научните заедници меѓу различните нации. Многу влади имаат посветено агенции за поддршка на научното истражување. Истакнати научни организации се: Националната научна фондација во САД, Националниот научен и технички истражен совет во Аргентина, академиите за науките кај повеќето нации, CSIRO во Австралија, Центарот за национално научно истражување во Франција, Макс Планковото друштво и Германското научно истражувачко друштво}} во Германија, а во Шпанија CSIC.

Литература

уреди
Главна статија: Научна литература

Огромен дел од научната литература е објавен.[58] Научните списанија ги пренесуваат и документираат резултатите од истражувањата изведени во различни универзитети и други истражни институции, служејќи како архива на науката. Првите научни списанија, Journal des Sçavans следено од Philosophical Transactions, започнало да се објавува во 1665 година. Уште од тој период вкупниот број на активни периодични изданија се зголемувал. Во 1981 година, една претпоставка за бројот на научните и техничките списанија кој се објавувале изнесувала 11.500.[59] Американската национална библиотека за медицина моментално има заведено 5.516 списанија кои содржат статии и теми поврзани со науките за живиот свет. Иако списанијата се на 39 јазици, 91 % од заведените статии се објавени на англиски јазик.[60]

Повеќето научни списанија покриваат одредено научно поле и го објавуваат истражувањето во тоа поле, истражувањето нормално се искажува во облик на научен труд. Науката станала толку преовладувачка во современите општества што општо се смета како потреба за пренесување на постигнувањата, новостите, и амбициите на научниците на поголемиот дел од населението.

Научните списанија како што се New Scientist, Science & Vie, и Scientific American се грижат за потребите на пошироките потреби на поголем дел на читатели и да обезбедат нетехничко собирње на популарни области на истражување, вклучувајќи и важни откритија и напредоци во одредени пшолиња на истражувањата. Научните книги се од интерес на многу луѓе. Па така и научната фантастика, особено онаа за природата, ја вклучува фантазијата на јавноста и ги пренесува идеите, ако не може методите на науката.

Неодамнешните напори за засилување на развојните врски меѓу науката и ненаучните дисциплини како што е литературата или, поспецифично, поезијата, ја вклучуваат науката на творечкото пишување, начин на запишување развиен од Кралскиот литературен фонд.[61]

Науката и општеството

уреди

Жените во науката

уреди
Главна статија: Жените во науката
 
Вера Рубин, првиот астроном кој го забележал групирањето на галаксиите од астрономските податоци во 1953 година, на која не и било дозволено да го користи телескопот во Паломарската опсерваторија сè до 1965 година, со образложение дека објектот нема женски тоалет.

Науката традиционално е поле во кое доминирале мажите, со некои значајни исклучоци.[62] Жените историски се среќавале со дискриминација во науката, како што било и во останатите области во кои доминирале мажите, постојано биле прескокнувани за работни можности и ниту пак им ги признавале нивните заслуги.[63] На пример, Кристин Лад (1847-1930) успеал да запише докторски студии таа ги исполнила потребите за докторскиот труд во 1882 година, но дипломата и ја доделиле во 1926 година, по кариера во која се занимавала со алгебра и логика (Погледајте таблица на вистинитост), гледањето во боја и психологијата. Нејзината работа надминала многу нејзини современици и познати истражувачи како Лудвиг Витгенштајн и Чарлс Сандерс Пирс. Достигнувањата на жените во науката било припишано на нивното противење на нивната традиционална улога како извршувачи на домашните обврски.[64]

Во доцниот XX век, активното вклучување на жените и отстранувањето на инстуционалната дискриминација на основ на половата припадност придонело за зголемувањето на бројот на женски научници, но сепак сè уште постојат области кај кои сè уште постои дискриминација, повеќе од половина од биолозите се жени, додека 80% од докторантите во физиката се мажи. Феминистките тврдат дека ова е резултат на културата наместо непосредна разлика меѓу двата пола, и некои експерименти покажале дека родителите повеќе ги поттикнуваат и им поставуваат предизвици на момчињата отколку на девојчињата, барајќи од нив да се размислуваат потемелно и логично.[65] На почетокот на XXI век, во Америка, жените се стекнувале со 50,3% од дипломите во унивеерзитеткото образование, 45,6% со магистерски титули и 40,7% со докторати во науката и инжинерството и останатите полиња, каде жените во одредени науки стекнуваат и повеќе од половина од дипломинте: психологија (околу 70%), општествени науки (околу 50%) и биологија (околу 50-60%). Сепак, кога станува збор за физичките науки, геонауките, математиката, инженерството и сметачките науки, жените се стекнуваат со помалку од половина од вкупниот број на дипломи.[66] Сепак, изборот на животниот стил исто така има важна улога во женското присуство во науката, жените кои имаат мали деца имаат 28% помала шанса за условно трајни вработувања поради неможност за постигнување на дневните обврски,[67] и интересот на жените додипломци за истражувачки кариери драматично се намалува во текот на студирањето, додека пак она на машките колеги останува непроменето.[68]

Научна политика

уреди
Главни статии: Научна политика, Историја на научната политика, Финансирањето на науката, и Економика на науката
 
Претседателот Клинтон се среќава со добитниците на Нобелова награда во Белата куќа во 1998 година.

Научната политика е дел од јавната политика која се занимава со политиките кои влијаат на однесувањето на научните претпријатија, вклучувајќи го тука и научното финансирање, најчесто за постигнување на други национални политички цели како што се технолошките напредоци со кои потикнува развојот во претприемништвото, развојот на оружја, следење на промените во здравјето и околината. Научната политика се однесува и на применувањето на научното знаење и консензусот за развојот на јавните политики. Научната политика се справува со целиот домен на проблеми кои се поврзани со природните науки. Во согласност со јавната политика се грижи за граѓаните, целта на научната политика е да земе предвид како науката и технологијата најдобро можат и и служат на јавноста.

Државната политика имала влијание на создавањето на јавните добра и науката со илијадници години, почнувајќи уште од времето на мохистите, кои го инспирирале изучувањето на логиката за времето на Стоте училишта на мислата, и изучувањето на безбедносните утврдувања за време на периодот на завојуваните држави во Кина. Во Велика Британија, аминувањето на Кралското друштво од страна на владата во XVII век препознала научна заедница која постои до ден денес. Професионализацијата на науката, започнала во XIX век, и била делумно овозможена од создавањето на научните организации како што се Националната академија на науките, Институт „Кајзер Вилхелм“, и државно финасираните универзитети во секоја држава пооделно. Јавната политика може директно да влијае на финансирањето на машините, интелектуалната инфраструктира за индустриск истражување, со одбрување на дел од данокот на организациите кој го финансираат тоа истражување. Ваневар Буш, директорот на канцеларијата за научно истражување и развој на американската ввлада, водачот на Националната научна фондација, запишал во јули 1945 година дека „Науката со право е грижа на државната власт“.[69]

Научното и технолошкото истражување е честопати финасирано низ натпреварувачки процес, во кој потенцијалните истражувачки проекти се вреднувани и само оние кои имаат најголема можност за успех се финасирани. Ваквите истражувања, кои се финасирании од владата, претпријатијата или фондациите, издвојуваат мали средства. Целосното научно истражување во повеќето развиени земји е меѓу 1,5% и 3% од БДП.[70] In the OECD, околу две третини од истражувањето и развојот на научните и техничките полиња е спроведено од страна на индустријата, и 20% и 10% соодветно од универзитетите и владата. Уделот на финасирањето на владата во одредени индустрии е повисоко, и доминира во истражувањето на општествените науки и хуманитарните науки. Слично, со некои исклучоци (на пример биотехнологијата) владата го обезбедува поголемиот дел од финансирањето на основното научно истражување. Во комерцијалното истражување и развој, сите само истражувачки насочените претпријатија се фокусираат на повеќе на близувремените комерцијални можности наместо на „безпрактични“ идеи или технологии (како на пример јадреното соединување).

Прикажување во медиумите

уреди

Масовните медиуми се соочуваат со бројни притисоци кои можат да го спречат точното доловување на соодветните научни тврдења во однос на нивната кредибилност во научната заедница како целина. Одредувањето на важноста на различните идеи и страни во научната дебата може да побарува определена стручност за таа област и материја.[71] Мал број на новинари имаат научно знаење, и дури и специјализираните известувачи кои имаат познавања на одредени научни проблеми но ги запоставуваат другите научни проблеми, доколку им се даде задача да ги работат истите.[72][73]

Употреба од политиката

уреди
Главна статија: Политизација на науката

Многу проблеми го нарушуваат односот на науката со медиумите и употребата на науката и научните тврдења од страна на политичарите. Како многу широко распострането воопштување, многу политичари бараат одредености и факти додека пак научниците типично нудат веројатности и предупредувања. Сепак, можноста на политичарите да бидат чуени од јавноста во Масовните медиуми честопати го нарушува научното разбирање од јавноста. Примери за ова во Британија ја вклучува контровезноста околу ДТПР вакцинирањето, и присилната оставка на владиниот министер, Едвина Кири во 1988 година за откривањето дека постои висока веројатност дека јајцата добиени од несилните кафези се заразени со салмонела.[74]

Џон Хорган, Крис Муни и истражувачите од САД и Канада опишале науно потврдувачки веројатносни методи, каде организација или научна мисловна група има единствена цел да создава сомнеж на поддржаната наука бидејќи истата се судира со политичката агенда.[75][76][77][78] Хенк Кампбел и микробиологот Алекс Березов опишале логички грешки од лична наклонетост кои се користат во политиката, каде политичарите ги искажуваат своите мислења на начин кој прави луѓето да ги поддржуваат одредени политики дури и кога научниот доказ покажува дека за тоа нема потреба од грижи или пак нема потреба од драматична промена на моменталните програми.[79]

Науката и јавноста

уреди

Со цел да се приближи науката до јавноста, покренати се разни потфати како општообразовни активности, соработка со јавните гласила, научни фестивали, граѓанска наука, научно новинарство, јавна и популарна наука.

Науката како мотив во уметноста и во популарната култура

уреди
  • „Научни цели“ — кус расказ на австрискиот писател Томас Берхнард од 1978 година.[80]
  • „Карактер“ — кус расказ на Томас Берхнард од 1978 година.[81]
  • „Химна на научникот“ (руски: Гимн ученому) - песна на рускиот поет Владимир Мајаковски од 1915 година.[82]
  • „Голема наука“ (англиски: Big Science) - песна на американската музичарка Лори Андерсон од 1982 година.[83]
  • „Добро платен научник“ (англиски: Well Paid Scientist) — песна на американската панк-рок група Дед Кенедис (Dead Kennedys) од 1982 година.[84]
  • „Примитивна наука“ (англиски: Primitive science) - песна на македонскиот музичар Кирил Џајковски од 2001 година.[85]

Поврзано

уреди

Белешки

уреди
  1. ↑ „... современата наука е откритие колку што е и пронајдок. Таа е откритие според кое природата дејствува онолку колку за да се опише со законите со помош на математиката, и потребна е креативност за да се осмислат техники, извадоци, апарати како и организација за да се прикажување на повторливоста и обезбедување на записите во облик на законски описи.“—J. L. Heilbron (Heilbron 2003:p.vii)
    • Wilson, Edward O. (March 30, 1999). Consilience: The Unity of Knowledge. The Natural Sciences (Reprint. изд.). New York, NY: Vintage. стр. 49–72. ISBN 0-679-76867-X.
    • „science“. Merriam-Webster Online Dictionary. Merriam-Webster, Inc. Посетено на 2011-10-16. 3 a: knowledge or a system of knowledge covering general truths or the operation of general laws especially as obtained and tested through scientific method b: such knowledge or such a system of knowledge concerned with the physical world and its phenomena
  2. ↑ *„Двајцата најголеми математичари, во половината век на преведувачкото движење од старогрчки на арапски јазик, Ел Бируни и Алхазен, започнале процес на збогатување на науката, која повеќе не се мешала со преведувачката активност.“ p.55 —H. Floris Cohen (2010) How modern science came into the world: four civilizations, one 17th century breakthrough
    • "[Ibn al-Haytham] followed Ptolemy’s bridge building ... into a grand synthesis of light and vision. Part of his effort consisted in devising ranges of experiments, of a kind probed before but now undertaken on larger scale."—H. Floris Cohen (2010):p.59
    • [Ibn al-Haytham] (Alhacen) De Aspectibus, see for example Book I, [6.38] "And all these points become clear with experimentation." Smith 2001:[6.38]p.367
    • [Ibn al-Haytham] (Alhacen) De Aspectibus, see for example Book I, [6.36] "And if this phenomenon is experimentally scrutinized with great care, the result will be found to be what we have claimed." Smith 2001:[6.36]p.366
    • El-Bizri, Nader, "A Philosophical Perspective on Alhazen's Optics", Arabic Sciences and Philosophy 15 (2005-08-05), 189–218
    • Haq, Syed (2009). „Science in Islam“. Oxford Dictionary of the Middle Ages. ISSN 1703-7603. Посетено на 2014-10-22.
    • Lindberg 1976:pp.60–67
    • Sabra, A. I. (1989). The Optics of Ibn al-Haytham. Books I–II–III: On Direct Vision. London: The Warburg Institute, University of London. ISBN 0-85481-072-2.:pp.25–29
  3. ↑ (Wilson 1999):334

Наводи

уреди
  1. ↑ R. P. Feynman, The Feynman Lectures on Physics, Vol.1, Chaps.1,2,&3.
  2. ↑ David C. Lindberg (2007), The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context, Second ed. Chicago: Univ. of Chicago Press ISBN 978-0-226-48205-7
  3. ↑ Isaac Newton's Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687), for example, is translated "Mathematical Principles of Natural Philosophy", and reflects the then-current use of the words "natural philosophy", akin to "systematic study of nature"
  4. ↑ Oxford English Dictionary
  5. ↑ The Oxford English Dictionary dates the origin of the word "scientist" to 1834.
  6. ↑ "The historian ... requires a very broad definition of "science" — one that ... will help us to understand the modern scientific enterprise. We need to be broad and inclusive, rather than narrow and exclusive ... and we should expect that the farther back we go [in time] the broader we will need to be." — David Pingree (1992), "Hellenophilia versus the History of Science" Isis 83 554–63, as cited on p.3, David C. Lindberg (2007), The beginnings of Western science: the European Scientific tradition in philosophical, religious, and institutional context, Second ed. Chicago: Univ. of Chicago Press ISBN 978-0-226-48205-7
  7. ↑ Heilbron, 2003 & p.vii
  8. ↑ See the quotation in Homer (8th century BCE) Odyssey 10.302–3
  9. ↑ "Progress or Return" in An Introduction to Political Philosophy: Ten Essays by Leo Strauss. (Expanded version of Political Philosophy: Six Essays by Leo Strauss, 1975.) Ed. Hilail Gilden. Detroit: Wayne State UP, 1989.
  10. ↑ Strauss and Cropsey eds. History of Political Philosophy, Third edition, p.209.
  11. ↑ "The Origins of Science". Scientific American Frontiers.
  12. ↑ Plato, Apology 30e
  13. ↑ "... [A] man knows a thing scientifically when he possesses a conviction arrived at in a certain way, and when the first principles on which that conviction rests are known to him with certainty—for unless he is more certain of his first principles than of the conclusion drawn from them he will only possess the knowledge in question accidentally." — Aristotle, Nicomachean Ethics 6 (H. Rackham, ed.) Aristot. Nic. Eth. 1139b
  14. ↑
    • Smith, A. Mark (June 2004), „What is the History of Medieval Optics Really About?“, Proceedings of the American Philosophical Society, 148 (2): 180–194, JSTOR 1558283:p.189
  15. ↑ 15,0 15,1 Grant, Edward (2007). A History of Natural Philosophy: From the Ancient World to the Nineteenth Century. Cambridge University Press. стр. 62–67. ISBN 978-0-521-68957-1.
  16. ↑ Алхазен имал пристап до книгите за оптиката на Евклид и Птоломеј, како што е прикажано во насловот на неговата изгубена книга Книга во која ги сумаризирав науката и оптиката од двете книги на Евклид и Птоломеј, на кои им ги додадов забелешките од Првиот дискурс кој недостасува во Птоломеевата книга од Усајбиовиот каталог, како што е наведено во Smith 2001:91(vol.1),p.xv
  17. ↑ ]]The ʿAbbāsid Caliphate. [Encyclopædia Britannica.
  18. ↑ A brief overview can be found at Smith, A. Mark (1981), "Getting the Big Picture in Perspectivist Optics" Isis 72(4) (Dec., 1981). via JSTOR:p.728
  19. ↑ The translator, Gerard of Cremona (c. 1114–87), inspired by his love of the Almagest, came to Toledo, where he knew he could find the Almagest in Arabic. There he found Arabic books of every description, and learned Arabic in order to translate these books into Latin, being aware of 'the poverty of the Latins'. —As cited by Charles Burnett (2001) "The Coherence of the Arabic-Latin Translation Program in Toledo in the Twelfth Century", pp. 250, 255, & 257, Science in Context 14(1/2), 249–288 (2001). DOI: 10.1017/0269889701000096
  20. ↑ Smith 2001p.lxxii, via JSTOR
  21. ↑ Smith, A. Mark (1981), "Getting the Big Picture in Perspectivist Optics" Isis 72(#4 — Dec., 1981), pp. 568-589 p.588 via JSTOR
  22. ↑ H. Floris Cohen (2010) How modern science came into the world: four civilizations, one 17th century breakthrough, Amsterdam University Press, 825 pages. ISBN 978 90 8964 239 4
  23. ↑ Kepler, Johannes (1604) Ad Vitellionem paralipomena, quibus astronomiae pars opticae traditur (Supplements to Witelo, in which the optical part of astronomy is treated) as cited in Smith, A. Mark (2004) "What is the history of Medieval Optics Really About?" Proceedings of the American Philosophical Society 148(2 — Jun., 2004), pp. 180-194 p.192 via JSTOR
    • The full title translation is from p.60 of James R. Voelkel (2001) Johannes Kepler and the New Astronomy Oxford University Press. Kepler was driven to this experiment after observing the partial solar eclipse at Graz, July 10, 1600. He used Tycho Brahe's method of observation, which was to project the image of the sun on a piece of paper through a pinhole aperture, instead of looking directly at the sun. He disagreed with Brahe's conclusion that total eclipses of the sun were impossible, because there were historical accounts of total eclipses. Instead he deduced that the size of the aperture controls the sharpness of the projected image (the larger the aperture, the more accurate the image — this fact is now fundamental for optical system design). Voelkel, p.61, notes that Kepler's experiments produced the first correct account of vision and the eye, because he realized he could not accurately write about astronomical observation by ignoring the eye.
  24. ↑ "Galileo and the Birth of Modern Science, by Stephen Hawking, American Heritage's Invention & Technology, Spring 2009, Vol. 24, No. 1, p. 36
  25. ↑ „Galileo Project – Pope Urban VIII Biography“.
  26. ↑ Đ. Leopardi, Pesme i proza. Beograd: Rad, 1964, стр. 100.
  27. ↑ In mathematics, Plato's Meno demonstrates that it is possible to know logical propositions, such as the Pythagorean theorem, and even to prove them, as cited by Crease 2009, стр. 35–41
  28. ↑ Ziman cites Polanyi 1958 chapter 12, as referenced in Ziman 1978
  29. ↑ 29,0 29,1 Ziman 1978
  30. ↑ di Francia 1976, стр. 13: "The amazing point is that for the first time since the discovery of mathematics, a method has been introduced, the results of which have an intersubjective value!" (Author's punctuation)
  31. ↑ Wilson, Edward (1999). Consilience: The Unity of Knowledge. New York: Vintage. ISBN 0-679-76867-X.
  32. ↑ di Francia 1976, стр. 4–5: "One learns in a laboratory; one learns how to make experiments only by experimenting, and one learns how to work with his hands only by using them. The first and fundamental form of experimentation in physics is to teach young people to work with their hands. Then they should be taken into a laboratory and taught to work with measuring instruments — each student carrying out real experiments in physics. This form of teaching is indispensable and cannot be read in a book."
  33. ↑ Fara 2009, стр. 204: "Whatever their discipline, scientists claimed to share a common scientific method that ... distinguished them from non-scientists."
  34. ↑ Nola & Irzik 2005, стр. 208.
  35. ↑ Nola & Irzik 2005, стр. 199–201.
  36. ↑ van Gelder, Tim (1999). „"Heads I win, tails you lose": A Foray Into the Psychology of Philosophy“ (PDF). University of Melbourne. Архивирано од изворникот (PDF) на 2008-04-09. Посетено на 2008-03-28.
  37. ↑ Pease, Craig (September 6, 2006). „Chapter 23. Deliberate bias: Conflict creates bad science“. Science for Business, Law and Journalism. Vermont Law School. Архивирано од изворникот на 19 June 2010.
  38. ↑ Shatz, David (2004). Peer Review: A Critical Inquiry. Rowman & Littlefield. ISBN 0-7425-1434-X. OCLC 54989960.
  39. ↑ Krimsky, Sheldon (2003). Science in the Private Interest: Has the Lure of Profits Corrupted the Virtue of Biomedical Research. Rowman & Littlefield. ISBN 0-7425-1479-X. OCLC 185926306.
  40. ↑ Bulger, Ruth Ellen; Heitman, Elizabeth; Reiser, Stanley Joel (2002). The Ethical Dimensions of the Biological and Health Sciences (2. изд.). Cambridge University Press. ISBN 0-521-00886-7. OCLC 47791316.
  41. ↑ Backer, Patricia Ryaby (October 29, 2004). „What is the scientific method?“. San Jose State University. Архивирано од изворникот на 2008-04-08. Посетено на 2008-03-28.
  42. ↑ Graduate Education for Computational Science and Engineering, SIAM Working Group on CSE Education. Retrieved 2008-04-27.
  43. ↑ Bunge, Mario Augusto (1998). Philosophy of Science: From Problem to Theory. Transaction Publishers. стр. 24. ISBN 0-7658-0413-1.
  44. ↑ „To Live at All Is Miracle Enough — Richard Dawkins“. RichardDawkins.net. 2006-05-10. Архивирано од изворникот на 2012-01-19. Посетено на 2012-02-05.
  45. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Stanovich2007.
  46. ↑ 46,0 46,1 Simonton, Dean Keith (2013). „After Einstein: Scientific genius is extinct“. Nature. 493 (7434): 602–602. doi:10.1038/493602a.
  47. ↑ 47,0 47,1 Evicting Einstein, March 26, 2004, NASA. "Both [relativity and quantum mechanics] are extremely successful. The Global Positioning System (GPS), for instance, wouldn't be possible without the theory of relativity. Computers, telecommunications, and the Internet, meanwhile, are spin-offs of quantum mechanics."
  48. ↑ Popper 2002, стр. 20.
  49. ↑ See: Editorial Staff (March 7, 2008). „Scientific Method: Relationships among Scientific Paradigms“. Seed magazine. Архивирано од изворникот на 2007-09-29. Посетено на 2007-09-12.
  50. ↑ Tomalin, Marcus (2006). Linguistics and the Formal Sciences. Cambridge.org. doi:10.2277/0521854814. Посетено на 2012-02-05.
  51. ↑ Benedikt Löwe (2002) "The Formal Sciences: Their Scope, Their Foundations, and Their Unity"
  52. ↑ Popper 2002, стр. 10–11.
  53. ↑ Popper 2002, стр. 79–82.
  54. ↑ Parrott, Jim (August 9, 2007). „Chronicle for Societies Founded from 1323 to 1599“. Scholarly Societies Project. Посетено на 2007-09-11.
  55. ↑ „Accademia Nazionale dei Lincei“ (италијански). 2006. Посетено на 2007-09-11.
  56. ↑ „History of the Royal Society“. The Royal Society. Посетено на 2011-10-16.
  57. ↑ Meynell, G.G. „The French Academy of Sciences, 1666–91: A reassessment of the French Académie royale des sciences under Colbert (1666–83) and Louvois (1683–91)“. Архивирано од изворникот на 2012-01-18. Посетено на 2011-10-13.
  58. ↑ Ziman, J.M. (1980). „The proliferation of scientific literature: a natural process“. Science. 208 (4442): 369–371. doi:10.1126/science.7367863. PMID 7367863.
  59. ↑ Subramanyam, Krishna; Subramanyam, Bhadriraju (1981). Scientific and Technical Information Resources. CRC Press. ISBN 0-8247-8297-6. OCLC 232950234.
  60. ↑ „MEDLINE Fact Sheet“. Washington DC: United States National Library of Medicine. Посетено на 2011-10-15.
  61. ↑ Petrucci, Mario. „Creative Writing – Science“. Архивирано од изворникот на 2009-01-06. Посетено на 2008-04-27.
  62. ↑ Жени кои се занимавале со наука се:
    • Hypatia (c. 350–415 CE), of the Library of Alexandria.
    • Trotula of Salerno, a physician c. 1060 CE.
    • Caroline Herschel one of the first professional astronomers of the 18th and 19th centuries.
    • Christine Ladd-Franklin, a doctoral student of C. S. Peirce, who published Wittgenstein's proposition 5.101 in her dissertation, 40 years before Wittgenstein's publication of Tractatus Logico-Philosophicus.
    • Henrietta Leavitt, a professional human computer and astronomer, who first published the significant relationship between the luminosity of Cepheid variable stars and their distance from Earth. This allowed Hubble to make the discovery of the expanding universe, which led to the Big Bang theory.
    • Emmy Noether, who proved the conservation of energy and other constants of motion in 1915.
    • Marie Curie, who made discoveries relating to radioactivity along with her husband, and for whom Curium is named.
    • Rosalind Franklin, who worked with x-ray diffraction.
  63. ↑ Nina Byers,Contributions of 20th Century Women to Physics which details and 83 female physicists of the 20th century, By 1976, more women were physicists, and the 83 who were detailed were joined by other women in noticeably larger numbers.
  64. ↑ Bonnie Spanier, From Molecules to Brains, Normal Science Supports Sexist Beliefs About Differences, The Gender and Science Reader ( New York: Routledge 2001)
  65. ↑ Crowley, K. Callanan, M.A., Tenenbaum, H. R., & Allen, E. (2001). Parents explain more often to boys than to girls during shared scientific thinking. Psychological Science, 258–261.
  66. ↑ Rosser, Sue V. Breaking into the Lab : Engineering Progress for Women in Science. New York: New York University Press. стр. 7. ISBN 9780814776452.
  67. ↑ Goulden et al. 2009. Center for American Progress
  68. ↑ Royal Society of Chemistry. 2009. Change of Heart;
  69. ↑ „Vannevar Bush (July 1945), "Science, the Endless Frontier"“. Nsf.gov. Архивирано од изворникот на 2012-01-18. Посетено на 2012-02-05.
  70. ↑ „Main Science and Technology Indicators – 2008-1“. OECD. Архивирано од изворникот (PDF) на 2015-11-15. Посетено на 20 April 2012. 50.8 KB
  71. ↑ Dickson, David (October 11, 2004). „Science journalism must keep a critical edge“. Science and Development Network. Архивирано од изворникот на 21 June 2010.
  72. ↑ Mooney, Chris (Nov–Dec 2004). „Blinded By Science, How 'Balanced' Coverage Lets the Scientific Fringe Hijack Reality“. 43 (4). Columbia Journalism Review. Посетено на 2008-02-20. Наводот journal бара |journal= (help)
  73. ↑ McIlwaine, S.; Nguyen, D. A. (2005). „Are Journalism Students Equipped to Write About Science?“. Australian Studies in Journalism. 14: 41–60. Посетено на 2008-02-20.
  74. ↑ "1988: Egg industry fury over salmonella claim", "On This Day," BBC News, December 3, 1988.
  75. ↑ „Original "Doubt is our product ..." memo“. University of California, San Francisco. 21 August 1969. Посетено на 3 October 2012. The memo reads "Doubt is our product since it is the best means of competing with the 'body of fact' that exists in the mind of the general public. It is also the means of establishing a controversy."
  76. ↑ "'THE REPUBLICAN WAR ON SCIENCE,' BY CHRIS MOONEY", Political Science, Review by JOHN HORGAN, Published: December 18 2005
  77. ↑ Mooney, Chris (2005). The Republican War on Science. Basic Books. ISBN 0-465-04676-2.
  78. ↑ William R. Freudenburg, Robert Gramling, Debra J. Davidson (2008) "Scientific Certainty Argumentation Methods (SCAMs): Science and the politics of doubt". Sociological Inquiry. Vol. 78, No. 1. 2–38
  79. ↑ Hank Campbell, Alex Berezow. Science Left Behind : Feel-good Fallacies and the Rise of the Anti-Scientific Left (1. изд.). New York: PublicAffairs. ISBN 978-1-61039-164-1.
  80. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 47.
  81. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 49.
  82. ↑ Владимир Мајаковски, Песме и поеме. Нови Сад: Академска књига, 2015, стр. 60-61.
  83. ↑ YouTube, Big Science (пристапено на 4.12.2019)
  84. ↑ Discogs, Dead Kennedys – Plastic Surgery Disasters (пристапено на 9.9.2022)
  85. ↑ DISCOGS, Kiril Dzajkovski* ‎– Dust (Original Motion Picture Soundtrack) (пристапено на 21.9.2020)

Надворешни врски

уреди
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Наука&oldid=5263305“
  NODES
CMS 1
ELIZA 1
Experiments 4
HOME 1
Intern 1
mac 1
Note 1
os 34
text 3
web 2